Dagsbrún - 23.07.1916, Qupperneq 1

iEMJIÐ EKKi~l X Í l^kT (^POtlÐ BKI
rano'ndi J L/ Jr\ vJT O D n U 1N L "ANQ,Np,
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN ÚT MEÐ STYRK NOKKURRA IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
28. tbl.
Reykjavlk, sunnudaginn 23. Julí.
1916.
Skattamál.
Eftir Erling Friðjónsson.
(Nl.)
Eríitt er að segja að hve
miklu leyti þeir skattar, sem eg
hefi nefnt hérað framan, myndu
bæta landssjóðnum þann skaða
sem hann biði við að missa
sykur-, kaffi- og vörutollinn,
því enn er óséð, livað tekjurnar
af greindum sköttum myndu
verða miklar á ári, og væri því
sjálfsagt að hafa eitthvað til
vara, sem borið gæti mismun-
inn og væri þá eðlilegast að
landið tæki einkasölu á einni
eða fleiri vörutegundum, svo
sem kolum, salti, steinolíu og
tóbaki. Að öllum líkindum
myndu kolin ein geta borið
mismuninn, sem varla gæti
farið fram yfir 400 þús. kr. á
ári og myndu þó kolin að sjálf-
sögðu verða notendum ódýrari
en þau nú eru.
Samkvæmt verslunarskýrsl-
um fyrir árið 1913 voru fluttar
til landsins rúmar 100 þús.
smálestir af kolum. Ef ráð er
gert fyrir því að hreinn ágóði
kaupmanna af sölu kolanna sé
ekki meiri en 3 kr. af hverri
smálest nemur hann þó rúm-
um 300 þús. kr. á ári. Rynni
þessi gróði í landssjóðinn í stað
þess að hann nú rennur í vasa
kaupmanna, fengi landssjóður-
inn þarna .300 þús. kr. og áður
hefir hann 100 þús kr. í vöru-
toll af kolum og eru þá komn-
ar 400 þús. af þessari einu
vörutegund, eða það sem að
líkindum þyrfti til þess að lands-
sjóðurinn væri skaðlaus at
breytingunni á sköttunum; það
væri einnig best, að landið
þyrfti elcki að taka einkasölu
á fleiri en einni vörutegund í
einu; það væri fyrirhafnar-
minst og mætti þá taka aðrá
vörutegund síðar er þörf krefði.
Eina ástæðan sem nokkur
veigur er í á móti einkasölunni
er sú, að kaupfélögin eigi að hafa
alla verslun landsins i sinum
höndum, og er sjálfsagt að þau
stefni að því að ná henni allri
á ,sitt vald, en sjálfsagt á það
langt í land að þau nái undir
sig verzlun á kolum í stærstu
kauptúnum landsins, eða þar
sem það skiftir mestu að þau
nái henni, þar eru kaupmenn
þegar húnir að ná svo góðri
aðstöðu, að verzlunin verður
trauðla tekin úr höndum þeirra
nema með þvi að landið taki
hana. Ljósasta sönnunardæmið
í þessu efni er að Kaupfélag
Eyfirðinga, stærsta verzlunin á
Akureyri, hefir ekki getað verzl-
að með kol vegna þess, að
kaupmenn eru búnir að ná
þeirri aðstöðu, sem vegna stað-
hátta útilokar alla samkepni.
Tæki landið einkasölu á kol-
um, myndu bæirnir að sjálf-
sögðu skyldaðir til að leggja til
góða sölustaði og þar sem því
yrði komið við yrðu bygðar
bryggjur og geymsluhús fyrir
kolin fast við bryggjurnar.
Yerzlun kolanna þannig komin
á eina hönd með minni rekst-
urskostnaði en nú er og ný-
tízku áhöldum við að afferma
skipin, myndi ekki einasta gefa
landssjóðnum drjúgar tekjur
eins og bent hefir verið á hér
að framan, heldur myndu og
notendur fá kolin til muna
ódýrari, en ef kaupmenn verzl-
uðu með þau eins og verið
hefir.
Búast má við að kaupmenn
verði æfir og uppvægir út af
þessu einkasölumáli; þeir hafa
ætíð titrað af skapvonsku, ef
eitthvað hefir átt að gera al-
menningi til hagsbóta, hafi það
að einhverju leyti náð til þeirra.
Regar einkasölumálið var á
dagskrá þjóðarinnarfyrir nokkf-
um árum var það kallað »ein-
okun« og öðrum jafnvitlausum
nötnum af ýmsum vikadrengj-
um kaupmanna. Sum blöðin
voru full af slíkum orðum og
jafnvel var þeim kastað fram
í þingsalnum; svo gamansamir
voru þeir þingmennirnir okkar,
að líkindum af fullmikilli hjarta-
gæsku við kaupmenn, sem eðli-
lega ekki vilja tapa gróðanum
af þeirri vöru sem þcir hafa
áður haft til sölu. En kaup-
mennina þarf ekki að svifta
atvinnu við að selja kolin, að
minsta kosti ekki alla, ein-
hverja þ.arf til að standa fyrir
verzluninni á hverjum stað, þó
hún sé rekin fyrir landið og
væri þá ekki óeðlilegt, að þeir
kaupmenn, sem hafa sýnt ráð-
vendni í viðskiftum og þessa
vöru hafa haft til sölu áður,
tækju að sér landssjóðsverzl-
unina, hver 1 sínu kauptúni
gegn sæmilegum launum fyrir
sölu á vorunni og ábyrgð sein
kaupmaðurinn yrði að sjálf-
sögðu að hafa. Landssljórnin
ákvæði verðið á kolunum, sem
yrði jafnt alstaðar á landinu
og sæi hún einnig um innkaup
og flutning til landsins. Með
fyrirkomulagi einkasölunnar
gæti það ekki komið fyrir, að
ýms kauptún stæðu uppi kola-
laus tíma úr árinu, einsogvið-
gengist liefir á siðari árum;
landsstjórnin myndi sjá um
nægar byrgðir á hverjum stað.
Eins gæti verðið ekki farið upp
úr öllu valdi, eins og hvað eftir
annað hefir orðið T sumum
kaupstöðum vegna skorls á
kolunum og af því að þá hefir
verið hægt að koma við ein-
okun.
Þá er enn ótalað um lands-
skatt og framleiðlsuskatt. Þeir
skattar eru ekki eins sann-
gjarnir eins og tekjuskattar og
verðhækkunarskattar, því engin
trygging er fyrir því, að þeir
leggist ætíð þar á sem hreinar
tekjur eru fyrir, virðist því
eðlilegra að landið taki einka-
sölu á einni eða fleiri vöruteg-
undum og nái á þann hátt í
tekjur sem að eins fáir menn
hafa nú, en myndu nægar til
að bera mikinn part af gjöld-
um landsins; þó mætti leggja á
vægan landsskatt, miðaðan við
verðgildi jarðanna; hann ætti
ekki að vera hærri en svo, að
hver meðal bóndi mundi græða
40 til 50 kr. á ári á því að
sykur-, kaffi- og vörutollurinn
væru afnumdir.
Heimastjórnarflokkurlnn
ekur nú fram öllu stórskotaliði sínu,
meira að segja „Kvennablaðinu" líka.
Síðasta tölublað þess byrjar á grein
um hvernig eigi að fara að kjósa
Ilannes Hafstein, og endar á grein
um hvernig eigi að fara að gera súrur
að mannamat. Alt einn eldhúsbálkur!
Landhelgisvarnir íslendinga,
Tveimur vélskipum halda íslending-
ar úti í sumar til þess að verja land
helgina fyrir ágangi útlendra síldveiða-
manna. Heitir annað „Garðar" og er
12 smálesta. £r þar „chef“ Guðm. B.
Kristjánsson (gjaldk. Hásetaf. Rvíkur).
Hitt beitiskipið heitir „Draupnir" og
er 9 smálesta, og chefinn þar Jón
Þorkelssön (líka i Hásetaf. R ). Sam-
tals eru á flotanum 8 manns, 4 á
hvorum dreka. „Hafið þið nokkrar
byssur með yklcur?" var Jón chef
spurður. „Nei, ekki einu sinni stólpípu,
hvað þá pfstólu'f^var svarið, „nema
einhver vilji kalla baukinn sem yfir-
brytinn geymir í salt og allehaande,
„pipar-byssu".
Landskosningarnar.
Eftir Herrauð.
(Nl.)
Sama ár fekk Sameinaða fé-
lagið breytt samningi þeim, er
Björn Jónsson hafði gert við
það.
Farþegar urðu að borga auka-
gjald, sem ekki hafði áður tíðk-
ast, og auk þess var »frakt«-
gjöldum breytt til mikils óhag-
ræðis. f
Vel hefði H. H. getað neitað
Sameinaða félaginu um þessa
brejdingu á samningnum, ef
hann hefði viljað, en með þessu
meinleysi sínu við Sameinaða
félagið, bakaði hann lands-
mönnum margra þúsund kr.
tjón á ári.
Um það var ekki verið að
fást.
Loks mætti minnast á launa-
frumvarpið og tekjuskattsfrum-
varpið 1913.
Hæst launuðu embættismenn
landsins fóru fram á launa-
hækkun og stjórnin (H. H. var
þá ráðherra) lagði fyrir þingið
lagafrumvarp um launahækkun
liæst launuðu embættismann-
anna. Þeir embættismennlands-
ins, sem lægst voru launaðir,
en jafnframt kannske unnu
mest, áttu enga launahækkun
að fá, að minsta kosti flutti
stjórnin ekkert frumvarp þar
að lútandi.
Henni hefir fundist að þeir
gætu vel beðið.
Þeir sem áttu að fá launa-
viðbótina voru þessir;
Biskup, landritari, skrifstofu-
stjórarnir í stjórnarráðinu, yfir-
dómari og meðdómendur í
landsyfirdómnum, póstmeistari,
Iandssímastjóri, verkfræðingur
landsins, forstöðum. mentaskól-
ans, yfirkennari mentask. og
1.—5. kennari.
Þessir menn höfðu helst þörf
á haunalækkun eins og allir
vita.
Biskup hefir t. d. að eins 5
þús. kr. laun, landritari 6 þús.
kr., en hvað er það handa
jafnstórum mönnum.
Nefnd þeirri er fjallaði um
þetta mál í þinginu taldist svo
til, að hækkunin næmi á næsta
fjárhagstímabili (2 árum 1914
—1915) lianda þessum áður-
töldu mönnum, kr. 23,773,06.
Þennan bagga vildi H. H. þá
leggja á þjóðina alvegaðóþörfu.
Er ekki að undra þó Lögrétta
búist við að almenningur sé
hrifinn af slikri handleiðslu
Heimastjórnarforingjans!
Þetta vildi H. H. £era fyrir
hest launuðn menn landsins.
En vildi hann þá ekkert gera
fyrir lægst launuðu mennina?
ó-jú. H. H. kom þá með frum-
varp til laga um tekjuskatt eins
og vikið var að áður.
Eftir því frumvarpi • átti að
gjalda skatt i landssjóð af öll-
um árstekjum, eign og atvinnu.
Þeir menn er höfðu haft 1000
kr. tekjur (laun) voru skatt-
frjálsir, en eftir þessu frum-
varpi stjórnarinnar áttu þeir að
greiða skatt, t. d. sá, sem hafði