Dagsbrún - 23.10.1915, Blaðsíða 1

fremjið ekki
RANGINDl
] DAGSBRU N
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÞOLIÐ EKKI
RANGINDI
DTGEFANDI: NOIÍKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁRYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
16, tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 23. Október 1915.
I. árg.
Um stefnuskrá
jafnaðarmannna.
Einn samvinnufélagsmaður hafði
orð á því við þann er þetta ritar,
að honum mislíkaði niðurlag 3.
atriðis stefnuskránnar, sem hljóðar
svona: „en þá kaupmenn sem
þrífast á sama stað og vel stofn-
uð og rekin kaupfélög, álítum vér
mjög þarfa“.
En hann athugaði ekki, að „vel
stofnuð og rekin" geta kaupfélög
ekki verið hér á landi meðan það
ólag er á peningamálum landsins,
að kaupfélögin þurfa bæði að lána
viðskiftamönnum sínum og taka
til láns hjá þeim, sem selja þeim
vörur. Af útlánunum leiðir að
vörurnar verða dýrari kaupend-
unum, af því að þeir skilvísu
verða að borga fyrir þá óslcil-
sömu. Á hinn bóginn verða lán-
tökur hjá þeim, er selja félaginu
vörur, ekki síður til þess að
hækka vöruverðið, því félögin
lenda oftast að hálfu eða heilu
leyti í vasa þeirra, enda hefir
maður, sem vel þekkir til, full-
vissað þann er þetta skrifar, um
að ýmsar nauðsynjavörur, sem
kaupmenn alment leggja lítið á
(t. d. sykur) væru oft seldar sama
verði í smásölu í Reykjavík og
kaupfélög út um land yrðu að
borga fyrir hann (iíklegast verða
skuldugir smákaupmenn að sæta
sömu kjörum).
Eitt er það, sem benda má á
um leið og mál þetta er rætt, en
það er, að þó seljanda séu greidd-
ar vörurnar með víxli, sem hann
þarf sjálfur að skrifa á til þess
að geta selt í banka, þá er lánið
engu að s’iður tekið Jijá honum.
„Konur og karlar bóu jafnrétthá“.
Með þessum orðum er átt við
meira en kosningarréttinn, sem
heita má að kvenfólk hér á landi
hafi nú fengið; það er einnig átt
við að kvenfólk hafi jafnan rétt
til opinberra starfa, og til alls-
konar skólagöngu á borð við
karlmenn. En einkum er þó átt
við að sama borgun komi fyrir
sómu vinnuna, hvort heldur hún
unnin af karli eða konu. Skyldi
kvenfrelsiskonum þessa lands vera
kunnugt um, að kvenfólk fær
iangtum lægra kaup en karlmenn,
lanvel þó það vinni karJmanns-
viunu, til dæmis beri fiskbörur á
^aóti karlmönnum liðlangan dag-
mn? Og hafa verkamenn athugað
ein af orsökunum til hins lága
kaupgjalds er þeir verða að sætta
sig við, er sú, hve verkakven-
fólkið fær lágt kaup, og það oft
fyrir vinnu, sem er erfiðari en
það að kvenfólk ætti að ganga að
henni.
Efling auðvaldsíns.
Svo sem sýnt hefur verið fram
á í undanförnum blöðum, þá hef-
ur það góðæri sem er í ár á verði
á íslenzkum afurðum, orðið til íls
eins fyrir alþýðu manna, En of-
an á það sem getið hefur verið
bætist svo það, hve auðvaldið efUst
gífurlega hér á landi við 'þetta.
Það er margfengin reynzla fyrir því
alstaðar um heim, að því meir
sem þeir ríku græða, því kröfu-
harðari verða þeir gagnvart verka-
lýðnum. Þegar auður vex, í ein-
stakra manna höndum, þá má
búast við lægra verkakaupi, nema
verkalýðurinn með öflugum fé-
lagsskap geti reist rönd við auð-
valdinu.
Svo sem getið var um í síðasta
blaði, hafa útgerðarmenn í hyggju
að taka lifrarpeningana af háset-
unum, en hækka í stað þess kaup-
ið að nokkru. Útgerðarmenn hafa
nú fyrst um þessar mundir getað
séð upp á hár, hve afskaplegur
er gróði þeirra 1 ár, og fyrsta verk
þeirra eftir að þeir kafa litið á
hve gróðinn er mikill, er að reyna
að lækka hásetakaupið.
En það er nú ekki alveg vist
að það takist.
Launakjör á togurum.
Algengast er að hásetar á tog-
urum hér hafi 70 kr. mánaðar-
kaup, þó einstaka félag borgi 75
krónur. Auk mánaðarkaupsins er
fæði og „lifrarpeningar". Miklar
tröllasögur ganga af því hvað há-
setarnir græði á þessum lifrapen-
ingum, tvö hundruð kr. á mán-
uði halda sumir, en aðrir halda
jafnvel að þeir séu tvö hundruð
krónur á vikul Sannleikurinn um
lifrarpeningana er nú sá, að þeir
fara varla að jafnaði fram úr
mánaðarkaupinu, og er þá alt
kaupið 140 til 150 kr. Er það að
vísu þolanlegt kaup, borið saman
við hið afar lága kaup sem er í
landi, en það á líka að líta á hvað
starfið er hættulegt, og hve afar
mikil slitvinna það er, jafnvel þó
hinar bandvitlausu vökur, sem nU
eiga sér stað, hættu. Ennfremur
fara sjálfsagt einar 150 kr. í sjó-
föt á ári, og óhætt er að gera
ráð fyrir því að togaramenn eyði
50 kr. meira í fataslit en land-
menn, og fer þá að saxast á
kaupið.
Skyldan kallar.
Heyrð að vor köllun kallar
komin eru timamót
starfsvið manna og stéttir allar
standi og lifi á einni rót —
þjóðfélagsins afli og eining.
Engin framar sjáist greining
þeirra er gefa liug og hagi
heillum lands og þjóðfélagi.
burt með auðsins einstaklinga,
eiturbyrlan fjárpúkans,
varmenskunnar valdgæðinga,
viðja og snörur okrarans.
Erjáls sé þjóð í frjálsu landi,
frelsun allra jöfn mót grandi-
þá mun hverfa gráturs gríma
gleðjast þjóð við nýjann tíma.
M. G. .
íslenzkt og útlent skyr.
Eftir Gísla Guðmundsson gerlafræðing.
Tekið með leyfi höf. úr Búnaðarritinu.
Frh.---------
iii.
Mazunmjólkin.
Mazun-súrmjólk líkist nokkuð
Kefír. Hún er armensk að upp-
runa, og er vanalega búin til úr
geitamjólk. Mjólkin er sýrð með
einskonar þétta, sem hefir að
geyma gersveppi og súrgerla. Eftir
gerðina er þykt mauk á botni
kersins; því er oft hnoðað saman
við mjöl og þurkað, síðan mulið,
soðið með hrísgrjónum og blandað
ýmsu kryddi. Þykir það ljúffengur
réttur. Armenningar sýra smjör
með Mazunsúrmjólkinni og nota
hana einnig að nokkru leyti við
brauðgerð.
IV.
Kumysinjólk.
Kirgisar og aðrar hjarðmanna-
þjóðir gera súrmjólk sem kumys
nefnist, og er sagt að hún dragi
nafn sitt af ættiegg nokkrum þar
í landi (Kumanen). Þessi mjóík
er oft nefnd mjólkurvín (vinum
lactes) og er allvíða notuð sem
læknislyf gegn brjóstveiki og syk-
ursýki. Á austurhluta Rússlands
er t. d. heilsuhæli, sem fæst við
lækningu á þ6ssum sjúkdómum,
með kumyssúrmjólk; ennfremur
eru þess háttar stofnanir í Aust-
urríki og Þýzkalandi. Súrmjólkin
er aðallega búin til úr kaplamjólk
og kúamjólk. Samblandið er látið
súrna, og búinn þannig til þétti,
og mjólkin sýrð með þeim þétta.
Sumstaðar í Kákasuslöndum er
kumys^éttinn búin til með því að
blanda saman ölgeri og kaplamjólk.
Samsteypan er látin súrna lítið
eitt, og síðan látin í mjólk til
gerðar við 25° C. Mjólkurvínið er
oftast látið í kampavínsflöskur, og
þykir dýrindisdrykkur, Yið gerðina
skiftist mjólkursykurinn í mys-
unni í vínanda og kolsýru og
mjóikursýru, og þar að auki breyt-
ist ostefnið að mestu leyti á þann
hátt, að það leysist upp. Kumys-
mjólkin hefir í sér 2°/o af vínanda,
og er mjög þunn; hún er ekki
eins súr og íslenzk súrmjólk, og
hefir einkennilegan keim, sem lík-
ist einna mest möndlubragði.
V.
Leben- og Oioddn-mjólb.
Hin egypzka súrmjólk (Leben)
er svipuð kumysmjólk, enda búin
til á líkan hátt, en er hvergi
nærri eins áfeng. Á ítölsku eyj-
unni Sardiniu er búin til sur-
mjólk (Gioddu), sem hefir orð á
sér fyrir hve mjög hún bæti melt-
ingu. Súrmjólkin er búin til með
2 sambýlisverum; er önnur þeirra
gersveppur, en hin súrgerill.
Eg hefi nú getið hinna helztu
erlendu skyr- og súrmjólkurteg-
undu, en mintist þess í byrjun,
að menn byggju til skyr í öllum
álfum heimsins, og er það eðli-
legt, þar eð mjólkin hefir alstaðar
tilhneigingu til að súrna við 5—
50° C. hita. Þetta kemur af því,
að súrgerlarnir eru alheimsborg-
arar og sækja alstaðar í þann
jarðveg, er þeir þróast bezt í, en
það er mjólkin. Frh.
Himinn og jörð.
Kræklingur III.
Það hefir borið við erlendis, að menn
hafa sýkst af því að éta krækling, sem
tekinn var úr þröngum tilbúnum höfn-
um, sem skolpvegir mynntu út í. Ekki
eru þó líkindi til þess að slikt gæti
komið fyrir hér, vegna hreyfingunnar,
er orsakast af hinum mikla mun á flóði
og fjöru hér við land.
Kræklingurinn er afar frjósamur, en
er nokkuð lengi að vaxa. Það er auð*
velt að sjá hve gamall hann er með
þvi að telja ársgárurnar á skelinni.
Helstu óvinir kræklingsins eru kross-
fiskarnir. Krossfiskurinn legst yfir kræk-
linginn, sem lokar skeljunum óðar og
hann verður krossfisksins var. Kross-
fiskurinn lætur þá frá sér eitur, sem
lamar kræklinginn svo hann gétur ekki
Matarverzlun Loíts & Póturs hefir fenglð Ost og Pylsu.