Dagsbrún - 28.08.1915, Side 1

p,=] D AG S B R U N C~Kli
ÚTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFELÖG
blaðjafnaðarmanna
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
8. tbl.
Reykjavik, laugardaginn 28. Agúst 1915.
1. árg.
eigi altaf verið svo, heldur hefir
Kaupfélög1.
Kaupfélögin eru, svo sem kunn-
'Jgt er, félagsskapur til þess að
útvega meðlimum betri og ódýr-
ari vörur, en þeir geta fengið þær
t>já kaupmönnum.
Reynslan er búin að sýna, að
■laupfélagsskapurinn getur átt
dt júgan þátt í því að auka tekjur
alþýðunnar, ekki síður en félags-
■skapur til þess að hækka kaupið.
Þykir nú bezt fara á því að hvor-
tveggja þessi félagsskapur fylgist
íið, verkamannafélög til þess að
fcnýja upp kaupið, og kaupfélags-
rkapur til þess að knýja niður
vöruverðið, því lítið gagn verður
kauphækkuninni, ef vörur stíga
álment á eftir, jafn mikið og henni
nemur.
Kanpfélög erlendis.
Kaupfélagsskapurinn er upp-
tunalega kominn frá Englandi, og
■er hann þar í miklum blóma,
•einkum meðal verkamanna. Til
•okkar er kaupfélagshugmyndin
komin frá Danmörku. Er fólags-
skapur þessi á mjög háu stigi
uieðal bænda þar, en hefir ekki
-ennþá náð að sama skapi út-
breiðslu meðal verkamanna í
tiorgum, þrátt fyrir það þó verka-
mannafélögin séu hvergi öflugri
•en einmitt í Danmörku.
Stafar þetta af því, að þegar
óanskir verkamenn fyrir 30-40 ár-
<um voru sem óðast að mynda launa-
kröfufélög, þá reyndu höfðingj-
arnir að spilla fyrir þeim félags-
skap, með því að reyna að stofna
kaupfélög, og koma verkamönnum
til þess að hugsa eingöngu um
íþau. Þessi tilraun höfðingjanna
spilti nú samt á engan hátt fyrir
-verkamannafélögunum, heldur varð
tið engu. En samt varð hún til
þess, að verkamenn fengu svo
■magnaða ótrú á samvinnufélags-
skap, að þeir í fjölmörg ár stofn-
uðu ekki eitt einasta kaupfélag,
og það er fyrst síðustu 10 árin
að þeir eru farnir að gera veru-
lega gangskör að því, að koma á
'hjá sér kaupfélagsskap, og mest
■síðan 1910, að alþjóða-jafnaðar-
mannaþingið, sem haldið var það
ár í Khöfn, samþykti að taka
samvinnufélagsskapinn á stefnu-
skrá sína. Eru nú á þriðja tug
kaupfólaga (í innbyrðis sambandi)
i Khöfn og nágrenni hennar.
Kaupfélög hér á landi.
Þau hafa ávalt gefist vel, kaup-
íélögin hér á landi, þegar til þeirra
hefir verið stofnað með hagsýni
og fyrirhyggju, og þau rekin eftir
því. En, sem ver er, hefir þetta
oft hvortveggja vautað, hagsýnina
og fyrirhyggjuna, og árangurinn
verið eftir því. En hafi eitthvert
kaupfélag gengið illa, eða jafnvel
orðið að hætta, þá hefir það sann-
arlega aldrei verið leyndardómur
livers vegna eða livað olli ólaginu.
Kaupfélag í Hamborg.
3. Febrúar 1899 stofnuðu
verkamenn í Hamborg kaupfélag
er þeir nefndu „Produktion“, og
stóð einkum fyrir stofnun þess
jafnaðarmaðurinn, þingmaðurinn
v. Elms.
Mörgum jafnaðarmönnum þar í
borginni var stofnun félags þessa
lítið áhugamál, eða álitu það
þýðingarlaust, að verkamenn, sem
engu fé hefðu yfir að ráða, færu
að reyna að keppa við stórrík
gróðafélög og verzlunarhús, sem
með sínum mörgu miljónum væri
í lófa lagið að setja verzlunarfélag
verkamanna á höfuðið. En það
fór á aðra leið en spáð hafði
verið, því eftir 10 ár hafði félagið
yfir 70 útsölustaði (þar af 11
kjötbúðir og 3 bakarabúðir), .og
umsetningin var á 9. milljón ríkis-
marka. Keypti félagið það ár lóðir
fyrir næstum heila milljón, og
reisti á þeim íveruhús (handa
meðlimunum) er samtals kostuðu
3V2 milljón. Sýnir þetta dæmi
hve afarmiklu má til leiðar koma
með samvinnufélagsskap, án þess
að stofnféð sé nokkuð að ráði.
Tvær_ aðferðir.
Kaupfólögum er ýmist komið
þannig fyrir, að þau selji meðlim-
um sínum vörurnar fyrir innkaups-
verð, að viðlögðum kostnaði (ríf-
lega), eða þá þannig, að þau selji
vörurnar með líku verði og kaup-
mennirnir í nágrenninu, en skifti
svo við árslok, ágóðanum á milli
félagsmanna, hlutfallslega eftir þvi
hve mikið hver þeirra hefir verzl-
að. Líklegast yrði sambland af
báðum aðferðunum heppilegast
hér í Reykjavik (og í flestum
bæjum og þorpum á íslandi), og
verður það nánar skýrt seinna.
(Frh.)
Tímarit kaupféiaga og sninvininifél.
1. hefti: Kjötsala sambandsins. Heild-
sala samvinnufélaga. Erindreki samvf.
Ullarverkun og ullarmat. Smávegis.
2. hefti: Fundargerð. Yerðhækkun kaup-
manna í Ágúst 1914. Skýrsla um sam-
vinnufél. Samtiningur.
Dýravernilarinn, 3. blað. Þorgils
gjallandi (með mynd). Enn sama ólagið.
Járningin (örstutt skáldsaga, moð sterk-
um veruleikablæ, og þvi mjög áhrifa-
mikil). 'Dýraverndunarmálið á Alþingi.
Vagnarnir og vegirnir. Sitt af hverju.
Alt i alt er blaðið fjölskrúðugt, lítið,
en gott.
Alþingi.
Hvað er að frétta þaðan? Bók-
staflega ekki neitt. Þingið ætlar
að líða svo að þar verði ekkert
gert, sem bætir úr dýrtíðinni,
ekkert, alls ekkert til þess að
sporna við því, að árið 1915, sem
er bezta árið fyrir landið í heild
sinni, frá upphafi bygðar þess,
verði fyrir meiri hluta þjóðarinn-
ar versta árið, sem þessi kyn-
slóð hefir lifað.
Hér í blaðinu hefir hvað eftir
annað verið bent á, að afnema
mætti þá tolla er þyngst hvíla á
alþýðunni, og í stað þess leggja
á ófriðarskatt, sem einkum lenti
á stór-útgerðarmönnum, án þess
þó að skatturinn þyrfti að vera
nema mjög lítill hluti af þeim
aukagróða, er þessir efnamenn
nú fá vegna stríðsins.
Ennfremur hefir verið sýnt
fram á, að almenningur gæti stór-
hagnast á því, ef keyptar væru
nauðsynjavörur, eins og Hermóðs-
vörurnar í fyrra, og seldar á
sama hátt; en það nægir vitan-
lega ekki einn farmur, það þyrfti
marga.
Ennþá er það ekki orðið of seint,
að kaupa nauðsynjavöru fyrir
Ílandsjóðsfé, enn er það ekki of
seint fyrir þingmenn Rvíkur, sem
báðir eiga sæti í velferðarnefnd-
inni, að breyta um stefnu í þessu
máli, og verða með því, að nauð-
synjavara sé keypt.
Norðan.
í byrjun Janúármán. í vetur
var kosið í bæjarstjórn á Akur-
ureyri. Kært var yfir kosningunni
og var nýkosnum bæjarfulltrúa
varnað það sæti í bæjarstjórninni,
er hann hafði verið kosinn í. Loks
seinni part Júlimán. kom úr-
skurður frá stjórnarráðinu um, að
löglega væri kosið. Hafði þá sá,
er í sætinu sat, setið þar ólöglega
í sex mánuði. Það var verka-
mannaforingjanum, jafnaðarmann-
inum Erlingi Friðjónssyni frá
Sandi, sem reynt hafði verið að
bægja frá bæjarstjórn Akureyrar.
Hann er fyrsti jafnaðarmaðurinn
þar, en aldrei verður neinn síð-
asti jafnaðarmaðurinn í þeirri
bœjarstjórn.
Danir og strídið. Grein um það var
meðal þess sem ekki komst í blaðið í
þetta sinn. Pað er ekki líklegt að
Danir lendi i striðinu.
íerðlækki kapanna
í Ágúst 1914
eftir Jónas Jónsson frá Hriflu.
Tekið úr „Timar. kaupfél.11
með leyfi höfundarins.
Alt af stendur í landinu barátta
milli kaupmensku og kaupfélags-
skapar. Framleiðendur og neyt-
endur eru stöðugt á vegamótum.
í hvert sinn sem þeir selja eitt-
hvað eða kaupa, svara þeir 1 verk-
inu þeirri spurningu, hvort betra
sé að verzla við kaupmenn eða
kaupfélög. Allir skynsamir menn,
sem hugsa rólega og með athugun
um málið, vita að það er fjár-
hagsleg vitleysa að verzla við
kaupmenn; vita, að í hverri smá-
verzlun, svo ekki sé meira til
tekið, gefa þeir kaupmanninum
ætíð dálítið, án þess að um það
sé talað. En hinir eru alt af nógu
margir, sem láta fagurgala kaup-
mannanna villa sig. Fyndinn
maður hefir sagt: að þó gengið
væri milli allra búða í Reykjavík,
þá væri varla meira en einn kaup-
maður í þeim hóp, sem ekki væri
fús á að telja kaupendura trú um,
að hann seldi allan varninginn
undir innkaupsverði. Og þó að
þetta sé spaug, geymir það sann-
leik í sér fólginn. Kaupmenn lifa
á þeirri villukenningu, sem fólkið
trúir, að þeir séu umhyggjusamir
og sanngjarnir feður þjóðarinnar.
Þeir fæði, klæði og næri alt og
alla í landinu.
En stundum koma fyrir atvik,
sem óvart bregða birtu yfir inn-
ræti kaupmannanna, og það svo
glögglega, að ekki verður um deilt
með rökum. Eitt áf þeim atvikum
er verðhœkkunin í sumar, sem
leið, í byrjun ófriðarins. Eins og
allir muna, kom ófriðurinn eins
skrugga úr heiðskíru lofti. Enginn
átti hans von, og enginn trúði að
slíkt ólán gæti komið fyrir, nú á
dögum. Aður en menn áttuðu
sig, var hálf álfaö komin í bál og
brand. Allur sá erlendur varning-
ur, sem hér var til í búðum
kaupmanna og kaupfélaga í byrjun
Ágústmánaðar í fyrrasumar, var
þess vegna keyptur áður en nokk-
ur verðhækkun varð nokkursstaðar
vegna stríðsins. Og ef ekki hefði
neitt sérstakt komið fyrir, mundi
öll sú vara hafa verið seld með
vanalegu verði og án hækkunar.
En þar sem það þó varð ekki,
heldur hitt, að flestir kaupmenn
á landinu hækkuðu vöruverðið til
muna, og stundúm stórmikið, þá
er að líta á, hvort þessi hækkun
var réttmæt eða ranglát, og um
fram alt hverjar ástæður kaup-