Dagsbrún - 22.01.1916, Qupperneq 3
D A'G S B R Ú N
9
Landeignir. í flestum þeim
löndum þar sem landnám er
enn að gerast, er mjög mikið
af landi ennþá eign rikisins.
Víða er þó fleygt i burtu gá-
lauslega eins og lóðunum í ís-
lenzku kaupstöðunum, en í
seinni tið er þetta nokkuð að
breytast. 1909 lýsti ráðaneytið
í New South Wales þvi yfir
að framvegis yrði alt gert til
að gera ábúð (með erfðafestu)
á þjóðjörðunum fgsilegri en
sjálfseign, og 5 árum síðar gaf
ráðaneitið opinbera skýrslu um
að meira væri sótt eftir erfða-
festulandi heldur en landi til
kaups. Munurinn var svo
rnikill að í einu héraði höfðu
890 menn sótt um erfðafestu-
lönd til stjórnarinnar, en eigi
nema 60 um jarðir til sjálfs-
eigner.
í Bandarikjunum er hér um
bil ~j3 af öllu landinu ríkis eign
og engar likur til að það
hreytist til muna, ríkjunum í
óhag.
Á Prússlandi kaupir stjórnin
árlega mikið land einkum
skóglendi. Og hvervetna í
Þýzkalandi hafa bæjarfélögin
sérstaka sjóði til landkaupa.
Grípa þá bæjarfélögin hvert
heppilegt tækifæri til að stækka
landeign sína, bæði innan bæj-
ar og utan. I næstu grein
verður nánar sagt frá land-
kaupum og landnotkun þýzkra
bæjarfélaga.
Fráði.
Úr eigin herbúðum.
'Almenni verkalýðsfundnrinn
sem Hásetaf. Rvíkur hélt á
Sunnudaginn í Bárubúð fór
ágætlega fram; húsið troðfult.
Kvöldskeratun
Hásetaf. Hafnarfjarðar, sem
haldin var i Bíóhúsinu í Hafn-
arfirði á Laugardagskvöldið,
tókst Sérlega vel. Meðlimir í
því félagi eru nú orðnir nær
100.
Verkakvennafél. »Frarasókn«
ætlar bráðlega að efla til
almenus verklýðsfundar.
Skemtun
ætlar verkamannaf. »Dags-
brún« að halda bráðlega, fyrir
félaga sína.
520 meðlimir
eru nú í Hásetafél. Rvíkur.
KSjólkurhámarkið
er nú afnumið.
Dagsbrún sagði um daginn
að þá fyrst yrði nóg og ódýr
örjólk í bænum þegar bærinn
sjálfur sæi fyrir mjólk, en hélt
að eitthvert gagn kynni þó verða
að þessu hámarki, því engum
datt þá í hug að þessi ráðstöf-
væri, svo sem nú hefir sýnt
s>g tómt húmbúk, því ef það var
ástæða til þess að setja há-
marks-mjólkurverð um daginn,
þá er það eins nú. Það má því
ekki búast við því að verðlags-
nefndin (eða hvað hún nú heit-
ir) setji hámarksverð á kolin.
í verðlagsnefndinni eru:
Eggert Briem, dómstjóri, form.
Páll Stefánsson, umboðssali,
Knud Zimsen, borgarstjóri,
Björn Sigurðsson, bankastj. og
Ásgeir Sigurðsson, konsúll.
Kafli
úr ræðu er Sig. Sigurðsson skólastjóri
hélt á bændanámsskeiði á Hólum.
Á landnámsöld var landið
skógi klœtt á milli fjalls og
fjöru — að miklu leyti. En
hvernig er það nú? Skógarnir
eru horfnir. Hvað veldur því?
‘ Þvi valda náttúruöflin, svo sem
eldgos og harðindi, að nokkru
leyti, en þó mest óskynsamleg
meðferð á skógunum. Þeir
hafa eigi verið höggnir á rétt-
an hátt, of mikið beittir o. fl.
— Eyðileggingin er sorgleg. 1
staðinn fyrir skógi klæddar
hlíðar, hæðir og hálsa blasa
nú við manni auðnir: gróður-
lítið svæði eða melar. Það,
sem var prýði landsins, skjól
og skjöldur annars gróðurs, er
nú horfið. — Það þarf að
klæða landið aftur. Þá verður
það byggilegra, fegurra og
veðráttufarið betra. — Þetta
kostar starf margra kynslóða.
En hvað voru engjarnar9
Likar þvi sem þær eru nú.
Árnar flæddu yfir þær i vatna-
vöxtum á nokkrum stöðum.
Þeir blettir sýndu víðast hvar,
að þar óx þroskameiri jurta-
gróður en annarstaðar. Þessa
bendingu náttúrunnar hafa
menn horft á i þúsund ár. En
hve mikið er nú gert að því
að leiða vatnið yfir engjarnar,
láta það frjóvga þær og vökva?
Nokkuð er gert til þess, einlc-
um á síðustu áratugum; en
það er hverfandi lítið í sam-
anburði við það, sem mætti
gera.
Er það annars eigi athuga-
vert, að jöklar þeir, er liggja
á hálendinu, hafa frá ómuna-
tíð mulið sundur bergtegund-
irnar og árnar flutt ógrynni
jurtnærandi efna til sjávar?
Aðeins örlítill hluti þeirra efna
befir orðið engjunum að not-
um. Meginhluti engjanna er
sleginn, heyið flutt burtu og
eigi einu sinni öskunni dreift
aftur yfir engjarnar. Á þennan
hátt tæmist jarðvegurinn smátt
og smátt að næringarforða.
Þá eru túnin. Þau vor.u
engin fyrir 1000 árum. Nú
má ælla, að þau séu nær þvi
4 fermilur að stærð. Hvernig
hafa þau verið ræktuð? Víðast
hvar með því að dreifa áburði
yfir óbrotið land. En nú er
búið að slétta af þeim nálægt
1250 dagsláttur, eða tæpa 400
hektara.
Magnús Ketilsson sýslumað-
ur mun íýrstur hafa sléttað
tún hér á landi, svo að nokkru
munaði. Það var i Búðardal
vestra. Þar hafa vérið sléttaðar
í túni um 10—12 dagsláttur á
síðari hluta 18. aldar. (Magnús
var fæddur 1732 og dó 1803.)
Stjórnin gaf út lagaboð (1776)
um skyldusléttur á hverju býli.
— En bæði það dæmi Magn-
úsar o. fl. hafði lítil áhrif.
Með framkvæmdum Torfa i
Ólafsdal fer þúfnasléttum fyrst
að verða stórstígari. Hann
byrjaði skólann 1880. Þaðan
hafa komið margir nýtir starfs-
menn, Og Torfi fær mönnum
í hendur ný og betri verkfæri.
Hann smiðar undirristuspaða
svo hundruðum skiftir, 115
plóga, 93 herfi, 77 kerrur og
280 aktygi. Þá lét hann og
fyrstur smíða hina skozku
ljái. — Það mun líka óhætt
að segja, að enginn einn mað-
ur hafi stutt eins mikið að
framförum jarðyrkjunnar og
Torfi.
Framfarirnar í túnræktinni
eru nú að verða almennar.
Heyaflinn hefir líka aukist að
miklum mun. Um 1880 var
hann 380.000 hestar á ári, en
nú er hann árlega nær 700.000
hestar.
Þá er garðyrkjan. Hana
hafa fornmenn stundað mjög
lítið. Gisli Magnússon (f. 1621,
d. 16%) sýndi með tilraunum
norðan lands og sunnan, að
ýmsar garðjurtir gátu þrifisl
hér til mikils hagnaðar fyrir
land og lýð. Þessu var þvi
nær enginn gaumur gefinn. —
Svo kom Björn prófastur Hall-
dórsson (f. 1724, d. 1794). Hann
starfaði í sömu átt, gerði víð-
tækari tilraunir og gaf út ágsðt
garðyrkjurit. Af þessu varð lit-
ill almennur árangur. Menn
daufheyrðust enn i heila öld.
Þá kemur Schierbeek landlækn-
ir (1882). — Tilrauastöðin í
Reykjavik byrjar starf sitt 1899
og tilraunastöð Rækturarfélags-
ins 1903. Þessir nefndu ein-
stöku menn og félög vinna i
sömu átt. Og hvar er svo ár-
angurinn af tveggja alda starfi?
Vér ræktum sem svarar 3
skeppum af jarðeplum og 2
sk. af rófum á mann. Norð-
menn 2,4 tnr. og Þjóðverjar
7 tnr. af jarðeplum á mann
og ógrynni öll af rófum og
öðrum garðjurtum, — Vér
ræktum nær eingöngu rófur
og jarðepli.
Það er óreiknanlegt, hve
mikið væri hægt að spara
kornkaup hér á landi, ef vér
hefðum manndáð til að rækta
svo mikið af garðávöxtum, sem
hægt væri að nota í landinu.
Það var nefnt áður, að skóg-
arnir væru horfnir. Jón Þor-
láksson í Skriðu sýndi (um
1800), hvernig mætti rækta þá
aftur, Hann sáði til trjánna.
Trén í Skriðu og viðar sanna
gildi starfsaðferðar hans. En
þau urðu að standa og vaxa í
nær heila öld, áður en nokkuð
var aðgert í sömu átt. Með
tilraunum Ræktunarfélagsins
er fvrst unnið á sama grund-
velli.
Þá eru húsakynnin. Hafa
þau batnað? Torfbæjum er að
fækka. Hús úr timbri og steini
eru að koma í staðinn, og
heil þorp og bæir byggjast á
þann hátt. — En svo þurfa
kolin að fylgja með. Menning-
in er eigi nógu mikil til þess
að breyta vatnsaflinu í raf-
magn, í ljós og hita. Nú ligg-
ur nærri að menn krókni, ef
kol vanta. Sú umkvörtun
heyrðist eigi í gömlu torfbæjun-
um.
Á landnámstíð ráku lands-
menn sjálfir verzlunina. Þeir
fluttu vörur frá landi og að.
Eimskipafélagið er nú að byrja
með sín skip. að eins að þar
sé eigi of vel séð fyrir þæg-
indum farþega og lestarrúmið
rýrt með þvi um of.
Fiskiveiðar voru áður stund-
aðar á opnum bátum. Útveg-
urinn var þá óviss. Seinna
koma seglskipin, vélabátarnir
og gufuskipin með botnvörp-
urnar. Aflinn vex þá líka að
miklum mun. Útfluttar sjávar-
afurðir hafa aukist rnjög mikið.
En þrátt fyrir þennan mikla
afla er þó vart hægt að fá
harðan fisk. Biskuparnir á 18.
öld iluttu árlega 250 vættir af
harðfiski heim að Hólum. Nú
má það gott heita, ef næst í
1—2 vættir af hertum steinbit
af Vestfjörðum.
Vinnuvísindi.
Mikið hefir verið skrafað um
styrkinn sem Alþingi veitti Dr.
Guðmundi Finnbogasyni til
vinuvisindalegra rannsókna, og
niikið befir á vantað að menn
skyldu hvað hér væri um að
ræða. Margir hafa lialdið að
hér væri verið að tala um eins-
konar verklega kenslu sem Dr.
Guðm. Finnbogason ætti að hafa
á hendi, t. d. kenna kaupakon-
um að berja á og raka, sjó-
mönnunum að róa og skera
beitu, en bændum að moka skít
Og bora göt á flór. En það er
nú ekki þetta, sem Alþingi fól
hr. G. F., heldur alt annað.
Það er frá Ameríku að vinnu-
vísindin eru komin, og er það
maður er Taylor hét, sem er
upphafsmaður þeirra.
Vinnuvisindin eru vísindaleg
aðferð til þess að finna þau tök,
sem bezt eru við hvert verk, og
eru þau fundin með því að bera
saman starf og afrek fleiri eða
færri verkamanna um lengri
tíma. Skal þetta skýrt með dæmi
sem tekið er eftir bæklingi hr.
G. F. »Vit og strit«, sem kom
út í vor.
Dæmið er þelta:
»Engum mun hafa hugkvæmst
að nein vísindi þyrftu við mokst-
ur, fyr en Taylor. Og þó mundi