Dagsbrún - 19.06.1916, Síða 1

DAGSBRÚN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN DT MEÐ STYRK NOKKURRA IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
POLIÐEKKI
I RANGINDI
| FREMJIÐ EKKI
RANOINDI
24. tbl.
Reykjavik, Mánudaginn 19. Júni.
1916.
£anðkosmngarnar.
Stjórn Alþýðuflokksins heíir
nú komið landskjörslista alþýð-
unnar á framfæri með réttum
gögnum og hann verið viður-
kendur sem löglegur. Þá kem-
ur röðin að kjósendum, að
fylkja sér undir merki flokks-
ins.
Sigur alþýðunnar við bæjar-
stjórnarkosningar í vetur og
fyrra, gefur bestu vonir um,
að fátæklingarnir víðsvegar um
land, muni nú nota tækifærið
og kjósa sér fulltrúa, einn eða
fleiri, til að gæta hagsmuna
þeirra í þinginu. Þaðsem mest
liggur á í þessu efni, er að var-
ast yfirborðs-gyllingar gömlu
flokkanna, »sem eru skrýddir
sínum »broddum« gömlu og
nýju ráðherrunum« eins og
segja mætti á ísafoldarmáli.
Það er ætlast til, að kjósendur
ginnist afljóma ráðherranafns-
ins til aðfylgja gömlu leiðtog-
unum, eins og að undanförnu.
En þetta væri mesta glap-
ræði. Allir eru þessir menn í
raun og veru stétiarfulltrúar,
ekki sjómanna eða verkamanna
heldur kaupmanna og embœtt-
ismanna. Og það er ekki rétt
að lasta þá fyrir það, þó að
þeir vilji hlgnna að sínum lík-
um. En hitt er ámælisvert af
kjósendum, að láta blekkjast a
íagurgala þeirra, og trúa þeim.
þrátt fyrir það, að orð þeirra
og gerðir árum saman sanni,
að þeir láta sig engu skifta kjör
fátœklinganna. Að líkindum
langar þá ekki beinlínis til að
alþýðu líði illa. En þar sem
hagsmunir efnuðu og fátæku
stéttanna rekast á, fylgja þeir
ætíð skilyrðislaust sinni eigin
stétt. Breytingin sem á að verða
er sú, að fulltrúar alþgðu vinni
ó móti þessum áhrifum. í mjög
mörgum málum verða þeir
bornir ofurliði fyrst um sinn.
En það er reynsla úr bæjar-
stjórnunum, að kaupmenn og
þeirra fylgifiskar fara hægara,
þora ekki að vaða alveg eins
uppi, þegar alþýðan á trygga
fulltrúa, sem geta mótmælt og
flett ofan af verstu verkum
auðvaldsforkólfanna.
Ef alþýðuflokkurinn fengi
als 4—5 fulltrúa kosna í þing-
ið í sumar og haust, mundi
það hafa stór mikil áhrif á
næstu þingum, meira en menn
geta nú ímyndað sér. Flokk-
arnir eru margir og meiri hluta
verður erfitt að mynda, nema
með því að taka tillit til litlu
flokkanna. Og auðvaldið hefir
á j fáum síðustu mánuðunum
fært sig svo upp á skaftið, að
hver einasti þingmaður, sem
hefir í sér ærlega laug, hlýtur
að rísa gegn því. Steinolíu-
hringur, Kolahringur, Salthring-
ur eru nú myndaðir og mis-
beita valdi sínu hræðilega.
Móti þeim dugar ekkert nema
landsverzlun, úrræði Alþýðu-
flokksins. Ef landið tæki að
sér að útvega þessar vöruteg-
undir og léti siðan kaupfélög
(og í einstöku tilfellum sveita-
félög) hafa smásöluna á hendi,
þá mundi árlegur hagnaður
fyrir margar verkamannafjöl-
skyldur sjálfsagt nema 200 kr.
borið saman við að hlíta ok-
urverði »hringanna«. Hvort
halda nú verkamenn og sjó-
menn, að fremur sé að treysta
fulltrúum alþ5rðu til að berjast
fyrir þessu, eða mönnum sem
sumpart eru máske hluthafar
í einokunarhringunum eða nán-
ustu vinir þeirra, sem mestan
hafa hagnaðinn af ráni þeirra?
Að minsta kosti verður ekki
séð á neinu, að forkólfar gömlu
flokkanna hafl óbeit á andstygð-
arathœfi »Hins íslenska stein-
olíufélags». Og muna mætti
Hannesi Hafstein (sem er í
augum margra alþýðumanna
yflrdýrðlingurinn i ráðherra-
hópnum) hve vel hann barðist
fyrir því hér á árunum, að
landstjórnin gerði ekkert til að
bjarga fólkinu úr klóm Stein-
nlíufélagsins. Og um sama leyti
hafði hann geð til að selja í-
búðarhús sitt fyrir »hérstöðv-
ar« handa þessum illræmdasta
einokunarhring, sem hér hefir
starfað í marga áratugi. Bar-
átta liggur fyrir dyrum, barátta
fátæklinganna við auðvaldið.
Og í þeirri orustu munu engir
tryggir alþýðunni, nema þeir
sem hún kýs úr sínum eiginn
flokki. Hvert atkvæði sem ráð-
herralistarnir fá, er gefið auð-
valdinu. Hvert atkvæði sem
Alþýðulistinn fær, er hnífstunga
í okurbrynju einokunarklík-
unnar.
A.
/
Landseinkaverzlun.
Alþ)Tðuflokkurinn vill láta
afnema tolla’:,á aðfluttum vör-
um, af því að þeir hvíla aðal-
lega og tilfmnanlegast á þeim,
sem sist mega við því að
gjalda í landssjóð. I stað toll-
anna — óbeinu skattanna —
vill flokkurinn 'láta koma
beina skatta, að svo miklu
leyti sem arður af framleiðsru
og verzlun, sem rekin séýfyrir
landsins fé, ekki hrekkur til
gjaldanna.
Að sinni skal aðeins talað
um landseinkaverzlunina.
Hver er nú tilgangur hennar?
Sá, að tryggja landsmönnum
nœga og ósvikna vöru, fyrir
sama verð, eða lægra, en kaup-
menn selja hana, og um leið
afla landssjóði tekna, með því
að láta það, sem áður rann að
óþörfu í vasa kaupmannanna,
ganga í landssjóð.
Bíkis- (eða lands)- einka-
sala á einstökum vörutegund-
um, er algeng erlendis, og
þykir gefa drjúgan í lands-
sjóðinn. Má til nefna að fjórði
partar af öllum ríkistekjum
Japans, fæst af einkaverzlun
ríkisins með salt, tóbak og
kamfúru.
Sú vara, sem einna flest
ríkin hafa einkasölu á, er tó-
bak, en það hafa m. a. Frakk-
land, Austurriki, Ungvei'ja-
land, Ítalía, Spánn, Portúgal,
Rúmenía, Serbía, Peru og
Svíþjóð. Vanalega er samfara
tóbakseinkaverzlun, einkaleyfi
til að búa til vindla, vindlinga,
munn-, nef- og í'eyktóbak. Eru
þá stórar verksmiðjur reknar
fyrir fé rikisins, og er síður en
svo, að það beri á því, að slík
fyrirtæki gangi ver en þau,
sem eru eign einstakra manna
eða hlutafélaga.
Slík ríkisverzlun (eða lands-
vei’zlun), er ýmist rekin sem
stórsöluverzlun eingöngu, eða
hvorttvegja, stórsölu og smá-
sölu. Til dæmis eru í Frakk-
landi 47,500 búðir (ein búð
fyrir hvex’ja 820 ibúa) sem
í'íkið selur í tóbak, og eld-
spítur (sem einnig er einka-
verzlun á þar).
Alþýðullokkurinn ætlast til
þess, að landið taki fyrst og
fremst að sér einkasölu á stein-
oliu, kolum, salti og tóbaki.
Um steiolíuna er það að
segja, að það er komín á hana
nú algerð einokun, og verðið á
henni er ski’úfað upp úr allri
sanngirni, og mundi það gera
vélbátaútgerð óarðsama, væri
eigi hið afarháa verð á saltfiski.
Tæki landið að sér steinolíu-
verzlunina yrði það því til
þess, að steinolía yrði fáanleg
sanngjörnu verði, og að gróð-
inn af verzluninni rynni í
landssjóð, í stað þess að lenda
hjá útlendu okuriélagi (Hið ís-
lenzka steinolíufélag) og nokkr-
um innlendum leppum þess.
Um kolin (og að nokkru
leyti um saltið) er svipuðu
máli að gegna og um steinolíuna.
Vei'zlun með þessar vöru-
tegundir er að komast í hend-
ur einstakra manna, eða félaga.
Kolaverzlunin í Reykjavík er t.
d. komin algerlega í hendurnar
á einu félagi. Á Akureyri er
kolaverzlunin í höndum tveggja
manna, sem þó — hvað verðinu
viðvíkur — eru sem einn maður.
Það rekur því nauðsyn til þess,
að landið taki að sér þessa
verzlun, eigi síður til þess, að
almenningur geti fengið þessar
vörutegundir fyrir hæfilegt verð,
en til þess að afla landssjóði
með því tekna.
Með landseinkaverzlun fæst
í landssjóð fé, sem nú rennur
til einstakra manna. Það má
því búast við, að það veiði í
fyrstu hávær mótstaða gegn
henni, og að reynt verði að
telja almenningi trú um, að
hér sé um einokun að ræða,
líkt einokuninni gömlu, al-
í’æmdu. En það mun ekki
takast.
Stojnið verklýðsjélög!
I. Vegna fósturjarðarinnar.
2. Vegna barnanna og kvennanna.
3. Vegna meðbræðra ykkar og sjálfra ykkar.
Fyrir ísland. í öllum löndum
álfunnar og víðar, löndum, sem
eru miklu auðugri en ísland,
er fjöldi fólks sem ekkert skýli
hefir yfir höfuðið, og liður
sárar kvalir af hungri og illri
aðbúð. Öreigal5Tður þessi mynd-
aðist jafnhliða stóriðnaðinum.
Fólldð gat ekki verið í sveitun-
um af því örfáir menn áttu
alt landið og Jþeir létu það
liggja óræktað, svo þeir gætu
farið á dýraveiðar nokkurntíma
úr árinu, og svona er það enn
í »mentalöndunum«; fólkið
sveltur í hundruðum þúsunda,
já, miljónatali, þó nóg skilyrði
séu til þess að öllum geti liðið
vel, ef landið væri ræktað. En
þxátt fyrir þá örbyrgð sem er nú
myndi ástandið vera mörgum
sinnum verra, ef verklýðsfélögin
væru ekki til að hamla á móti.
Áður en þau komu til sögunn-
ar var eftirspurnin látin ráða
kaupinu og varð þá sú raunin
á að verkafólkið lifði við lang-
an vinnutíma og lág laun.
Hér á íslandi er sem stendur
mikil eftirspurn eftir verkafólki
vissa tíma úr árinu, og veldur
sú eftirspurn háu kaupi í bráð,
en svo lækkar kaupið* á milli,
og ef eftii'spurnin minkar eitt-
hvert árið, vegna aflaleysis eða