Dagsbrún - 22.08.1915, Blaðsíða 1

FREMJIÐ ekki
Rangindi
DAGSBRÚN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA '
ÞO LIÐ EKKI
RANGINDI
ÚTGEFANDI: NOIvKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
7. tbl.
Reykjavík, laugardaginn 22. Agúst 1915.
1. árg.
lesta áhugamálið
íyrir öllum almenningi er nú á
þessari stundu það, hvernig bæta
megi eitthvað úr þeirri dýrtíð, sem
svo mjög kreppir að kaupstaða-
buum, og yflrleitt öllum, sem eiga
íyrir sér og öðrum að sjá, en eigi
sJálfir framleiðendur. Og það
OT °fUr eðli1^, að þeir, sem áður
en su verðhækkun varð, sem or-
sakaðist af ófriðnum, áttu fult í
angi með að hafa nóg ofan í og
a, sig og sína, hugsi mikið um
Pað hver ráð kunni að finnast við
peim auðsæja skorti er yfir þeim
vofir, só ekkert aðhafst. Og eigi
€r sil5ur °Ölil©gt að þeim, sem nú
ímfa að draga af sér, til þess að
geta latið tekjur hrökkva fyrir
gjöldum, sé áhugamál að eitthvað
sé gert sem bætir öðruvísi og
netur almenningshag, en barna-
skapurinn, sem dýrtíðarnefndin
heflr borið á borð fyrir þjóðina.
Það hefir áður hér í blaðinu
veri sýnt fram á, að frumvörp
eiuar nefndar eru gersamlega
-gagnslaus tii þess að bæta úr dýr-
i inni, og því til þess bláber barna-
Reyndar hefir, siðan þetta
mannab/V blaðÍnU’ eitt heidri-
mannablað hér í borginni, haldið
Þ fram, að þetta væri skökk
skoðun því nefndin hafi œtla&t
™ að l>að yrt' flýtt fyrir málinu.
isn þetta er nú víst bara gaman-
semi hjá því góða blaði, því varla
®r Það alvara þess, að barnaskap-
ur breyti eðli, þó flýtt sé fyrir
að gera hann að lögum.
Ástandið yflrleitt.
En hvernig er nú ástandið yfir-
leitt á íslandi, þegar litið er á
hag landsins í heildinni. — Ja,
hvernig skyldi hagur sjávarútvegs-
ins vera á þessu ári, með þeim
évanalega góða afla, sem er í ár,
°g því alveg einsdæmis ágæta
verði, sem er á sjávarafurðum?
Eða hvernig skyldi landbúnaður-
inn bera sig? Hvert mannsbarn
Veit að betra ár hefir aldrei komið
iýrir þessa aðalatvinnuvegu lands-
lns, og að aldrei, frá því Ingólfur
reisti bú hér í Reykjavík, hafa
afurðir landsins verið eigendun-
um jafn arðberandi og einmitt nú.
fcetta ár er því, fyrir landið í
jielld sinni, hezta árið frá upp-
lafl íslandshygðar. Getur nú
n°kkur séð vit í því, að það árið,
fff0 hezt er, skuii sjálfum lands-
. num öllum almenningi, sem
vinnur fyrir kaupi, en á ekki sjálf-
r framleiðslutæki — líða varst?
e>, nei, enginn mun sjá vit í því.
Afnám vorstu tollanna.
;þ9fn J4 er lika mái komið til
38 að Eera eitthvað, þvi ekki
verða börn þeirra, sem bágast
eiga, þegar kaldur vetur er kom-
inn, feit af því, þó fallega sé talað
um að margur eigi nú bágt, Það
sem þá fyrst liggur fyrir, er að
afnema tollana, er verst hvíla á
alþýðunni, og leggja í stað þess
ófriðarskatt á þær útfluttar vörur
er stígið hafa, eins og Akureyrar-
félögin hafa skorað á Alþingi að
gera. Óbeinu skattarnir nema á
meðal fjölskyldu í kaupstöðum að
minsta kosti 70 kr., svo það
munaðí ekki litið um væru þeir
afnumdir. Aftur á móti munar
þá, sem ófriðarskattinn eiga að
gjalda, ekkert um, þó þeir verði
að láta ofurlítinn hluta af auka-
gróða sínum af hendi. Það hefir
fyr hér í blaðinu verið bent á, að
þessi breyting á tollunum mundí
enga fjárhagslega breytingu hafa
fyrir allan fjöldann af bændum
(alla minni bændur), né fyrir sjó-
menn, sem sjálflr eiga afla sinn.
Því þó þeir yrðu að gjalda ófrið-
arskatt, spöruðu þeir óbeinu skatt-
ana, sem þeir nú verða að svara.
Ófriðarskatturinn (sem þó aldrei
þyrfti að vera nema mjög vægur,
miðað við aukagróðann) mundi
því aðallega, eða réttara sagt,
nær eingöngu, lenda á þeim, sem
alls eigi munaði um það, á stór-
bændum að nokkru leyti, en þó
aðallega á stór-útgerðarmönnum,
af því sjávarafurðirnar eru svo
margfalt meiri og verðmætari en
landafurðirnar (t. d. kjöt tlutt út
1912 fyrir l1/* millj. kr., en salt-
fiskur sama ár fyrir 9 millj.).
Vörutaup.
Þess var getið í síðasta blaði,
að fjórir þingmonn bæru fram
þingsályktunartillögu um að land-
sjóður keypti korn fyrir 500 þús.
krónur. Þessi tillaga hefir nú verið
feld í neðri deild, þó það vitan-
lega só vilji alls almennings, að
landsjóður kaupi bæði korn og
aðra nauðsynjavöru, og reyni að
bæta úr dýrtíðinni með því að
selja hana með innkaupsverði að
viðlögðum kostnaði.
Annars er gangur þessa máls
afar einkennilegur. Tillagan sjálf
kom ekki til atkvæða, heldur var
hún feld frá, með svohljóðandi
rökstuddri dagskrá:
„í því trausti að landstjórnin, í
samráði við væntanlega velferðar-
nefnd, annist á sínum tíma nauð-
synlegar og lögmætar ráðstafanir
gegn bjargarskorti, tekur deildin
fyrir næsta mál á dagskrá."
Hyað koiu þeim til?
Svo mun margur spyrja, hvað
kom þingmönnunum til, að fella
tillöguna? Ja, það var sjálfsagt
margt, en ekki hið sama öllum.
Sumir þingmenn eru kaupmenn,
eða hugsa eins og Jcaupmenn.
Sumir hugsuðu sér þetta að eins
sem varatryggingu, ef siglingar
teptust til landsins, og því óþarfa
ráðstafanir nú, þar eð ekkert útlit
væri á bráðri siglingateppu. Þeir,
sem svona hugsuðu, eru menn
sem sjálfir hafa nóg, og halda að
aðrir hafi það þá líka, en hafa
ekki hugmynd um hag almennings
í raun og veru. Sérstaklega er
vert að minnast hér tveggja þing-
manna, sem á móti voru, en það
er þeirra Péturs Jónssonar frá
Gautlöndum og Sveins Björnssonar.
Hinn fyrri var flutningsmaður
dagskránnar, sem prentuð er hér
á undan, og mun marga hafa
furðað sig á þeirri þröngsýni, eða
kjördæmiseigingirni, að láta landið
sitja á hakanum af því þetta
kunni að geta skaðað Kaupfélag
Þingeyinga. Enda ríður þesskonar
eigingirni bág við anda alls sam-
vinnufélagsskapar, og sjálfan þing-
eyzlca andann, sem við hinir
annarstaðar að af landinu, hljót-
um að viðurkenna víðsýnan. Er
varla vafi á að Þingeyingum sjálf-
um mun mislíka þessar gerðir
þingmannsins. Orsökin til þess að
hinn (Sv. Bj.) var á móti korn-
kaupunum (eða ein af orsökunum)
var auðsjáanlega sú, að yrðu þau
samþykt, þá gat enginn lengur
verið svo blindur, að hann sæi
ekki, að frumvarp dýrtíðarnefndar-
innar er engin hót á dýrtíðinni,
heldur í. eðli sínu að eins heim-
ildarlög fyrir ráðherra að grípa
til, ef hallæri ber að höndum. En
Sv. Bj. á, svo sem kunnugt er,
frumkvæðið að þeim. Ein aðalor-
sökin til þess að hann var á móti
því að almenningur gæti bætt hag
sinn, með því að kaupa ódýra
komvöru, var því tillit til hans
sjálfs, og er hætt við að mörgum
kjósendum hér í Reykjavík þyki
hart, að málið skyldi fara svona,
meðal annars vegna stórmensJcu
Sv. Bj., og getur þingmaðurinn
varla reiðst af þvi, þó einhverjum
verði á að kalla þessa stórmensku
lítilmensJcu.
Þess ber að geta sem gert er,
þess vegna er það órétt að geta
ekki hins þingmannsins okkar
Reykvíkinga. Tlann (J. M.) var líJca
á móti vöruJcaupunum. Ekki er
vel kunnugt um ástæðurnar, en
þó vita menn, af ræðu er hann
hélt, þegar dýrtiðarfrumvarpið var
á ferðinni, að hann áleit slík vöru-
kaup lítt möguleg sökum hús-
næðisleysis, síðan Landsbankinn
og Hótel Reykjavík brunnu.
* *
*
Sameinað þing hefir nú til bráða-
birgða kosið fimm manna velferð-
arnefnd, og eiga báðir þingmenn
okkar Reykvíkinga sæti í henni
(auk Guðm. Björnson, Skúla Thor-
oddsen og Jósefs Björnssonar).
Ennþá er tími til þess að taka
ákvörðun um það, að láta kaupa
nauðsynjavörur, og selja á sama
hátt og Hermóðsvörurnar, og mun
ráðlegast fyrir þingmenn Reyk-
víkinga að breyta nú þegar alveg
um stefnu í þessu máli, nema
þeir ætli sér á þing næst, án
stuðnings frá verkalýðnum. Því
ekki skulu þeit láta sér detta í
hug, að verkamenn láti toga sig
svo á eyrunum, að þeir kjósi þá
menn sem virða að vettugi það
mál, sem almenningi er mest á-
hugamál á þessu ári.
Steinolíueinokunin.
Frá Akureyri er blaðinu skrifað:
Steinolían hækkaði í vetur um
3 kr. tunnan, og gefið 2 kr.
minna fyrir tóm föt — 5 króna
hækkun. Hækkun í Maí aftur um
2 kr. = 7 kr. alls á fati. Olía,
sem kostaði í vetur 12 aura,
kostar nú 15 aura pundið í smá-
sölu. Stutt síðan pundið kostaði
10 aura, 50 °/e JiœJcJcun á skömm-
um tíma.
Ráðningarskrifstofa.
Fyrir fáeinum árum var all-
mikil hreyfing í Reykjavík, meðal
verkamanna, um að koma á fót
ráðningarskrifstofu þar í bænum.
Yerkamenn fundu réttilega, að það
mundi vera þeim afarmikill léttir
í allri atvinnuleit að hafa slíka
stofnun að leita til. Þeir fóru því
fram á að bæjarstjórnin styrkti
þetta mál með örlitlu fjárframlagi.
Það mun hafa verið hér um bil
eina fjárhæðin, sem beðið hefir
verið um úr þeim stað handa
fjölmennustu stétt bæjaríns. En
þar var blábert nei. Embættis-
mennirnir, sem kosnir höfðu verið
trúnaðarmenn fólksins höfðu alt
annað með féð að gera heldur en
að hjálpa fátækum almúgamönn-
um til að fá atvinnu. Annars
mun saga þessa máls verða rakin
betur í þessu blaði áður en langt
um líður, því hún sýnir afbragðs
vel hversu áhrifalausir verkamenn
eru, og hljóta alt af að verða, um
stjórn bæjarmála, meðan þeir van-
rækja að kjósa menn úr sínum
flokki í allar trúnaðarstöður, sem
þeir hafa ráð yfir.
Ráðningarskrifstofumálið hlýtur
að verða tekið upp aftur til nýrrar
og alvarlegri meðferðar, hvenær