Dagsbrún - 13.11.1915, Side 1

FREMJIÐ EKKl
RANQINDI
] DAGSBRÚN [§=
BLAÐJAFNAÐARMANNA
ÖTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
19, tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 13. Nóvember.
1915.
heldur fyrst um sinn fund í
Bárubúð hvert sunnudagskvöld
kl. 6. — Nýir meðlimir
teknir inn. — Sömuleiðis geta
nýir meðlimir skrifað undir
lögin og fengið félagsskírteini
hjá ritara félagsins, Ólafi Frið-
rikssyni, Suðurgötu 14, hvern
virkan dag milli 3 og 5. Á
sama stað og tíma geta þeir
ttieðlimir sótt félagsskírteini sín,
sem ekki hafa enn fengið þau,
sömuleiðis fengið lög félagsins
og aukalög.
Formaðurinn býr á Hverfis-
götu 58 A.
Stutt en laggott.
ÍÍUUS.
í »Vísi« nú i vikunni stóð
lesverð grein eftir Björn J.
^öndal (úr stjórn Háseta-
féiagsins). Var þar sýnt fram
á, að útgerðarmenn, sem höfðu
oeitt háseta sína til þess að
ráða sig upp á það, að þeir
Seldu hálfdrættisfisk sinn fyrir
12 aura pundið, hafa haft að
ú^eðaltali 450 kr. af hverjum
háseta, eða af meðal skipshöfn
(22 færamönnum) 9900 kr. Út-
§erðarmaður, sem á 10 skip
hefir þá af hásetunum á einu
uskiári 99 þús. kr. Á fimm
ái'um (með rentum) meir en
ád//a milljón króna, eða nóg
hl þess að kaupa fyrir þrjá
hotnvörpunga og borga þá út
1 hönd, eða til þess að kaupa
fyrir skip eins og Goðafoss.
l'ulltrúar.
Við lifum í landi þar sem
aHir menn eru kallaðir jafnir.
En i raun og veru er þessu
ekki svo varið. Við erum mjög
h/u/mr. Þannig er t. d. talið
sJálfsagt að fátæklingar í bæjum
hafi engin völd um fram að
Vera kjósendur. Þeir mega
®kki, eftir venjunni, vera í
^jarstjórnum eða á þingi.
eir mega bara vera kjósend-
Jr» og kjósa embættismenn eða
aupmenn fyrir fulltrúa. Og
ráðþerrar
mega engir vera
nerna lögfræðingar, eins og sú
flátt hafi bezt vit á hvað þjóð-
lnni er fyrir beztu. Hvað lengi
. að þola þetta? Eiga fátækl-
J^garnir að vera undirlægjur
Þessara fámennu stétta til ei-
]^9ar, og vera það af sjálfs-
^áðum, eins og nú er raun
wSin á hélst til lengi.
Gott dæmi.
Einu sinni var í Reykjavík
fínn og feitur embættismaður,
sem langaði til að verða ráð-
herra. Hann þurfti að komast
inn i þingið. Þess vegna gekk
hann altaf í síðum fötum með
gljáskó. Hann gerði sér tæpi-
tungu við alþýðuna, útvegaði
sér atkvæðasmala, lofaði þeim
að koma heim til sín, hélt þeim
stundum smáveizlur — fyrir
og eflir kosningar. Hann komst
fljótlega í bæjarstjórn og var
átrúnaðargoð margra alþýðu-
manna. Þá var það að verka-
menn afréðu að koma upp
ráðningarskrifstofu, sem þeir
ætluðu að kosta sjálfir að mestu
leyti, en báðu um fáein hundr-
uð úr bæjarsjóði til fyrirtækis-
ins. Þetta mun hafa verið eina
fjárveitingin sem eingöngu var
alþýðu til gagns. Verkamenn
fóru og fundu ráðherraefnið og
báðu fylgi hans i þessu máli.
Hann lofaði öllu fögru, var
undur sætur. Við umræðurnar
kom í ljós að jöfn mundu at-
kvæði með og móti þessari fjár-
veitingu, e/ sá háttselti yrði ekki
með. Og rétt áður en atkvæða-
greiðslan fór fram, gekk alþýðu-
vinurinn af fundi, og tillagan
féll. Þannig sluppu embættis-
menn við ráðningarskrifstofuna,
og stjórnmálaloddarinn hélt
kjörfylgi alþýðunnar.
Ekkl aðra guðl!
Verkmannafélögin hafa hing-
að til verið eins og skuggar,
máttlitil og hvikul i ráði, enda
hafa þau litlu áorkað enn. Sig-
urvon þeirra er undir því kom-
in hve fljótt þau hefja alger
verkmannastjórnmál og kasta
öllum öðrum stjórnmálaafskift-
um fyrir borð. Sú regla þarf
að myndast, og verða að óskrif-
uðum lögum, að maður, sem
er í verkmannafélagi, megi ekki
vera í öðru stjórnmálafélagi,
eða styðja annarlegan flokk.
Menn geta látið þetta vera, og
gera það vafalaust. Sigur vinna
ekki nema þeir, sem eru fastir
í skoðun og lifsstefnu.
í Dýrtíðinni.
Framleiðslunnar drotnar dafna
af dýrtiðinni
fénu að þeirra véum velta
vcrkamenn, er kaldir svelta.
M. G.
Þættir tir sögu jafnaðarmanna.
i.
h. Fyrir hálfri annari öld
var ekki til nein jafnaðar-
menska, í þeim skilningi, sem
nú er lagður i orðið. Þá voru
ekki komin fram þau atvik,
sem hrundu af stað félagsskap
verkamanna. Bágindi voru þá
til eins og nú, jafnvel enn verri.
En útþrælkaðir aumingjarnir
áttu þá oftast ekki annara úr-
lcosta völ, en að beygja sig
fyrir harðstjórninni, meðan þeir
ekki þektu hið öfluga vopn nú-
tímans: samvinnuna.
Fyrir hálfri annari öld var
England rnesta iðnaðarland, eins
og það er enn. Þar voru unnin
fataefni, bæði úr ull og bómull
og flutt út um víða veröld.
Ríkir aðalsmenn áttu flestallar
jarðir í landinu. Þeim þólti ekki
borga sig að leigja jarðirnar,
eftir að ull og dúkar hækkuðu
í verði. Þeir lögðu jarðirnar í
eyði og ráku sveitafólkið burtu
til bæjanna, en hleyptu upp
Útigangsfé á eyðijörðunum og
gekk búféð sjálfala á græn-
um valllendishögum árið um
í kring. Um þetta leyti voru
samgöngur orðnar greiðar við
Vestur-Indland og Ameriku, og
áttu Englendingar ítök mikil i
báðum stöðunum. Fluttist þaðan
feikimikil bómult til Englands,
og dúkagerðin óx að sama
skapi, sem meira barst upp í
hendur af óunnu efni.
Vefnaður var þá höfuðat-
vinnuvegur í Englandi. Vefar-
arnir bjuggu í sveitaþorpum,
þar sem bygðin var mjög dreifð
og dálítill landskiki fylgdi hverju
húsi. Vefarinn átti nokkrar
skepnur, eftir því, sem landið
leyfði, og var bóndi i hjáverk-
um sínum. Annars keypli hann
mesta ullina, sem hann vann
úr, af aðalsmönnunum, með
stóru hjarðirnar, og seldi síðan
kaupmönnunum dúkana til-
búna. Vesalings vefarinn var
eins og milli steins og sleggju.
Annars vegar varð hann að
kaupa ullina rándýra, og hins-
vegar að knékrjúpa kaupmann-
inum, sem gerði sitt ýtrasta til
að lækka verðið á dúkunum.
En þrátt fyrir alt voru þó kjör
þessara vefara stórum betri
lieldur en síðar varð, þegar
gróðinn varð meiri af ullar-
iðnaðinum. Það var nákvæm-
lega sama sagan eins og hálfri
annari öld seinna, þegar ís-
lenzku togararnir fluttu tugi
þúsunda í land af auði hafsins,
þar sém smábátarnir höfðu eigi
fært nema nokkur hundruð. Þá
versnuðu líka kjör hásetanna að
sama skapi sem þeir óku meiru
af gulli að dyrum útgerðar-
mannanna.
Fyrirspurn.
í morgun kom Sighvatur
lögregluþjónn, einn manna, til
mín að innheimta ellistyrktar-
sjóðsgjald (sem ég hafði gleymt
að greiða) og 50 aura að auki,
fyrir ómak sitt(?) Vill Dags-
brún gera svo vel og fræða
mig og aðra um, hvort lögreglu-
þjónn á rétt á þessum 50 aura
ómakslaunum, þegar hann
kemur einn, sem venjulegur
innheimtumaður? — Ýmsir
hafa tjáð mér að þeir hafi ekki
orðið að gjalda þessa 50 aura
undir sömu kringumstæðum.
11. nóv. 1915.
Haraldur Jónsson.
Bezt ef Sighvatur vildi sjálf-
ur svara. Ritstj.
Reykjavík.
Kol.
Ekki hefir heyrst neitt ennþá
hvað orðið hefir um fram-
kvæmdir í því máli að bærinn
keypti kol. Ef framkvæmd á að
verða í því (sem sjálfsagt er)
þyrfti almenningur að fá að
vita það sem fyrsl.
Mjólk.
Ekki er enn farið að fréttast
neitt um að bæjarstjórnin sé
farin að gera nokkuð í mjólkur-
málinu, en það er þrent sem
þarf að gera. Fyrst: gera gang-
skör að því að útvega bænum
mjólk (en hana vantar tilfinn-
anlega ennþá). Annað: koma
föstu skipulagi á eftirlit með
mjólk, að hún sé ekki, svo sem
oft er nú, seld blönduð vatni,
eða á annan hátt fölsuð. Lang
heppilegast væri að fela Efna-
rannsóknarstofunni það eftirlit.
Þriðja: koma á föstu eftirliti
með að mjólkin sé heilbrigð, og
er þetta atriði ekki þýðingar-
minst, þegar þess er gætt, að
bæði taugaveikis- og tæringar-
gerlar þrífast hvergi betur en í
mjólk, sem því ofl stórum hefir
stutt aö útbreiðslu þessara veik-
inda.
Hér verður aldrei nóga og
ódijra mjólk að fá fyr en bær-
inn eignast sjálfur kúabú. Þetta
er eitt af þeim*málum, sem þeir