Dagsbrún - 16.04.1916, Side 1

PREMJIÐ EKKI RANQINDI DAGSBRU N 1 ÞOLID EKKI RANQINDI
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN ÚT MEÐ STYRK NOKKURRA IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA RITSTJÓRI OG ÁRYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
16. tbl. Reykjavlk, Sunnudaginn 61. Apríl. 1916.
Verkamannalöggjöf,
Eftir Erling Friðjónsson. i
-------------- Frh.
Pátttaka verkamanna. Það
'verður tæplega varið, að lög-
■gjöf fyrir verkamenn getur ekki
orðið viðunandi án þess að
verkamenn sjáifir leggi þar
eitthvað til málanna. Þegar tal-
að er um verkamenn yfir liöfuð
er sjáifsagt að undir það nafn
heyrir ekki einasla verkamenn
í kaupstöðum, konur og karlar
heldur og þurrabúðarmenn,
vinnufólk í sveit og lausafólk,
og væri þá fróðlegt að athuga
hvernig löggjafarvaldið hefir
búið að þessu fólki.
Purrabúðarmenn. Samkvæmt
lögum um þurrabúðarmenn má
lóð sú, sem þurrabúð fylgir,
utan kaupstaðar aldrei vera
stærri, en ein vallardagsslátta,
nema með leyfi hlutaðeigandi
hreppsnefndar með samþykki
sýslunefndar má þó ákveða
þurrabúðarlóð 1800 ferh. faðma
eða tvær vallardagssláttur.
Hvílík undra réttindi, sem ís-
lenzkir þurrabúðarmenn hafa
við að búa. Fjölskyldufaðir,
sem sest að í þurrabúð má alls
ekki hafa stærri lóð til afnota
eu svo að hægt sé að fóðra á
henni eina kú og til þess meira
að segja leyfi sýslunefndar,
Þessu eru þó ekki sett eins
þröng takmörk í kaupstöðum
og má þó undarlegt heita, þar
sem skortur er á Jandi, og nauð-
syn gæti verið á því að skifta
sem jafnast á milli notenda.
En hví skyldi því vera sett nokk-
ur takinörk hvað þurrabúðar-
lóðir mega vera stórar í sveit?
<ietur það nokkurntíma orðið
til annars en góðs að landið sé
ræktað?
Svari þeir vitru menn sem
lögin hafa samið, Það virðist
«kki ástæðulaust að þurrabúð-
armenn kvörtuðu undan þess-
um og þvílikum búsifjum.
Lausamenskugjaldið. Eitt af
því allra einkennilegasta í verk-
rnannalöggjöfinni er lausa-
menskugjaldið. Skildi það
þekkjast hjá nokkurri þjóð að
úbreyttir verkamenn verði að
kaupa réttinn til þess að vinna
algenga daglaunavinnu? Þetta
gæti verið heilbrigt ef seldur
^æri rétturinn til alls atvinnu-
feksturs í iandinu, svo sem
landbúnaðar, sjávarúlvegs, verzl-
önar og iðnaðar en nú er það
aðeins einn þessi atvinnurekstur,
verzlunin, sem kaupa þarf leyfi
tii að reka. En verzlunarleyfi er
virt svo lágt að engu skiftir
fyrir þann sem kaupir, þegar litið
er á réttinn, sem það veitir og
sé það borið saman við lausa-
menskugjaldið, er það blátt á-
fram hlægilega lágt. Hér skal
nefnt eitt dæmi af mörgum, til
sönnunar.
Osamrœmi. Maður nokkur,
sem Iært hafði jarðyrkju, varð
umferðajarðyrkjumaður heima í
héraði. Enginn einn bóndi hafði
næga atvinnu fyrir hann árlangt,
en er héraðsbúar höfðu lagt
saman allan sinn jarðyrkju-
áhuga, varð af því næstum fult
starf fyrir jarðyrkjumanninn frá
vordögum til sláttar, og frá
slætti til haustnátta. En yfir
sláttinn gekk jarðyrkjumaður-
inn að heyönnum. Fyrir þau
réttindi að mega yrkja jörðina
og slá grasið fyrir bændurnar í
sveitinni, varð jarðyrkjumaður-
inn að kaupa lausamenskuleyfi.
Þessi atvinna var þó ekki feit-
ari en svo að af sér gaf hún
100 kr. í hreinan ársarð.
Tíu árum síðar rak sami
maður verzlun sem gaf af sér
6 þúsund krónur í hreinar árs-
tekjur; hann hafði keypt verzl-
unarleyfið á 50 kr. en lausa-
menskuleyfið kostaði 15 -f- 2
= 17 kr. Þó gengíð væri út
frá því að lausamenskuleyfið
væri notað af eiganda þess eins
lengi og verzlunarleyfi eða oft-
ast til æfiloka, þá hefði verzl-
unarleyfið eins og hér er ástatt
átt að kosta rúmlega þúsund
kr. En lausamenskan er oft->
ast stuttur undirbúningstimi
undir aðra vegiegri stöðu og
eins og atvinnurekstur landsins
er nú orðinn þarfnast hann engu
síður lausafólks en vinnufólks.
Landbúnaður þarfnast hvor-
tveggja, sjávarútvegurinn næst-
um eingöngu lausafólks. Lausa-
menskugjaldið ætti að falla nið-
ur, það er bersýnilega ranglátt
og þýðingarlítið orðið. Það er
þýðingarlítið vegna þess að þetta
atriði lausamenskulaganna er
hlífðarlaust brotið, jafnt af
bændum sem lausafólkinu sjálfu.
Bændur skjóta skjólshúsi yfir
lausafólkið undir því yfirskyni
að það sé vist ráðið og til þess
að hafa not af vinnu þess ein-
hvern part úr árinu og lögregl-
an er í því eins og öðru, af-
skiftalítil og vanrækin.
Eklci einsdœmi. Erfitt er að
skilja hvernig í því liggur, að
maðnr sem hefir 200 kr. i árs
tekjur af fasteign eða, öðru liefir
rétt til þess að vera í lausa-
mensku án þess að kaupa lausa-
menskuleyfi. Það virðist fult
eins eðlilegt að sá, sem hefir
efni á að borga lausamensku-
leyfið sé látinn gera það eins
og hinn, sem ef til vill á fjár-
hagslega erfitt með það, en sök-
urn atvinnu sinnar getur ekki
verið vist, eins og bent hefir
verið á hér að framan. Þarna
virðist koma fram tilhneiging
löggjafarvaldsins til þess að
strjúka mýkri höndum um þann
sem efnalega er betur stæður í
þjóðfélaginu, og er það víst ekki
einsdæmi,
Listi alþýðunnar.
Nú er fullsaminn listi sá er
verkamannafélögin bjóða fram
við landskjörið 5. Ágúst.'
Hann er þannig:
1. Erlingur Friðjónsson, tré-
smiður, bæjarfulltrúi á Ak-
ureyri.
2. Otlo N. Þorláksson, verka-
maður, Rvík.
3. Þorv. Þorvarðsson prent-
smiðjustjori í Rvík.
4. Eggert Brandsson, sjómað-
ur. (sem stendur háseti á
þilskipinu »Acorn« úr
Hafnarfirði).
5. Guðmundur Davíðsson,
kennari, Rvík.
Öllum sem til þekkja, mun
koma saman um að listi þessi
sá sérlega heppilega valinn. í
fyrsta lagi af því þetta eru alt
sjálfstætt hugsandi menn, í
öðru lagi af því þetta eru menn
sem aldrei munu svíkja mál-
stað alþýðunnar.
Með lista þessum kemur Al-
þýðuflokkurinn i fyrsta sinni
opinberlega fram sem stjórn-
málaflokkur, og um fylgi hans
vita menn fyrirfram, að það er
mikið meðal sjómanna, verka-
manna og iðnaðarmanna, en
við megum einskis láta ófrest-
að við að koma sem flestum að
af listanum, af því, að því fleiri
af okkar mönnum, sem ná sæti
í þctta sinn í þinginu, því fyr
verður hægt að velta þeirri ó-
þolandi skattabyrði er nú hvílir
á atþýðunni, yflr á þá sem
gjaldþolið hafa, og því fyr
verður hægt að koma á þeim
óteljandi endurbótum, sem
þurfa að komast, á til þess að
Island geti orðið það land, sem
það getur orðið — endurbæt-
ur sem embættisatvinnuþing-
menn og skammsýnir þing-
bændur ekki hafa komið á, af
því þœr eru gagnstœðar þeirra
eigin hagsmunum. Alþýðan
mun kjósa lista alþýðunnar,
látið svo embættismennina
kjósa þá lista sem mora af
embættismönnum, og sjáum
svo til hve mörgum þeir
koma að!
Lög og reglugjörð,
Það er sagt að til séu, fyrir
þennan bæ, ósköpin öll af
lögum og reglugjörðum, en
bvar er það dót alt saman
komið, og hvað er innihaldið.
Það eru ósköpin öll af fólki,
sem ekki veit neitt um það.
Það er oft sagt þessi Iög og
þessar reglugjörðir séu brotin
og brotnar, en hvernig á öðru-
vísi að vera þegar enginn veit
hvernig öllum þessum lagavef
er fyrir komið. Sér ekki borg-
arstjórninn sér fært, að safna
þessum fyrirskipunnm saman
og gefa út handhæga bók af
þeim, svo þær gætu komið
fyrir almennings augu; máski
lögreglan hefði gott af því
stundum að hafa slíkt kver
við hendina.
O. N. P.
Davíð Lívingstone.
Það er skemtilegt, að lesa
um aðra eins ágætismenn og
Afríkufarann Davíð Livingstone.
Hjálpræðisherinn hefir gefið út
bók um hann, 126 bls. að stærð,
og er hún ágætlega íslenzkuð
(af Halld. Jónassyni) og vel
samin, þó dálítið sé í henni af
trúargutli Hersins. Náttúruvin-
um er bókina lesa, má benda
á það, að maurabúin, sem talað
er um í bókinni, og mynd er
af, eru ekki maurabú heldur
termítubú. Maurar og termítar
eru viðlíka fjarskyldir, og selir
og krókódílar, svo það er engin
sérstök ástæða til þess að vill-
ast á þeim. Lifnaðarhættir
þeirra eru í sumu líkir, en þó
ekki líkari en t. d. selanna og
krókódílanna. Bókin kostar
og y11 »Dagsbrún« ráða til þess
að lesa hana.
WWT yniir sem spila á piano eða harmonum verða að ega freyjuspor. bótíöium.