Dagsbrún - 04.06.1916, Síða 2

72
DAGSBKÚN
heldur á ólögum og yfirgangi.
Landi er öllum ætlað til að
lifa af. Auðsuppsprettur nátt-
úrunnar eiga eftir lögum nátt-
úrunnar og ætlun skapara alls,
að vera öllum jafnt til lífs-
uppeldis, og allir eiga að hafa
jafna aðstöðu til að notfæra
sér þær. f
Frá landssimanum.
Eg heyri marga kvarta und-
an landssímanum. Sjaldan sést
þó kvartað undan honum í blöð-
unum, og er það skaði að það
skuli ekki vera gert, því þá er
víst helzt von að afgreiðslan
batni eitthvað svolítið.
í dag kl. 12 á hád. pantaði
eg mann í Bolungarvík til við-
tals kl. 2. Kom aftur á sima-
stöðina á tilteknum tima, og
beið i einn klukkutima og var
mér að þeim tíma liðnum, sagt
að síminn væri »upptekinn«, og
að eg mundi ekki geta komist
að að tala, fyr en hálf fjögur,
en þegar kl. var það, var mér
sagt að það vceri verið að senda
eftir manninum. Eftir nýja
klukkutima bið fékk eg að tala
við manninn, það er að segja,
mér var sagt að hann væri í
simanum, og eg þóttist líka
heyra ofurlítið til hans, en gat
ekkert við hann talað af því alt
af gall við í símanum: Halló
Akureyri, halló Vestmannaeyjar,
halló Keílavík og halló, eg veif,
ekki hvað. Eg kvartaði til síma-
varðarins, en hallóin héldu á-
fram, svo eg hætti »talinu« án
þess að hafa haft nokkurt not
af því, en fyrir öll þessi »halló«
varð eg að borga 1 kr. 50 aura.
Rvík 23. Mai 1916.
>
Hjörtur Porleifsson
Laugaveg 22.
Álþýðu-dagblað.
Hver var aðalorsökin til þess
að við ekki unnum verkfallið
algerlega? Engin önnur en sú
að við höfðum ekki blað sjálf-
ir sem kom út daglega. Slíkt
blað þurfum við að fara að
fá, og það strax. Vilja 19 menn
ásamt mér ábyrgjast 50 krónur
hver til þess að stofna með
blað sem kemur daglega?
Háseti.
Sjóorusta
stóð í Norðursjónum síðasta
dag Maímánaðar. Bretar mistu
18 skip eða meir. Þjóðverjar
eitthvað 6. Líklegast verður
þessi enski ósigur til þess að
hleypa nýjum hug í þýzku
þjóðina, og lengja stríðið.
Um hvað er deilt?
i.
Mjög eru enn skiftar skoðanir
um það, hvað togaraeigendum
og hásetum ber í milli. Máls-
aðilar sjálfir eru ekki líklegir
til að skifta um skoðun. Þeir
vita hvað um er deilt. En
allur almenningur, sem mynd-
ar sér skoðun um málið, eftir
því sem honum virðist mála-
vextir og sanngirni benda til,
hefir að mestu fengið frásagnir
um deiluna frá hlið útgerðar-
manna.
Raunar vita nú llestir að
deilan var um lifrina. 1 fyrstu
var henni fleygt á islenzku
togurunum. Útgerðarmönnum
þótti ekki borga sig að hirða
hana. En síðar varð það úr,
að hásetarnir fengu lifrina sem
uppbót á kaupið, en um leið
féll burtu lág »premía« sem
þeir höfðu áður fengið. Þetta
að veita hásetunum hlutdeild í
afla hlaut að hvetja sjómennina
til að leggja sig sem mest fram
við vinnuna við að afla fisks-
ins, sem einn var eftirsóknar-
verður fyrir útgerðarmenn.
Hinsvegar var sú fórn, að láta
hásetana fá í kaupuppbót, það
sem útgerðarmenn létu annars
kasta í sjóinn, ekki sérlega
kostnaðarsöm.
Kaup hásetanna hefir venju-
lega verið 70—75 krónur á
mánuði, og lifrin sem hlutur,
síðan sú venja komst á að há-
setar fengju hana. Allir sjá,
að kaupið eitt, 840—900 kr.,
er alt of litið til viðunanlegs
framfæris handa tjölskyldu-
heimili í Reykjavtk. Og þegar
litið er til þess, að starfsárið
á togurunum er að minsta
kosti einum þriðja lengra en
við landvinnu (vökurnar), og
að hraustustu menn þola ekki
vinnuna nema nokkur ár, og
eru þá oft lítt færir til veru-
legrar áreynslu. Þá er það
ljóst, að kaupið sjálft er al-
gerlega óviðunandi fyrir háset-
ana, ef þeir fá ekkert annað
fyrir vinnuna.
Aðalatriðið í málinu er það,
að hásetar hafa nú á undan-
förnum árum verið ráðnir upp
á kaup og part of afla, lifrina.
Að réttu lagi eiga þeir að mega
gera’ hvað sem þeir vildu við
lifrina, eins og kaupið sjálft,
enda var jafnan kveðið svo
að orði, að þeir fengjn lifrina,
en ekki part af lifur, helming
eða hluti o. s. frv. Útgerðar-
menn viðurkendu þannig í
verki að þetta væri hlutur
verkamannsins, og að útgerðin
hvildi ekki að öðru leyti á
lifrarframleiðslunni.
En jafnframt komst það lag
á að útgerðarmenn verzluðu
með lífrina. Og með því að
halda verðinu óeðlilega lágu,
náðu þeir mestu verði hennar
i sínar hendur, þó að svo líti
út, sem hásetarnir hefðu mest
notin. Hér er komið að kjarna
málsins. Hver á að liafa sölu-
gróðann af lifrinni9 Eiga
verkamenn að fá lifrina í orði.
en útgerðarmenn á borðil Og
ef útgerðin getur ekki borið
sig, nema með því að taka
hluta sjómannanna, hvers
vegna þá ekki að viðurkenna
það hreinskilnislega, í stað
þess að hafa fé af sjómönn-
unum með blekkingarsölu á
hlut þeirra?
Síðar verður vikið að því,
hvernig aðrar stéttir, verka-
menn á landi, embættismenn
og bændur hafa litið á málin,
þegar þeir hafa verið beittir
svipuðum rangindum, eins og
hér er gert við báseta.
Brjánn.
Húsaleigulögin dönsku,
i
Mjög merkileg eru húsaleigu-
lög þau er nýlega hafa verið
samþykt í Danmörku. Heimila
þau bæjarstjórnum að skipa
húsaleigunefndir — þriggja
manna nefnd í hverjum bæ —
og má ekki setja upp húsaleig-
una á smærri íbúðum, nema
með hennar leyfi, en hún má
aðeins leyfa leiguhækkun á
þeim ibúðum sem gert hefir verið
við eftir beiðni leigjanda, og
aðeins um 6°/o af því sem við-
gerðin kostaði. Er talið að
lög þessi nægi til þess að hindra
alla verðhækkun á húsaleigu
minni íbúða.
Þetta og hitt.
('anda-kerinn.
Canada hefir nú vígbúið alls */»
mill. hermanna, og er pað 60 pús.
meira en allur her Englendinga
var pegar stríðið byrjaði. í Canada-
liernum eru nokkrir íslendingar,
svo sem kunnugt er.
Nytt danskt tímarit '
fer að koma út 1. Júlí. 1*30 á
að heita »Pressens Magazín« og
koma út tvisvar á mánuði. Útgef-
andi er Blaðamannafélagið danska.
Ritstjóri verður Sten Drewsen áður
ritstj.: »Verden og Vi«.
Þjóðhetja dáin.
Arthur Goergey sem var aðalher-
foringi Ungverja í frelsisstriði peirra
1848 og 49 er nj'dáin 99 ára aldri.
Grænlandslivalurinn.
Af honum hefir á öldinni sem
leið veiðst alt að 2000 árlega, en
nú erhann nær upprættur. Síðuslu
árin hafa ekki veiðst nema örfáir
... w
a an.
Hásetar farnir úr bænum.
Sigurður ólafsson (af Jarlin-
um), Sigurður Sveinsson (Mars)
fóru nú í vikunni norður á
Siglufjörð, og verða á mótor-
bát þar í suraar. Guðm. Jó-
henn'esson (Mars) og Ólafur
Steinn (Jón forseti) eru á vél-
skipinu Hekla, sem er við
veiðar undan Jökli.
Kosningarnar og kaupamenn.
Það er gömul íslenzk venja,
að sjómenn hópist að veiði-
stöðvunum, og á seinni tíð á
skip þau er lengra geta faríð,
þegar veiðitíminn fer í hönd,
Eru þeír tímar oft dýrmætir
, fyrir verkamenn, sem verða að
lifa af afla þeim, er þeir fá
með súrum sveita, og leggja
oft líf og heilsa í sölurnarjjfyrir.
Fram að síðustu tímum hafa
að eins karlmenn getað stund-
að fiskveiðar og íiskvinnu að
mestu leyti, en síðan farið var
að stunda síldveiðar hér við
land, hafa konur lika fengið
tækifæri til að leggja fram
krafta sína og vinna að fram-
leiðslu afurðanna, allri þjóð-
inni í hag. Eftir því sem fram-
leiðslan hefir vaxið, hefir komið
betur í ljós, hve óhæíilega lág
vinnulaun verkafólks hafa
verið, í samanburði við ágóð-
ann, er þeir hafa getað stungið
í sinn vasa sína, er hafa haft
peningana fram að leggja, án
þess að leggja mjög mikið á
sig að öðru leyti.
Við það að einhver hlutur
hækkar í verði, vex gildi hans.
Eins er því varið með vinn-
una. Siðan að verkalaun fóru
að hækka, hefir verkaíólk farið
að smávakna til meðvitundar
um þýðingu vinnuaflsins, og
hvort vinnukaupanda beri 1
rauninni nokkuð meiri réttur
til að hirða allan ágóðann at
framleiðslunni, heldur en að
vinnuþiggjendur megi taka
hæfilegan þátt í ágóóanum, en
sá þáttur er auðvitað ekki ann-
að en hækkuð vinnulaun. Þeir
sem peninga hafa til atvinnu-
reksturs, virðast flestir hafa
þann skilning, að sá, sem legg-
ur lil vinnuna eigi að eins að
hafa nægilegt til að lifa af, en
alls ekki meira, og er slíkt
bæði ómannúðlegt og ranglátt,
ef hægt væri að koma því við,
mundu vist sumir kaupendur
kjósa eða álíta rétt, að verka-
fólk hefði alls ekkert kaup,
heldur fengi framfærslu frá
vinnuveilanda, að eins til að
geta lifað — og unnið. Ef
hægt væri að halda verkalýðn-
um í þeim skorðum, mundi
skiljanlega ekki hætt við, að
verkafólk heimtaði nein skil-
yrði til að geta veitt sér nein
lífsþægindi, frekar en skynláus-
um skepnum eru veitt.
Eins og áður er sagt, er al-
þýðan að vakna til meðvitund-
ar um sjálfa sig, og tekur sama
ráðið, og aðrar þjóðir hafa
haft til að bæta kjör alþýð-
unnar: Mynda félagsskap, en
slíkur félagsskapur á, af mörg-
um ástæðum erfitt uppdráttar,
fyrst í stað, ve/dur þó miklum
erfiðleikum hve fólki gengur
seint að skilja, hvað góður fé-
lagsskapur hefir að þýða, til
að upphefja þjóðina i heildinni.
Almennur íélagsskapur er
mjög ungur hér á landi meðal