Dagsbrún - 16.04.1916, Blaðsíða 2

56
DAGSBRÚN
Um húsabygging Rvíkurbæjar.
Nú er svo komið að allflestir
Reykvíkingar eru sannfærðir
um að bæjarfélagið verði með
einhverju móti að ráða fram
úr húsnæðiseklunni. En flokk-
ana skilur á um leiðirnar. Al-
þýðuflokkurinn heldur fast við
þá stefnu sína að bærinn eigi
að byggja mörg hús og eiga
þau sjálfur um aldur og æfi.
Afturhaldsflokkurinn dansar
nauðugur með i byggingarmál-
ivu og virðist með engu móti
geta hugsað til að bærinn eigi
hús sem arðberandi eign. Þeir
vilja láta einstaka menn byggja,
en að bærinn láni þeim féð,
eða ábyrgist það. Sömuleiðis
að hann láti land undir þessi
hús með sérstaklega góðum
kjörum.
Setjum svo að þetta yrði of-
an á að bærinn lánaði t. d.
hálfa miljón í þessu skyni.
Húsin yrðu bygð, ef til vill
einstök, dreyfð, sitt með hverju
móti, eða þá »kassa« margar
hæðir eins og virðist vaka fyrir
Jóni Þorlákssyni. Hvort sem
heldur væri, og hvort sem ein-
stakir menn eða félög ættu
þessi hús, mundu þau verða
álíka dýr og þau eru nú, ef
aðstreymið héldi áfram til bæj-
arins og húsaleiga þess vegna
óhæfilega há eins og nú er,
þá mundu eigendurnir fylgjast
með straumnum, setja húsa-
leiguna upp og græða eftir
föngum. En fátæklingarnir
væru engu betur íarnir en nú,
þrátt fyrir þessa aðgerð. Og
bæjarfélagið getur ekki með
svona lagaðri hjálp ráðið neitt
við óeðlilega hækkun húsaleig-
unnar. Peningunum væri frá
þvi sjónarmiði, sama sem kast-
að i sjóinn.
En ef bærinn byggir sjálfur
verður annað uppi á teningn-
um. Hann á nægar lóðir og
kyggingarefni, bæði sand og
möl. Hann getur látið vinna
að þessu verki á þeim tíma
þegar minst er um atvinnu
í bænum. Hann mundi láta
byggja marga tugi húsa með
alveg sömu gerð og samstæð
að mestu. Þar með yrðu út-
veggir minni, og hægt að nota
sömu mótin mörgum sinnum
og er hvorttveggja afar mikill
sparnaður. Þar sem um svo
stórt fyrirtæki væri að ræða
mætti nota vinnusparandi vél-
ar miklu meira en einstakir
menn gera. Af öllu þessu yrðu
húsin líklega alt að því helm-
ingi ódýrari en nú gerist. Bær-
inn gæti þessvegna leigt helm-
ingi ódýrara en aðrir menn.
En það væri ekki sanngjarnt
og millivegurinn bestur. Sfegj-
um að dæmið á undan sé rétt,
og að bærinn leigði V* eða 25°/o
ódýrara en húseigendur gera
nú. (Sbr. gr. »Hvað gera menn
erlendis?«) Þá græddi bærinn
beinlínis á byggingunni. Leigj-
endurnir sömuleiðis, og þessi
fasta verðlækkun hefði óbein-
línis áhrif á alla húsaleigu i
bænum (lækkandi). Það væri
til góðs, því að nú er leigan
alt of há, og nálgast sumstaðar
okur, Eina ráðið til að bæta
úr þessu er að bærinn byggi á
næstu árum c. 200 íbúðir.
Viðar.
Úr Stykkishölmi.
Stykkishólmi 26. marz 1916.
Kæra Dagsbrún!
Eg man ekki til að eg hafi
séð Dagsbrún minnast neitt á
verkamannafélagsskap hér i
Stykkishólmi, en þar eð verk-
mannafélag er búið að vera
hér staifandi meira en ár, álít
eg ekki nema sjálfsagt, að fræða
lesendur Dagsbrúnar um verk-
félagsskaparhreyfinguna hér.
12. jan. 1915 var boðað til
fundar hér meðal verkmanna
í þeim tilgangi að koma hér á
fót verkmannafélagi. A fund-
inum mættu um 100 verk-
menn og verkkonur, sem gerð-
ust stofnendur félagsins. Lög
félagsins voru samþykt á fund-
inum er ákveðið verkkaup.
Félagið hlaut nafnið »Fram-
sókn«.
Það virðist ekki úr vegi að
minnast á vinnulag og þau
kjör sem verkmenn verða að
sætta sig við hér alment áður
félagið var stofnað. Vinna
hefir verið hér mjög stopul,
svo undantekning má heita hafi
maður haft vinnu hjá sama
manni meira en nokkra tíma
i einu. Til þess að verða ekki
af þessari litlu og óstöðugu
vinnu, urða þeir að vera til
strax og kallað var, hvort held-
ur var á nóttu eða degi, án
þess þó að fá nokkuð hærra
kaup fyrir næturvinnu. Vinnu-
tími enginn ákveðiun, þeir
urðu að gera sér að góðu að
byrja og hætta vinnu þegar
vinnuveitanda líkaði. Kaup-
gjald var að vetrinum og haust-
in 20—25 aur. fyrir karlmenn
en 15 til 20 aur. fyrir kvenn-
menn. Þar að auki urðu þeir
að gera sér að góðu, að taka
verkkaup sitt út í vörum hjá
kaupmanni, gátu varla fengið
peninga til að greiða með op-
inber gjöld. Þetta hafði þá
afleiðing, að verkmenn urðu
að sætta sig við þá okurverzl-
un sem Stykkishólmur er orð-
inn svo kunnur fyrir.
Félagsmönnum var því Ijóst,
að ekki væri einhlýtt að fá
kaupið hækkað. Kaupmenn
mundu jafna það upp með
vöruverðinu. Þeir réðust þvi
til að ná sér í vörurnar ann-
arstaðar frá, og frá því um
miðjan september til ársloka
fengu þeir vörur fyrir 9000 kr.
og hefir talist svo til, að fé-
lagsmenn hafi grætt á þessum
vörukaupum, miðað víð al-
ment peningaverð hjá kaup-
mönnum hér á staðnum fast
að 2000 kr.
Komið hefir til orða að stofna
kaupfélag innan verkmannafé-
lagsins, og getur svo farið að
ekki verði langt þar tíl það
kemst í framkvæmd.
Nýverið liefir félagið sett
það ákvæði inn í lög sín, að
verkfélagsmenn væru skyldir
að taka peningaborgun fyrir
vinnu sína, og dylst engum
sem til þekkir, að um það
verði baráttan hörðust, því
kaupmenn eru svo skammsýnir
og einblýna svo á sinn stund-
arhag, að þeir skoði þessa á-
kvörðun verkmannafélagsins
með líku liugarfari og nátt-
tröllin forðurn er þau sáu dags-
brún í austurátt. Ekld þurf-
um vér verkmenn að kvíða
fvrir úrslitum þessa máls. Ef
við erum samtaka er sigurinn
vís. En því miður erum við
ekki lausir við það, fremur
hér en annarstaðar, að hafa
mitt á meðal vor, huglitlar og
einfaldar mannverur, sem
hvergi virðast kunna við sig
nema í tjóðurbandi kaupmann-
anna.
Að endingu vil eg taka það
fram, að eg álít bráðnauðsyn-
legt að verkmannafélög lands-
ins -myndi sambandsfélag*) og
hefi eg þá skoðun að slíkt
væri hinn mesti styrkur fyrir
þessa hreyfmgu. Þá væri ekki
ókleyft að hafa mann í þjón-
ustu sambandsfélagsins, til að
ferðast um að koma betra
skipulagi á þennan félagsskap.
Væri maðurinn heppilega val-
inn er eg þess fullviss, að starfið
mjmdi bera góðan árangur.
Eg býst við að komið sé
nógu langt mál fyrir Dagsbrún
að flytja að þessu sinni, en
við og við mun eg senda henni
kveðju.
Hörður Hólmverji.
Mfallii í lafoarfirði.
Svo fór þá verkfallið i Hafn-
aríirði, eins og við var að bú-
ast, endaði með algerðum sigri
verkafólksins. Þessar 50 stúlk-
ur sem Morgunblaðið sagði að
þeir Ólafarnir tveir hefðu ráðið
til sin á Vestfjörðum, eru nú
komnar allar þrettán, því ekki
voru þær nú fleiri sem komu
fyrst, og svo bættist ein, við
nú með Gullfossi, svo þær eru
14 alls.
»Fáir Ijúga meira en helm-
ing«, segir málshátturinn. Morg-
unblaðið lýgur hér nær ferfalt,
eða voru það nafnarnir sem
létu hr. Finsen hlaupa með
þessa lygafrétt?
*) Sambandið er nú stofnað.
Ritstj.
Ég fer ekki úr Bjarnaborg!
Án þess nokkur grandgæfi-
leg skoðun færi fram á Bjarna-
borg, hefir bæjarstjórnin nú
samþykt (móti atkvæðum
verkamannafnlltrúanna), að
kaupa hana, og ætlar svo að
reka okkur ibúana úr henni
út i húsnæðisleisið til þess að
koma fyrir í henni þurfaling-
um bæjarins. Eg segi fyrir mig
að þó íbúðirnar í Bjarnaborg
séu ekkert ágæti þá flyt eg
ekki þaðan. Ef á að reka mig*
þaðan fyrir þá sök eina, að
eg hef heldur þolað basl, en
að segja mig til sveitar (á
bæjarsjóð) þá skal fátækra-
nefndin fá að sjá mér fyrir
húsnæði enda verður mér þá
sá kostur nauðugur. Er það
nú vit, að bæta úr húsnæðis-
leysinu í bænum með þvi að
reka mig og aðra ibúa út úr
þeim breysum, sem við búum
í, út í húsnæðisleysið, út á
gaddinn.
Gott er að við verkamenn
erum búnir að fá menn frá
okkur inn i bæjarstjórnina, og
aldrei hef eg varið atkvæði
mínu eins vel og í vetur. En
við þurfum fleiri inn i bæjar-
stjórnina, og skulum líka fá
meiri hlutann fljótlega, og líka
i þinginu, því þessir tollar á
öllum skrattanum, sem við
kaupum, ætla okkur alveg að
drepa, þó við tökum ekki eftir
því, frekar en lömbin, sem
verið er að reka til slátrunar.
Missi eg atkvæðisréttinn fyrir
það að bærinn kaupir Bjarna-
borgina, þá skal eg verða svo
eitraður að eg skal koma, að
minsta kosti 20, af stað til
þess að kjósa, sem annars
mundu sitja heima, og eg skal
aldrei linna að bauna á höfð-
ingjunum, fari það.
Eg skrifa kannske aftur í
»Dagsbrún«, ef ritstjórinn vill
leiðrétta það, því eg hef ekki
mikinn lærdóm, en eg hef
mína meiningu, og veit hvað
eg syng.
Búi.
Þorlákshöfn.
•
Vill ekki »Dagsbrún« getæ
þess, að fyrir nokkru birtist í
Suðurlandi stórmerkileg grein
eftir Gest Eiuarsson bónda á
Hæli. Sýnir hann þar fram á
að héruðin austanfjalls þurfi
annaðhvort höfn, eða járnbraul
til Reykjavíkur, og kostnaður-
inn við fyrir tæki þessi, hvort
heldur sem er, muni verða
lagður að mestu á þá, sém
njóta hlunnindanna af verkinu.
Þannig yrði járnbrautarkosnað-
urinn að hvíla á Reykjavik og
suður láglendinu, en af Þorláks-
höfn á bændum austanfjalls
einum saman. En eftir því sem
áætlanir benda til mundi nægi-
leg viðgerð í Þorlákshöfn ekki