Dagsbrún - 30.10.1915, Qupperneq 1
FREMJIÐ
Rangindi
3 DAGSBRUN [
ÞOLIÐ EKKI
RANGINDI
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÚTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
17. tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 30. Október 1915.
I. árg.
Stefnuskrá
'slenzkra jafnaðarmanna.
(Niðurl.) ----
Samkvæmt beiðni margra er kaupa
b'aðið í lausasölu, hefir stefnuskráin
v°rið byrt á ný, hér er síðasti kafli
^ennar.
V.
Það er álit vort að ísland ýmsra
staðhátta vegna, geti orðið fyrst
aHra landa til þess að útrýma fá-
t0ektinni, og koma á fjárhagsleg-
uhi jöfnuði, svo sem getið er um
að framan, eigi að eins til ham-
7»gju þjóð þeirri er þetta land
hggir, heldur einnig í þarfir gjör-
nlls mannkynsins, bæði með eftir-
^aerninu, og með þeim drjúga skerf
er vér mundum leggja til heims-
hienningarinnar, því, er tímar líða,
hiun ísland eignast að sarna skapi
fluiri og meiri mikilmenni, sem
velmegun sú og menning, er starf
vort stefnir að, er almonnari én
hokkru sinni áðnr heflr verið í
hokkru landi, því náttúruvísindin
SeSja( og veraldarsagan sannar, að
1 þjóðfélögum, þar sem almenn
velmegun ríkir, rísa upp margfalt
fleiri vísindamenn, skáld, listamenn
0i s. frv., heldur en annarstaðar.
Og ísland er nógu gott og ríkt
t'l þess að hér geti búið fjölmenn
°g farsæl þjóð. Hér mun um lang-
aJdur óþrjótandi land til rækt-
uhar, er framfleytt gæli margfalt
slaeni þjóð en vér erum nú, að
hhefndum hinum aflríku fiski-
flflðum landsins, og hinu óþrjót-
andi og ómælda afli fossa og lauga,
fll iðnaðar og gróðurs.
Markmið það er vér stefnum að,
er bezta tryggingin fyrir viðhaldi
lslenzks þjóðernis, og bezt vörn
sjálfetæði voru, því þegar öllum
flður vel efnalega, þá heflr hver
eihstaklingur svo mikið að missa,
þjóðin líður fyr undir lok, en
hún láti erlent vald undiroka
s'g.
í'rægð Porn-íslendinga var aðeins
Seih „leiftur um nótt“. En frægð
0g framtíðarmenning þjóðar vorrar
skal verða sem albirta íslenzkrar
shhiarsólar, sem aldrei gengur
hhdir. Ekki til þess að vér getum
^'klast af því, heldur til þess, að
sé oss, og óbornum íslend-
lll§hm, ævakandi hvöt til þess að
neyta allra krafta vorra til þess
Seiíl gott er.
, ^ága íslamls er nú fyrst að
b^jH.
^ ^slírifenilnr
Var útsölumaður blaðsins á Ak
lUeyrj (Fmnur Jónsson) búinn að
utvega því þegar síðast fréttist.
lslenzkt og útlent skyr.
Eftir Gísla Guðmundsson gerlafræðing.
l'ekið með leyfi höf. úr Búnaðarritinu.
Frh.---------
VI.
Sýra.
Víðsvegar um lönd búa menn
til. misuvín, og íslenzka sýran er
líka einskonar mysuvín, þó af
verra tagi, sökum þess, hve illa
er farið með hana. Mér heflr tek-
ist að búa til ágætis drykk úr
mysu, með því að sá í hana
mjólkursykursveppi, er eg hefi
hreinræktað úr íslenzku skyri.
Drykkurinn líkist mjög hinu sýrða
hvítöli Þjóðverja, sem er uppá-
haldsdrykkur þeirra. í sýrunni
okkar er allfjölbreyttur gróður,
rneðan hún er ekki mjög gömul.
í 2 ára gamalli sýru er 0,40°/«
af vínanda, en í x/í árs sýru mun
meira. Vinandinn minkar með
aldrinum sökum þess, að ediks-
súrgerlarnir breyta honum í
edikssýru og önnur efni. Mjólkur-
sýran minkar einnig af völdum
smávera, og sökum þessara efna-
brigða er mjög görtiul sýra fremur
óholl.
íslenzkt sbyr.
Svo eg víki að íslenzka skyr-
inu, þá er óvíða í öðrum löndum
búið til skyr, er líkist því ná-
kvæmlega. — írar og Prakkar
gera einskonar súrost, sem líkist
einna inest íslenzku skyri. Þessi
súrostur er búinn til á líkan hátt
og sjálfgert skyr á hér landi og
er ýmist borðaður með útáláti
eða þurkaður í ostamótum og
hafður ofan á brauð. Það er eng-
in furða þó að írar geri skyr á
svipaðan hátt og vér íslendingar,
þar sem kyn Norðmanna og íra
blandaðist svo rnjög á víkinga-
öldinni (sbr. ísl. þjóðerni eftir J. J.).
írska súrostagerðin er þó lítil í
samanburði við íslensku skyrgerð-
ina, en hinsvegar búa Ungverjar
til allmikið af skyri, sem hvað
vera eins og íslenzkt skyr, ef rétt
er sagt frá í tímaritinu „Samtiden"
sem eg hefl áður vitnað til. — Á
Finnlandi er líka gert nokkurs-
konar skyr, en fremur mun það
líkjast súrmjólk en íslenzku skyri.
— í Noregi er hin forna skyrgerð
með öllu horfin; þar er aðeins
um súrmjólk að ræða, og sama
er að segja um Svíþjóð.
Hér á landi heflr skyr aðallega
verið gert með tvennu móti:
Sjálfgert sicyr og venjulegt, hleypt
skyr. Stunduin er látið ögn af
nýlegu skyri eða þétta í botn á
tunnu, og síðan helt mjlók í
tunnuna smám saman; þessi
mjólkursarast'eypa súrnar þá og
hleypur, og þegar frá líður er
mysunni rent undan. Þetta er
kallað sjálfgert skyr, og er það
rnjög samfelt og bragðgott. Sumir
flóa mjólkina áður en henni er
helt í tunnuna, en aðrir gera það
ekki. — Venjulega er skyr nú
gert á annnan hátt: Mjólkin er
flóuð, látin kólna niður í um það
bil 30° C., og síðan settur í hana
hleypir, sem hrærður er saman við
þétta. Nú hleypur mjólkin að
vörmu spori og er þá kölluð upp-
hleypa. Upphleypan greinist nú
bráðlega í mysu og skyr, og er
mysan sýuð frá skyrinu. Hleypir
hefir hér á landi frá alda öðli
verið unninn úr kálfsmaga („hálfs-
lyf“ eða „lyf“ eða „kæsir"), en
nú eru margir farnir að kaupa
útlendan hleypi, og er hann þó
engu betri, nema verri sé, en
kæsirinn.
Það ber við að skyrgerðin mis-
heppnast, stundum verður alt að
einni grautarslypju, drafli og mysa,
og skilst ekki að; það er kölluð
ólekja (alment er nú hálfsýjað
skyr kallað ólekja); orsökin er þá
oftast sú, að sérstakir slepjuvaldir
gerlar hafa komist í þéttann.
Önnur skemd í skyri lýsir sér á
þann hátt, að skyrið ólgar upp í
íiátinu; marrar þá og ýskrar í því,
ef þjappað er að þvi; skyrið er,
pá verra á bragðið og óhollara
en ella,; þegar svona fer, er sagt
að gellir sé í skyrinu. Þetta stafar
af illa kynjuðum súrgerlum í þétt-
anum, og kemur helzt fyrir, ef
þéttinn er látinn í mjólkina mjög
heita; þessir gerlar valda loftból-
um í skyrinu; af því kemur
ólgan. —
Þá verður að minnast á súr-
mjólkina. Það er víða siður hér
á landi að hella áfum og undan-
rennu saman í tunnu eða ámu,
án þess að láta þar í hleypi; en
örlítill þétti er látinn á ámubotn-
inn í fyrsta sk’ifti, sem helt er í
hana, þessi mjólkursamsteypa
súrnar og verður meira eða
minna þykk; er venja að hræra í
henni við og við fyrst í stað, til
þess að hún hlaupi ekki í kekki.
Stundum er nýmjólk (einkum
sauðamjólk) höfð saman við. Hér
á landi hafa menn ekki þekt aðra
en þessa sjálfgerðu súrmjólk; hún
getur skemst líkt og skyrið, en
þó er síður hætt við því. Þessi
sjálfgerða súrmjólk verður vana-
lega aldrei eins góð og hrein súr-
mjólk, sem gerð er með hrein-
ræktuðum súrgerlum á líkan hátt,
og Yoghurt. — Eins og allir vita,
er bragð skyrsins undh- því komið,
að það sé gert með góðum þétta
og hreinlega með það farið. Til
forna mun aðallega hafa verið
um sjálfgert skyr að ræða; sú
skyrgerð er lika mjög affarsæl,
því að mjólkursúrgerðin nýtur
sin þá bezt.. Eins og áður er
tekið fram, er afaráríðandi að hafa
góðan þétta; þarf mikla æflngu
til að koma honum upp; oftast
dugar þó sú hin ævagamla ís-
lenzka aðferð, sem nú skal greina:
Góð undanrenna er lát.in í marga
(5 eða 6) hreina bolla, og farið
með þá út á tún í ýmsar áttir,
og þeir látnir standa þar opnir
stund úr degi (1—2 tíma); síðan
eru bollarnir teknir inn og latið
yfir þá og hafðir við yl, þangað
til undanrennan er orðin súr eða
hlaupin; súrmjólkin verður sjaldan
eins í* öllum bollunum, heldúr
talsverður munur á útliti og
bragði. -Skal nú gera þétta úr
þeim skamtinum, sem hefir bragð-
beztan súrkeiminn, en jafnframt
ber að gæta þess, að hlaupið sé
vel samfelt (lítið eygt), og er það
því betra sem mysan er minni
ofan á. Oft má búast við því, að
allir súrmjólkurskamtarnir mis-
heppnist, og er þá byrjað á nýjan
le(k. Þetta er eldgömul íslenzk að-
ferð til þess að búa til góðan
þétta og jafnframt sú bezta af
öllum einföldum aðferðum. —
Ástæðán er sú, að alstaðar á
bygðu bóli eru ýmiskonar mjólkur-
súrgerlar í loftinu; þeir eru veiddir
úr loftinu með undanrennubollun-
um, og er vitanlegá undir hend-
ingu komið hversu vel veiðist;
þess vegna eru hafðir margir
bollar og settir hver á sinn stað,
og langt í milli þeirra, því að þá
er helst von um að notagóðir
gerlar fáist í einhvern bollann.
Nú mun þessi garnla og góða að-
ferð víðast vera fallin í gleymsku;
þéttinn er nú oftast fenginn á
þann hátt; að áfir eru hleyptar
með kæsi (kálfslyfi), og upphleyp-
an látin standa þangað til hún
súrnar; þá er hún síuð og drafl-
inú þeyttur í þétta; þessi aðferð
gefst oftast vel, en þó veldur það
oft talsverðnm vafningi, að koma
skyrinu til. Skyrþétti á að vera
þannig, að sem minstan hleypi
þurfi að láta í mjólkina, og auð-
vitað væri æskilegast að þéttinn
væri búinn til með hreinræktuð-
um mjólkursúrgerlum af góðu
kyni. (Frh.).
Barnslát.
Kristján Y. Guðmundsson verk-
stjóri, sem að góðu er kunnur úr
veikamannafél. Dagsbrún, hefir
orðið fyrir þeini miklu sorg, að
missa einkar efnilegan son sinn,
Sigurjón að nafni, hálfs fjórða árs
gamlan.