Dagsbrún - 30.10.1915, Blaðsíða 3

D A'GSBEÚN
65
legur kostnaðarauki á að aftra
því að hætt verði að sóa íslenzlai
starfsþreki, svo sem gert er.
»Dagsbriin« tekur til sinnaráða,
Úr því að þingið skellir skoll-
eyrunum við því máli, sem lík-
legast öllum málum fremur hefði
átt að hafa framgang þar, þá
þarf annað til bragðs að taka.
„Dagsbrún" tekur nú það ráð,
að byrta, eftir því sem hægt
verður, í hvert sinn þegar togari
kemur úr túr, hve lengi skip3-
höfnin hafi verið látin vaka.
Biður blaðið því hérmeð álla sem
eru þessari grein samþykkir, að
koma áreidanlegum fregnnm um
vökurnar til ritstjórans.
Gunnar Gunnarsson
rithöfundur.
Nýkomin er út á dönsku saga
eftir landa vorn Gunnar Gunnars-
son er heitir: Livets Strand. 307
bls. í stóru broti; verður hennar
bráðum getið nánar hér í blaðinu.
Að sögum Gunnars hefir verið
gerður sérlega rómur í Danmörku,
og þó þykir þeim er þekkja Gunn-
ar, liann betri en bækurnar þ. e.
þeir eiga von á ennþá betri bók-
um frá hans hendi.
„Livets Strand" er áttunda
bindið, sem kemur út á dönusku
eftir Gunnar. Hann er ekki nema
26 ára enn.
Minkun annara!
(Kenning V. Finsen).
í Morgunblaðinu 5. þ. m„
standa þessi dásamlegu ummæli
í ritstj.grein.
»Það þarf að koma því inn í
meðvitund þjóðarinnar, að það
sé minkun að því að þiggja fé
úr landssjóði, alveg eins og það
er') minkun að því að vera á
sveit«. Svo mörg eru þau orð.
Þessi ummæli getur F. haft árið
1915, hann sem í fyrra (árið
1914) þáði stgrk úr landssjóði
til blaðaútgáfu sinnar. Sé mink-
un að því, að þiggia fé úr lands-
sjóði í ár, þá hlýtur það einnig
að hafa verið það í fyrra. Eg
bendi á þetta, að eins til að sýna
hvað F. á hægt með að víta
aðra fyrir það sama, er hann
sjálfur hefir áður gerl.
Þá kem eg að því, er kom
mér til að rita þessar línur, og
sem ekki má ómótmælt vera.
Það er þessi mikilmenska Morg-
unblaðsritstjórans, að ætla að
koma því inn í fneðvitund þjóð-
arinnar, að það j sé minkun að
þiggja af sveit, ’án undantekn-
inga, er óþarft Verk, eins og svo
margt annað, er hiann hetir þvæl-
að út í Mbl. Hér eiga sér stað
þær undantekningar, ef það er
af óreglu eða l^ti. En að telja
það minkun a/f heiðarlegum og
ærlegum heimitisföður, sem unn-
*) ‘ Lcturbreyíing gerö af mér.
ið hefir eftir mætti, en sjúk-
dómstilfelli eða barnafjöldi hafa
orðið þess valdandi, að hann
hefir þurft að leita á náðir sveit-
arinnar. Slíkir menn eru verð-
ir þess styrks er þeir fá, og þurfa
ekki að minka sig, heldur þarf
F. að blygðast sín fyrir að hafa
móðgað þessa menn með slík-
um ummælum. '
Til eru einnig gamalmenni,
sem þiggja af sveit og hafa slit-
ið út kröftum sínum í annara
þarfir, meðan þeir entust, en
ekki fengið það kaup, að geta
lagt fyrir til elliáranna. Fyrir
slikum gamalmennum eigum við
að bera virðingu, án tillits til
þess, hver framfærir þau, úr því
þeir sem efnin hafa, ekki tíma
að losa eilthvað af þeim við
sveit, þá ættu þeir ekki að kasta
að þeim steinum. »Enginn veit
sína æfina, fyr en öll er«, segir
máltækið. Og þó að F. geti nú
talað svona digurt, sökum þess
að útlit er fyrir, að ættgöfgi hans
og auðlegð geti alið önn fyrir
honum og hans, þá væri þetta
betur ósagt. En hafi F. kastað
þessu fram i hugsunarleysi, sem
vart er trúandi um ritstj. (leið-
toga), þá gef eg honum tækifæri
til að leiðrétta það.
Þó þykir mér gamanið grána,
ef barn, sern allið er upp á sveit
þarf að minka sig fyrir það.
Hverjar ástæður sem valda því,
að barnið hefir þurft þess með,
koma ekki málinu við, því ekki
getur barnið að því gert, og víst
er það, að margt slíkt uppeldi
hefir staðið jafnfætis jafnaldra
sínum í öllu, þó hann hafi ver-
ið alinn upp í foreldra húsum
i alsnægtum og eftirlæti.
Eg þekki marga þessa menn
og þeirra tilfinningar og einmitt
þess vegna víti eg þessa kenn-
ingu F\, því mér er það kunn-
ugt, að mörg þung spor hafa
þeir gengið, til að fá náðarmola
úr greipum hinna íhaldssömu
fjárhaldsmanna bæjarins, og það
er víst, að slík spor gengur eng-
inn að gamni sínu. Þess vegna
er eltki rétt að minna þessi oln-
bogabörn þjóðfélagsins á þeirra
kringumstæður, þau finna það
fuíl' vel sjálf. Að endingu vil
eg minna F. á þessar gullvægu
setningar, svo liann geti þar
eftir hagað sér:
»Hvar sem þú finnur fátækan
á förnum vegi
gerðu’ honum gott er grættu
eigi«.
Rvík, 12. sept. 1915.
Magnús V. Jóhannesson.
Herra ritstjóri »Dagsbrúnar«!
Eg bið yður fyrir grein þessá,
þó hún sé orðin gömul, en svo
stendur á því, að ritstj. »Vísis«
lofaði mér að birta hana, en
þar hefir hún legið frá 13. f. m.
til 22. þ. m., er eg tók hana.
Ritstj. »Vísis« tjáðist vera mér
hjartanlega sammála, og.er því
óskiljanlegt að hann skildi ekki
birta greinina, og verð eg að
geta þess til, að hann hoppi i
traustu samábyrgðarhafti og hafi
með þessari aðferð sinni ætlað
að stinga greininni undir stól.
Eg vona að slík grein eigi greið-
an aðgang að blaði yðar, sam-
kvæmt stefnu þess.
M. V. J.
Heysuða, eða suða í hitageymi.
Allan þann mat, sem krefur
langa suðu, ætti að halda við
suðu á í hitageymi, því að það
sparar eldivið svo ákaflega mikið.
Hvernig getur maturinn hald-
ið áfram að sjóða í hitageymi?
Það sýnist i fljótu bragði ótrú-
legt, að maturinn geti haldið
áfram að sjóða í potti, eftir að
hann hefir verið tekinn ofan af
hlóðunum. Þó er þetta svo, og
er auðvelt fyrir sérhvern að sann-
færast um þetta, en þetta er
bundið vissu skilyrði og það er,
að potturinn geti haldið á sér
hitanum, og verður því að koma
í veg fyrir, að hitinn streymi út
í loftið. Þetta er hægur leikur
með því að láta sjóðandi pott-
inn ofan í hitageymi, undir eins
og hann hefir verið tekinn ofan
af eldinum. En hitageymirinn
er ílát, með þannig löguðum
veggjum, að þeir hleypa eigi hita
í gegnum sig. Einfaldasti hita-
geymir og ódýrasti, er hegkassi,
og geta allir með mjög litlum
tilkostnaði látið búa sér til þess-
konar áhald, eftir þeirri fyrirsögn
or hér fylgir:
Fáið yður ferstrendan kassa,
sem er x/a metir að þvermáli, og
hér um bil 8A metra á dýpt.
Á kassanum verður að vera lok
á hjörum. Nú fær maður sér
poka nægilega stóran til þess
að venjulegir pottar (sem eru
25—30 sentimetrar að þvermáli),
geti hæglega gengið ofan í. Þá
sprettir maður upp pokabotnin-
um og neglir siðan neðra opið
á þessum pokahólk niður í kassa-
botninn. Að því búnu er troð-
ið heyi í kassann utan við pok-
ann og síðan neglir maður rend-
urnar á efra pokaopinu alt í
kringum kassaopið. í botninn
á pokarúminu leggur maður
laust hey, sem hægt er að skifta
um við og við. Nú er hægt að
láta sjóðandi pottinn ofan í poka-
rúmið; en nauðsynlegt er, að
góður hlemmur sé yfir pottinum.
Og ennfrðmur verður að hafa
kriuglótta heydýnu, tii að byrgja
með opið á pokarúminu og loka
síðan kassanum.
Ætíð ber að gæta þess, að
maturinn bullsjóði um leið og
liann er settur ofan í heykass-
ann, og það má ekki opna við
og við og gœta að, hvort nóg er
soðið, því að þá getur potturinn
kólnað nóg til þess að hætti að
sjóða.
Hér skulu nefndar nokkrar mat-
artegundir, sem sérstaklcga er hent-
ugt að láta sjóða í hitageymi:
Kjötsúpa úr stórgripakjöti. Þegar
súpan hefir soðið i klukkutima á
eldstæði, er fleytt ofan af henni;
potturinn síðan látinn í heykassann
og hafður þar 4—5 klukkustundir.
Séu grjón í súpunni, skal hún sjóða
á eldstæði 10—15 mínútur, eftir að
hún er tekin úr heykassanum og
þarf þá að hræra í.
Baiinir eru soðnar á öldungis sama
hátt.
Kindakjötssúpa með grjónum, er
soðin á eldstæði i */a tíma og siðan
í heykassanum 2—3 klukkutíma og
þegar hún er tekin upp úr honum,
er henni brugðið á eldstæði og soð-
in aftur 5—10 mínútur. Pá þarf
vandlega að gæta þess, að hræra
vel i, svo ekki brenni við.
Rúllupylsur og hangikjöt er soðið
í l/2 tíma á eldstæði og i heykassa
3—4 tíma.
Fylt hvitkálshöfuð, */a—8/» klukku-
tíma (eftir stærð) og 4—5 klukkutíma
í hitageymi.
Kartöftur og kálmeli er soðið 10
mínútur á eldstæði og 2—3 klukku-
tíma i hitageymi.
Súpur og grjónagraular eru soðn-
ir fyrst á eldstæði í 10—15 mín. og
í heykassa 2—4 tíma, eftir því hvaða
grjón er um að ræða. Síðan er soð-
ið aftur í 5—10 mín. og er þá ágætt.
Súpur og grautar úr þurkuðum
ávöxtum eru soðnir í 15—20 mín. á
eldstæði; 3—4 klt. i heykassa.
Súpur og grautar, sem epli, sveskj-
ur og apríkósur eru i, þurfa að sjóð-
ast aftur í 5 mínútur.
(Eftir matbreiðslubók J. S., er
getið er um á öðrum stað hér í
biaðinu).
Af Akureyri
er ritstjóranum skrifað 9 Okt.
„Endaskifti hafa orðið hér á
árstiðum, nú stöðugir hitar og
blíðviðri; fyrir viku kom 19 stiga
hiti (í forsælu) og er það mestur
hiti hér á þessu ári“.
Þjóðir í ófriðarrfkjunum.
Frh. -----
Belgíu er tvískift þannig að í
syðri helmingnum er töluð Franska
en Flæmska í þeim nyrðri. Nú
eru báðar þessar tungur sem
næst því jafnréttháar í landinu.
En svo var ekki áður, og spunn-
ust mikil pólitisk mál út af. Þótti
Fiæmskan (sem er germönsk
tunga) eitt sinn ekki talandi af
mentamönnum, þó af Flæmsku
bergi væru brotnir. Eimir eun þá
eftir af þessu. Þannig er t. d.
helsti rithöfundur Belga, M. Mae-
terlinck, flæmskur; ritar þó alt á
Frönsku.
í Þýzkalandi er töluð Pólska í
stórum landspildum að austan,
Franska að nokkru leyti í Elsass
og Lothringen, og Danska í Suður-
Jótlandi. Alls eru í dönskumæl-
andi héruðum í þýzka ríkinu, um
200 þús. manns, og í þýska hern-
um, nú í stríðinu, um 20 þús-
undir danskra mannna.
Þýzkan er eiginlega tvær tung-
ur, Háþýzka og Lágþýzka og er
hin síðarnefnda töluð af alþýðu í
Norður-Þýzkalandi, en mentafólk
um alt Þýzkaland talar og ritar
Háþýzku, og þegar talað er um
þýzku, þá er altaf átt við Há-
þýzku, nema hitt sé tekið fram.
Það var Luther, sem, með þvi
að suúa Biblíunni á Háþýzku, hóf
hana til , vegs og valda. Hefði
Luther verið af Norður-Þýzkalandi
mundi hann hafa snúið Biblíunni
á Lágþýzku, og hún mundi þvi