Dagsbrún - 22.08.1916, Blaðsíða 1

tEMjiÐEKKn /k ^ T T IVT r=
"U U A u O D n U 1N L^°iwdi.
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIN ÍT MEÐ STYRK NOKKURRA IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLAGA RITSTJÓRI OG ÁRYRGÐARMAÐCR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
31. tbl.
Reykjavlk, þriðjudaginn 22. ágúst.
1916.
Alþýðuflokkurinn og bandalag,
Um daginn stóð í blaði, að
vanhugsað hefði verið af verka-
mönnum (Alþýðuflokknum), að
bjóða sjálfir fram lista til lands-
kjörsins, og að miklu betra
hefði verið fyrir flokkinn að
vera i bandalagi við einhvern
eldri flokkinn. Og hér í Reykja-
vík hefir sú saga gengið, að
Alþýðuflokkurinn ætlaði hér á
staðnum að vera í bandalagi
við annan Sjálfstæðisflokkinn,
við þingkosningarnar í haust.
Þessu hvorttveggja er að
svara þannig, að hið fyrsta tak-
mark Alþýðuflokksins er að
reyna að koma á eðlilegri
flokkaskiftingu í landinu, en
fyrsta skilyrðið, til þessað koma
henni á, er sprenging gömlu
flokkanna. Það sem Alþ5Tðu-
flokkurinn gerir sízt af öllu, er
því bað, að gera kosningabanda-
lagsvið hina flokkana. En hvað
landskjörinu viðvíkur, þá er
betur farið en heima setið,
jafnvel þó flokkurinn í þetta
sinn kæmi engum að.
Bókmentafélagið 100 ára.
í dag, 15. ágúst, er HIÐ ÍS-
LENZKA BÓKMENTAEÉLAG
100 ára. —
Það er sögð saga af Araba
nokkrum, sem var á ferð í eyði-
mörku. Aðfram kominn af
hungri fann hann skjóðu, er
ferðamenn höfðu týnt, og varð
glaðari, en frá megi segja, því
hann hugði hana geyma eitt-
hvað matarkyns. Hann opnaði
skjóðuna en hrópaði í angist:
»PerlurI Perlur!« því skjóðan
var full aí perlum og demönt-
um.
Skyldi ekki fara eins fyrir
mentunarþyrstum íslenzkum
alþýðumanni, sem opnar bögg-
ulinh frá Bókmentafélaginu í
þeirri von, að hér fái hann nú
bækur, sem hann geti notað til
þess að seðja með fróðleiks-
hungur sitt. Ætli hann hrópi
ekki: perlur! perlur! þegar
hann kemur auga á Fornbréfa-
safnið, Sýslumannaæíir og aðrar
hækur viðlíka óþarfar þjóðinni,
Sem Bókmenlafélagið, eyðandi
hl einskis pappír og prentun,
hefir varið til stórfé.
Nýlega sá eg, sem grein þessa
skrifa, í bók, er ælluð var til
kenslu i barnaskólum, eitthvað
standa á þá leið, að íslenzka
bjóðinværi námfús ogfróðlciks-
Sjörn. Þó eg álíti rangt að kenna
börnum slíkt, þar eð það hæg-
lega getur orðið til þess að auka
þjóðernis vindbelging þann,
sem margir ágætir menn ís-
lenzkir þjást af, þá eru ummæli
þessi um þjóðina sönn. En alt
fram á síðustu árin hefir hana
algerlega vantað bækur (og
vantar enn) um alt sem ekki
snertir tungu eða sögu þjóðar-
innar. Hugur margra — miklu
fleiri íslendinga en eðlilegt er —
hefir því beinst að allskonar
— oft óþörfu — grúski, við-
víkjandi liðnum tíma og tímum.
Bn þeir sem af eðlisfari hafa
verið gefnir fyrir myndlist,
heimsspeki, eða einhverja hinna
mörgu fræðigreina, er kalla má
með einu nafni náttúruvísindi,
hafa minna en ekkert haft á
íslenzku um þessi efni. Og
sama er að mestu að segja um
skáldlistina, að svo miklu leyti
er til útlendra skálda kemur.
Algeng meðal fræðimanna
alstaðar í heiminum er sú
þröngsýni, að álíta þá einu
»fræði« er þeir stunda, vera
hin einu vísindi, er að gagni
komi þjóðinni. Það er þvi ofur
skiljanlegt, að við íslendingar,
sem fram á síðustu áratugina
enga visindamenn höfum átt,
nema þá, sem voru með allan
hugann á fornöldinni, höfum
glápt og gónað eins og við höf-
um gert á hinn svokallaða
fornaldarljóma — ljóma, sem
að mestu er hugarburður.
Norskur stjórnmálamaður sagði
eitt sinn, að menn kæmust
áfram, þó þeir gengu aftur á
bak, en hægt gengi þaðl Og
satt er það, einkum þó þetta:
hægt gengur það. Við íslend-
ingar höfum komist áfram, þó
við höfum stöðugt horft aftur,
i stað fram i tímann, en hægt
hefir það líka gengið. Það er
ekki svo ýkja mikill munur á
mentun almennings nú, og fyr-
ir fimtíu árum, því það, að
kunna að lesa og skrifa, er í
sjálfu sér litil mentun.
Einstaka raddir eru farnar
að heyrast um það, að framtíð
íslendinga eigi að skapast við
það, að horfa fram í tímann,
en ekki afur.
Ef íslenzka þjóðin á að verða
sú menningarþjóð, sem allir
góðir íslendingar óska, verðum
við að vita gerla um allar fram-
farir, viðsvegar í heiminum,
til að geta valið úr því það,
sem okkur er nothæft, og til
þess að það geti frjóvgað vorn
eigin islenzka hugsana-akur.
Þess vegna þurfum við að gefa
út góðar bækur um þessi efni.
En þar eð það er að nokkru
takmarkað, hve mikilli bóka-
útgáfu við, fjárhagsins vegna,
getum orkað árlega, þá verðum
við að láta bækur, sem að öllu
verða að álítast ónauðsynlegar
framförum islenzku þjóðarinn-
ar, svo sem t. d. Fornbréfa-
safnið og Sýslumannaæfir*)
víkja fyrir þarfari bókum. Um
bæði þessi rit má segja, að þau
hafa á sínum tima gert nokkuð
gagn — menn voru oft hér fyr
á árum í vandræðum með um-
búðapappír. En gagnið sem
þau gera nú, virðist sáralitið.
Það er komið i vana fyrir
flestum, að álíta sjálfsagt, að
meirihluti af því, sem Bók-
mentafélagið gefur út, eigi að
vera ólesandi ómeti, sem varla
nokkur maður hafi svo mikið
við, að hann skeri upp úr —
hvað þá lesi. Þetta er svo kallað
»vísindi«; útgáfan helguð með
því nafni. Auðvitað má kalla
Fornbréfasafnið vísindi, en það
má þá lika segja, að kútmagar
og þorskhausar séu þáð.
Lítil var hún
þátttakan í landskosningunum.
I Rvik kusu að eins á niunda
hundrað af hátt á fjórða þúsund
kjósendum, og víðast hvar var
þáttakan minni en þetta. Hefðu
allir þeir, sem Alþýðuflokkn-
um fylgja hér í Rvik, notað
atkvæðisréttinn, hefði flokkur-
inn átt þrjá menn vísa. Hvern-
ig kosningin hefir farið, er ineð
öllu ómögulegt að gera sér í
hugarlund, og ekki verða úr-
slitin kunn fýr en um miðjan
næsta mánuð, er yfirkjörstjórn-
in telur saman atkvæðin.
Hneykslissaga.
Sú saga gengur nú staflaust
um bæinn, af flestir af einu
alþekt’u félagi, sem um daginn
fór í útreiðatúr hafi verið
meira og minna ölvaðir þegar
þeir komu niður í bæinn aftur,
og að einn æðsti embættismaður
landsins hafi verið einna verst
til reika.
Sé þessi saga sönn, þá verða
þeir, sem þetta liafa séð, tafar-
laust að kæra mennina. Þeir
verða að svara fyrir það, hvar
þeir hafi fengið áfengi. Það
stendur sjálfsagt ekki i stefnu-
skrá þessa félags, að meðlim-
irnir eigi að brjóta landslög —-
og væri slíkt satt um þennan
fyrnefnda mann af æðri slöð-
*) Þær eru nú v(st komnar allar.
um, þá er það svo mikil sví-
virða og landshneyksli, að slíkt
má ekki líðast. Eða hvað mun
þessi fámenna þjóð eiga langan
feril framundan, ef allir, háir
og lágir, fótumtorða landslög
og rétt?
En sé nú svo, að mennirnir
séu saklausir af þessu, þá er
jafnrétt að hreyfa þessu opin-
berlega, svo að þeir geti þvegið
hendur sínar. — Slíkar sögur
eiga ekki að fá að læðast um
í þokumollu kæruleysisins og
vega aftan að saklausum mönn-
um. — Sem sagt, fram með
sannleikann. Engar lognar slúð-
ursögur — enn líka, allir jafnir
fyrir lögilnum.
Hvar eru nú Goodtemplarar?
Eru þeir sofnaðir, týndir —
eða hvað? Bannvinur.
Ferðasaga.
Höskuldarvellir.
Iíeilir sést úr Reykjavík. Fjöll-
in næst fyrir austan hann eru
Trölladyngja, en fyrir austan
hana taka við Sveifluhálsar.
Bak við þá liggur Kleifarvatn,
— stórt vatn. Það er svo
djúpt, að Grindvíkingar þora
að bölva sér upp á að það sé
botnlaust, og silungur þar ekki
sagður, nema þáloðsilungur og
öfuguggi.
Höskuldarvellir eru milli
Keilis og Trölladyngju. Þeir
eru um 3 km. á lengd og
1 km. á breidd. Þangað var
ferðinni heitið þegar við lögð-
um af stað úr Reykjavík einn
sunnudagsmorgun kl. 7, þrír
saman, hjólríðandi. Við hjól-
uðum suður að Hvassahrauni,
það er um 22 km. (3 milur)
(á þeirri leið er tæplega hálfn-
að í Hafnarfirði). Frá Hvassa-
hrauni fórum við gangandi til
Höskuldarvalla, það mun vera
tveggja tima gangur. Þaðan
gengum við aftur að Hvassa-
hrauni, settumst upp á hjólin
er við höfðum skilið þar eftir
og ultum á þeim heim. Kom-
um til Rvíkur kl. 9 um kvöld-
ið — eftir tjórtán stunda ferð.
Af þeim fjórtán gekk þó nokk-
uð í bið meðan gert var við
hjólhestana, sem biluðu tvisvar,
bið eftir kaffi í Hafnarfirði og
blöndu á Hvassahrauni, alt á
útleið, og kaffi á heimleið i
síðastnefndum stað.
Ég heí varla komið upp á
hjól siðustu 8—10 árin. Og
verri æfi en ég átti á leiðinni
suður að Hvassalirauni, hef ég
aldrei ált (ég hef þó reynt silt