Dagsbrún - 07.05.1916, Blaðsíða 1

'BMJID EKKI^l I f ^ I, .3 I J T T TW T fpOLIOBKI
-~J U A U u D n U 1N L-0-
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN ÓT MKB STTRK NOKKURHA JÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
18. tbl.
Reykjavik, Sunnudaginn 7. Maí.
1916.
Verkfall háseta
Þegar botnvörpuveiði byrj-
aði hér á landi, voru hásetar
ráðnir upp á mánaðurkaup og
auk þess ákveðna »præmiu« af
hverju fiskhundraði er á skip
kom. Þessu breyttu útgjörð-
armenn svo þannig að »præ-
mian« var afnumin, en i þess
stað fengu hásetar (ásamt skip-
stjóra, stýrimanni og báts-
manni) að eiga alla þá lifur
sem á skip fékkst. Keypti út-
gerðarmaður oftast hfrina, og
var látið heita að hún væri
goldin fullu verði. En þegar
lifrin steig, kom fram að út-
gerðarmenn höfðu haft nieð
sér samtök, og eigi goldið lifr-
iiaa að fullu, enda sögðu þeir nú
að hásetar œtlu ekki lifrina, og á
síðastliðnu hausti fréttist það,
að sumir útgerðarmenn sæu
ofsjónir yfir gróða þeim er há-
setar hefðu af hinu háa lifrar-
verði, og ætluðu því að taka
eignarréttinn til lifrarinnar af
básetunum, en borga þeim í
þess stað einhverja lítilsháttar
»præmíu« af hverri lifrartunnu
(rétt til þess að fá þá til
að hirða hana). Þessi frétt
varð til þess að hásetar ugðu
að sér, og áhugi lifnaði meðal
þeirra um að þeir stofnuðu
með sér félagsskap. Það voru
þvf beinlínis nokkrir útgerðar-
menn (eða máske aðeins einn)
sem af sinni óseðjandi græðgi
varð orsök til þess að Háseta-
félag Reykjavíkur varð stofnað.
í aukalögum félagsins stend-
ur, að lifrin skuli seld hæzta
rerði sem unt er að fá, án til-
hlutunar frá útgerðarmanni,
sem þó eigi kost á að kaupa
hana hæzta verði er aðrir bjóða.
Með öðrum orðum, ad háseiar
eigi lifrina, en að útgerðar-
mcnn eigi forkaupsrétt að henni.
Eftir fundarsamþykt félagsins
áttu ákyæði þessi að ganga í
gildi 1. Marz, en 16. Febr.
gerðu nokkrir menn úr stjórn
útgerðarmannafélagsins, samn-
tng um að 35 kr. skyldu borg-
aðar fyrir lifrarfatið í mánuð-
unum Marz og Apríl, en eftir
þann tíma var verðið óákveðið
»nema stjórnir beggja nefndra
íélaga komi sér samari um fast
verð til þess tíma er síldveiðin
hefst í Júlímánuði.
Skömmu eftir að þessi samn-
ingur var gerður steig lifur
upp í 60 kr. lunnan, og síðar
upp í 80—90 kr. (Þessa dag-
ana mun verðið vera um 84
kr). Gróði útgerðarmanna
af lifrinni varð þvi afarmikill.
27. Apríl var íundur haldinn
i Hásetafélaginu og þar sam-
þykt svohljóðandi tillaga:
»Þar eð þeir tímar eru úti
með Aprilmánuði, er samið
hefir verið um fast verð á lif-
ur við útgerðarmenn, ályktar
tundurinn, að allir félagsmenn
skuli tafarlaust ganga í land af
togurum, fáist ekki lögskráð
samkvæmt lögum Hásetafél-
agsins«.
Tillagan sjálf er svo ljós að
hún þarf engrar skýringar við:
tíminn sem samið hafði verið
um, um lifur var að verða úti,
og það var vilji fundarins að
aukalög félagsins yrðu nú látin
ganga í gildi.
Fimm togarar voru inni þeg-
ar verkfallið byrjaði: Mars,
Eggert Ólafsson, Maí, Bragi og
Snorri goði, en hinum siðast-
nefnda var leyft að fara út
aftur þar eð verkfallið var eigi
orðið alment, meðan ekki voru
fleiri togarar komnir inn.
Snorri goði kom svo inn nokkr-
um dögum seinna og var þá
gengið af honum eins og öðr-
um skipum. Mai fór út með
alla skipshöfnina morguninn
eftir að verkfailið byrjaði og
vita menn ekki með hvaða
hætti það varð.
Þegar þetta er skrifað (föstu-
dagsmorgun), eru allir togarar
komnir inn nema Þór og Mai,
og er verkfall á þeim öllum.
Ennfremur er verkfall á tog-
urunum Víðir og Ýmir i Hafn-
arfirði (en þar ókomnir Atlas
og Albatros). Skipatjórarnir á
Braga og Mars eru ákafamenn
og þar eð þeir höfðu nokkra
utanfélagsmenn um borð, lögðu
þeir af stað héðan á sunnu-
daginn, og hafði annar þeirra
með sér 10 nýja olíustakka.
Sigldu þeir til Akraness og
Keflavíkur en hvergi var menn
að fá. Þeir eru þvi báðir
komnir aftur á höfnina.
Hvað á niilli ber.
Margur mun spyrja hve
mikilli upphæð það nemi á
mánuði fyrir hvern togara, að
hásetar fái fult verð fyrir lifr-
ina frá því sem verið hefir
þessa undanförnu mánuði. Ja
hverju munar það? í mesta
lagi 3500 kr. um mánuðinn á
hvern togara þessa tvo mán-
uði til sildveiðatimans. Hvernig
stendur þá á því, að útgerðar-
menn hafa ekki gengið að
þessu, í stað þess að bíða
margfalt meiri skaða af því að
láta togarana liggja f höfn
meira en viku? Já, orsökin er
sjálfsagt i fyrsta lagi sú, að út-
gerðarmenn hafa haldið að fé-
lagsskapur háseta væri ekki
eins traustur og reynd hefur á
orðið, og í öðru lagi hafa þeir
haldið, að hægt mundi að fá
menn annarstaðar að. En nú
er svo langt á liðið, að allir
gætnari menn innan útgerðar-
mannafélagsins sjá að miklu
heppilegra er fyrir útgerðar-
menn, að ganga að hinum
sanngjörnu hröfum háseta, sem
ekki eru aðrar en þær, sem
þeir sjálfir hafa komið á,
heldur en biða stórtjón að ó-
þörfu. En þá kemur nýtt til,
sem sé það, að einstaka maður
innan útgerðarmannafélagsins
virðist meta meira, að láta
ekki undan, heldur en það
tjón er þeir baka sjálfum sér
og öðrum útgerðarmönnum
og landinu i heild sinni.
Einn togari (Islendingurinn)
er utan útgerðarfélagsins, og
sagði eigandi hans (hr. Elías
Stefánsson) straks að sér dytti
ekki í hug að láta stöðva
skipið útaf jafn smávægilegum
krötum og þeim, er hásetar
fara fram á. Líkt og þetta
munu flestir hinna hyggnari
meðal útgerðamanna hugsa,
en þeir eru rígbundnir félags-
skap sínum með geisiháum
sektum, en auðvitað er ekki
nema timaspursmál hvenær
þessir hinir hyggnari meðal
útgerðarmanna verða í meiri-
hluta i félagi sínu.
Skipin verða að ganga.
Flestir útgerðarmenn eru
búnir að selja síldarafla sinn í
sumar fgrirfram, skipin verða
að ganga. Yrði skipunum lagt
upp nú til byrjunar síldveiða-
tímans, mundu skipshafnirnar
tvistrast austur og norður, þvi
allsstaðar er hátt kaup i boði.
og þó hægt yrði að manna
nokkur skip til síldveiða með
verkfallsbrjótum, mundu verka-
mannafélögin norðanlands geta
gert þeim slikan óleik, að tvi-
sýnt yrði um hag af þeirri út-
gerð.
Það er þvi óskandi að hinir
hyggnari meðal úlgerðarmanna
verði fljótlega í meirihluta i
útgerðarmannafélaginu,. og að
þeir láti ekki einstaka ofur-
kappsmenn baka útgerðinni og
landinu í heild sinni meira
tjón en orðið er.
Ábyrgðin.
»Visir« og »Morgunblaðið«
eru stöðugt að jagast á ábgrgð-
inni sem hvili á hásetum og
á stjórn Hásetafélagsins. Hver
vill bera ábyrgðina á því, að
háselar heimti skýlausan rétt
sinn, helgaðan af gamalli venju,
viðurkendan?— Þaðmunstjórn
Hásetafélagsins gera, hún mun
glöð taka upp á sig alla ábyrgð
á þvi sem hásetar hafa gert.
En hver ber ábyrgðina á því,
ef að litilsigld skítmenni, sem
tilviljunin hefir gert að rit-
stjórum, reyna með lygafrétt-
um að æsa útgerðarmenn til
þess að ganga ekki að rétt-
mætum kröfum háseta, sér
sjálfum og landinu til tjóns?
Réttlætið og samhaldið,
Gjörvalla Reykjavik rak i
rogastanz yfir þvi, að hér skyldi
verða gert verkfall. En ennþá
meiri furðu en sjálft verkfallið
hefir þó hið ágæta samhald
meðal háseta valdið, og mest
hafa mótstöðumennirnir furðað
sig á því. En bvernig stendur
þá á þessu ágæta samhaldi?
Ja, ein aðal-orsökin er sú, að
hver einasti félagsmaður er
sannfœrður um að ekki sé
verið að fara fram á neitt
nema pað sem er í fylsta máta
réttlátt og sanngjarnt gagn-
vart úlgerðarmönnum.
Meðvitundin um þetta hefir
gefið hásetum styrk sinn og
þrautsegju.
Hvers vegna hafa hásetar á
réttu að standa?
Þegar ráðið er upp á hlut í
afla, ber þeim sem hlutinn eiga,
að njóta góðs af því, er hann
stígur i verði, alveg eins og
þeir hafa tapið af því að hann
fellur. Lifrin er á togurum sá
hlutur aflans sem hásetum ber,
samkvæmt gamalli venju, sem
útgerðarmenn hafa sjálfir kom-
ið á. Þess vegna eiga togara-
hásetar að eiga lifrina alveS
eins þegar hún er komin upp
i hátt verð, eins og þeir áttu
hana þegar liún var að eins
10 kr. virði.
Aðstaða
leigu-lygaranna til verkfalls-
ins mun rækilega athuguð við
tækifæri.