Dagsbrún - 30.10.1915, Side 2
64
DAGSBRÚN
Viss gröðavegur.
Maður það á minni legg,
má ég þig á sliku fræða:
netin, lcíita, kaðla og dregg
kauptu af mér, ef viltu græða.
Magnús Einarsson.
Akureyri.
Saga jafnaðarmenskunnar,
h. Eitt af því sem allra mest
liggur á, í lífsbaráttu íslenzkra
verkamanna, er að fá vitneskju
um, bvernig stéttarbræður okkar
erlendis hafa farið að hamla móti
auðvaldinu. Þessa vitneskju getum
við bezt fengið með því að kynna
okkur sögu jafnaðarmenskunnar,
eða að minsta kosti aðal drætti
hennar. Og þar sem engar bækur
eru til um þetta efni á íslenzku,
og ekki fé eða ráð til að rita
þær og gefa þær út, þá virðist
„Dagsbrún" vera eina vonin. Hún
getur flutt smá kafla um jafnað-
arhreyfinguna erlendis, og þannig
vakið þjóðina til umhugsunar. í
þetta sinn verður farið fljótt yfir
sögu, aðeins reynt að gefa í fáum
orðum ofurlitla heildarmynd af
jafnaðarhreyflngunni.
Eiginlega má segja að jafnaðar-
menskan sé ekki nema aldar-
gömul. Hún fæddist um leið og
stóriðnaður nútímans, og stór-
auður einstakra manna, en hvort-
tveggja á upptök sín í uppfynd-
ingum 18. aldar. Einkum hafði
hagnýting gufuaflsins geysi mikil
áhrif. Það má næstum segja að
gufan hafl skapað öreiga og auð-
kýflnga nútímans.
Einn hinn fyrsti frömuður
jafnaðarmenskunnar var skoskur
maður Robert Owen. Hann var
sjálfur verksmiðjueigandi, en hon-
um rann svo til rilja eymd og
neyð verkamanna að hann bæði
ritaði bækur móti auðvaldinu og
gerði tilraunir með að láta verka-
menn eiga hlutdeild í framleiðslu
og gróða verksmiðjanna. En Owen
var því miður á undan sinum
tíma, og tilraunir hans misheppn-
uðust. Þetta var í byrjun 19.
aldar. Nokkru síðar, um 1820
myndaðist jafnaðarstefna í Frakk-
iandi, sem kend er við upphafs-
manninu St. Simon greifa. Hann
vildi láta ríkið vera atvinnuveit-
anda allra manna. Allar auðsupp-
sprettur áttu að vera ríkiseign,
og allur arður, sem einstakling-
arnir þurftu eigi til persónulegra
þarfa. Ríkið setti síðan hvern
mann til að starfa að því sem
honum var bezt hent. St. Simon
var snjall rithöfundur og hafði
áhrif á ýmsa merka menn. Reyndu
sumir þeirra að framkvæma hug-
myndir læriföður þeirra, en strönd-
uðu á sama skerinu og Robert
Owen. Þessir brautryðjendur jafn-
aðarmenskunnar fundu að þjóð-
félagsskipulagið var rangt og
rotið, en höfðu ekki þegar i byrj-
un, sem ekki var heldur von,
næga útsýn til að byggja á um-
fangsmiklar endurhætur. En samt
hafa þessjr ággetu v menn haft
mikla þýðingu með því að þeir
undirbjuggu jarðveginn og greiddu
götu eftirkomendanna.
Næstan má telja Þjóðverjann
Lasalle (1825—64). Hann var
glæsimenni hið mesta og ræðu-
skörungur afarmikill. Hann sann-
færði þýzka verkamenn um1 að
þeir væru háðir járnhörðum launa-
lögum, þeir gætu nefnilega aldrei
fengið hærri laun hjá auðmönn-
unum, heldur en þeir minst gætu
komist af með til að draga fram
lífið. Lasalle er með réttu talinn
faðir þýzkrar jafnaðarmensku. En
hann varð skammiífur og kom
því eigi nema litlu í verk af því
sem honum bjó í brjósti. Samtíða
Lasalle lifði hinn mikli frömuður
jafnaðarmenskunnar Karl Marx
(1818—1883). Hann var líka
Þjóðverji, en lifði mestan hluta
æflnnar í útlegð á Frakklandi og
EDglandi. Galt hann þá þess að
hann tók svari smælingjanna, því
að annars hefði honum staðið
allar dyr opnar heima í ættlandi
sínu. Vinur Karls Marx hét Engels,
og unnu þeir báðir saman eins
og beztu bræður að því að smíða
verkamönnum þau vopn er um
síðir munu veita verkamönnum
sigur í baráttunni við auðvaldið.
Marx heflr ritað margar ágætar
bækur um jafnaðarmensku, en
frægast er höfuðverk hans: Das
Kajpital (Höfuðstóllinn). Sú bók var
svo sem nafnið bendir á rituð á
þýzku, en heflr síðan verið snúið
á flest hin stærri Evrópumál.
Þessi bók er oft nefnd biblía
jafnaðarmanna. í næsta blaði
verður sagt nánar frá jafnaðar-
mensku á síðari árum.
--- m m i-----
Ofan af og undan,
úr stríðinu.
Lausafregn segir að Giikkir séu
komnir í stríðið með Bandamönn-
um. Óvíst hvort sögnin er sönn.
Um stefnuskrá
jafnaðarmannna.
„Hið opinbera sjái
4 sœmilegan hátt
fyrir munaðarlaus-
um börnum og ör-
vasa gamalmennum,
og öðrum er líkt
stendur á fyrir“.
Hér er skýrt tekið fram að hið
opinbera eigi að sjá á sœmilegan
hátt fyrir munaðarlausum börnum
o. s. frv. Það er skýlaus krafa
okkar jafnaðarmanna að fátæk
munaðarlaus börn séu ekki fengin
til uppeldis þeim, sem vilja gera
það fyrir minst, heldur sé hið
opinbera (hvort það nú er bæjar-
eða hreppsfélag) skyldugt til þess
að koma slíkum börnum fyrir á
þeim heimilum, sem helzt eru
líkindi til þess að geti gert þau að
mönnum. Sá sem þetta ritar hefir
séð þess ijós dæmi, að böra, sem
tekin voru til fósturs frá vesælum
heimilum, og (af tómri mannúð)
alin upp á myndarlegum heimil-
um, hafa orðið mikið myndarlegri
en hin systkinin, er kyr sátu
heima. Menn líkjast þeim, sem
þeir alast upp með, eigi eingöngu
í látbragði og framkomu, heldur
einnig í hugsunarhætti.
Það er því óþolandi óréttur
gagnvart munaðarleysinunum, að
koma þeim fyrir hjá þeim, sem
taka þau til þess að græða á
þeim, og sú hreppsnefnd, sem
kemur munaðarlausum börnum,
og gamalmennum, sem hún á að
fyrir, niður hjá þeim sem vilja
gera það fyrir minst verð, gerir
sig seka í svívirðilegu athœfi sem
ætti að varða við lög. Það liggur
þung refsing við, ef svangur mað-
ur stelur brauðbita, en það er
enginn refsing við því, þó hrepps-
nefndarmenn, til þess að spara
nokkra króna útsvars-hækkun á
sér sjálfum, svo að segja steli
lífinu af umkomulausum börnum
með því að fara eins með þau
eins og ennþá er farið með þau
h^r á landi, á þessu blessaða ári
sem kallað er árið 1915.
Listasafnið.
Dagsbrún heflr áður skýrt frá
því að Einar Jónsson myudhöggv-
ari vildi að húsið sem landið læt-
ur reisa yflr listaverkin sem hann
hefir geflð því, yrði bygt á skóla-
vörðuholtinu, og er það óneitanlega
vel valinn staður.
Blaðið spurði Ríkarð Jónsson
myndhöggvara hvar honum fynd-
ist að safnið ætti að standa.
Hann svaraði: „Mér finst safnið
ættti að vera á stað þar sem víð-
sýnt væri, og þá er enginn staður
ákjósanlegri en Skólavörðuholtið
— og helzt sem næst Skölavörð-
unni — úr því það getur ekki
verið á græna hólnum þar sem
holtið er hæðst — en það er sagt
að bölvaður eim-þursinn muni
tyggja það og spúa því í vagna,
til hafnargerðar".
Ég labbaði inn á Laugaveg.
Herra ritstjóri!
Sem dæmi upp á hvað skyn-
samir menn geta verið hugsunar-
lausir stundum, langar mig tj,l
þess að segja yður þessa sógu.
Ég gekk í gær inn á Laugaveg
með kunninga mínum, sem er
mjög skynsamur maður, og sagði
hann þá að hann skyldi ekkert í
þvi, hvernig gæti staðið á því, að
það væri ekkert, gert við Lauga-
veginn, svo mikil sem umferðin
um hann væri en djöfulleg, færð-
in á honum, en að Suðurgata
væri aftur á móti steinbikuð suð-
ur úr öllu! Er ekki auðskilið að
það er af því að önnur gatan
er þar sem þeir fátækari búa, hin
í þeim hluta bæjarins er margt
efnaðra fólkið )>ýr?
Oramur,
Ýmsir nothæfír húsmunir
eru teknir daglega til útsölu á
Laugaveg 22 (steinhúsinu).
Yökurnará togurunum.
„Við sváfum ekki
nema sex tíma í
sex daga túr. Eg
hefi aldrei síðan
verið sami maður-
inn og eg var fyrir
þá vertíð“.
Togaraháseti.
Svo sem kunnugt er gerði þing-
ið í sumar ekkert til þess að
sporna við þeim heilsuspillandi
og óþörfu vökum sem eiga sér
stað á íslenzkum togurum. Það
var ekki einu sinni svo mikið sem
að málið væri nefut á nafn í
þinginu. Flestir þingmenn kæra
sig dauðann og djöfulinn um ann-
að en það sem þeir halda að
kjósendurnir í þeirra kjördæmi
vilji helst heyra um; það er að
segja, þeir af kjósendunum er
mest eiga undir sér við kosning-
ar, en það eru (ennþá sem komið
er) þeir efnaðri.
Af einum þingmanni frétti rit-
stjóri þessa blaðs þessa sögu:
Þegar þingmaðurinn hafði lesið
togara-vöku greinarnar, þá einsetti
hann sér að gera eitthvað í þessu
máli af því hann er réttsýnn
maöur, og lætur sig varða fleira
en það sem hafa má fyrir kosn-
ingabeitu í hans kjörkæmi (en í
því eru engir togarahásetar). Én
það sem hann gerði var þetta:
Hann hafði tal af ýmsum út-
gerðarmönnum og togara-skip-
stjórum og leitaði álits þeirra —
þeir eru sérfróðir í þessu máli!
— hvort æskilegt væri að íiltaka
með lögum hvað svefntími skyldi
minstur vera á togurum. En
þessir sérfróðu menn svöruðu að
þess væri engin þörf! Sumir sögðu
að það hefði að sönnu verið vak-
að nokkuð mikið „hér áður“, en
nú væru vökurnar alveg að leggj-
ast niður. Og einn útgerðarmaður
sagði þingmanninum að vanir há-
setar kvörtuðu ekki undan vök-
unum, því menn vendust þeim!!
(Hann hefir hugsað eins og ref-
urinn sem huggaði sig með því
að segja við sjálfan sig: „Maður
venst nú þessu“, þegar verið var
að draga belginn af honum.)
Yðkurnar óþarfar.
Vökurnar eru óþarfar svo sem
áður hefir verið sýnt fram á hér
í blaðinu. Fyrst og fremst af því
að sá maður sem búinn er að
vaka, þó ekkf sé nema einn ein-
asta sólarhring, vinuur ekki nema
hálfa vinnu. Það er þess vegna
lieimska, að láta hásetana vaka
eins og gert er.
í öðru lagi þá ber að athuga,
að öll hásetalaunin eru aðeins 14
til 16°/o af kostnaðinum við tog-
araútgerð. Væri hásetum fjölgað
um flmta part yrði kostnaðar-
aukinn fyrir útgerðarmenn aðeins
3 hundraðshlutir (3%), og það er
meir en hlægilegt ef svo lítilfjör-