Frækorn - 10.07.1903, Blaðsíða 6

102
FRÆKORN.
Trúarbragðaheimspekin
Trúarbrögðin voru i miklu gildi og
höfðu mikið gildi, en nú þarf þeirra ekki
lengur við. Það sem þau vita, getum vér
öðlast án þeirra, og það er þetta, að til
sé það, sem hefur varanlegt gildi. Þeirri
trú hafa þau haldið uppi, þrátt fyrir allar
þrautir lífsins, fallveltu og ófullkomleika.
Með því hafa þau haldið uppi kjarkinum
og lífskraftinum og gert framfarir mögu-
legar. Nú er hlutverki þeirra lokið. Nú
getur mannkynið haldið trú sinni á, að
til sé það, sem hefur ævarandi gildi, þó
það hafi engin trúarbrögð.
Þetta er Höffding að reyna að sanna.
Þurfum vér trúarbrögð til að getalifað?
Höffding blandar hér tvennu ólíku sam-
an, og regir, að það sé sama að trúa
því að eitthvað hafi varanlegt gildi og
að trúa á gildi lífsins. Væri hinu fyrra
að svara, þá gætum vér vel komist af
án trúarbragða, því að vísindin hafa sannað,
að til séu þeir hiutir í náttúrunni, sem
hafi varaniegt gildi, eins og t. d. kraft-
urinn. Og þessari spurningu svarar H.,
og því kemst hann að þessari niðurstöðu.
En það er ekki að svara spurningunni:
Hvers þurfum vér til að geta lifað? Hér
er um það að ræða, hvort mannlífið hafi
nóg gildi til að vega upp móti öllum
þrautunum og vonbrigðunum. En því er
ekki auðsvarað.
Allir halda ósjálfrátt bók yfir líf sitt.
Tekjurnar eru öll gildi lífsins, gæði og
gáfur, en útgjaldamegin er mæðan, þraut-
irnar, vonbrigðin. — Þá er allt í góðu
gengi, ef tekjurnar eru miklu meiri, þá
standa hlutabréf lífsins hátt, menn eru
ánægðir yfir lífinu, og gleðin veitir þrótt
og þrck. En því nær sem dregur því,
að tekjur og útgjöld standist á, því meir
falla hlutabréfin í verði. En fari út-
gjöldin fram úr tekjunum, þá leggst þung-
lyndið eins og blindþoka yfir huga manns-
ins, — svo hann getur tekið undir með
skáldinu: »myrkur er í minni sál myrkra
hugrenninga,« þá verður lífið óþolandi og
maðurinn firrir sig lífi sjálfur,
Hvernig hefur mannkynið fengið jafn-
aðarupphæðina í reikninginn? Ekki með
því að bæta útgjöldunum við tekjurnar?
Með trúarbrögðunum yfirleitt, segir Höff-
ding; menn hafi sett ósýnilegar upphæðir
tekjumegin, sérstaklega tvær: eilífa full-
komnun, er sé takmark lífsins, og guð-
dómlega handleiðslu, sem er þeim trygg-
ing fyrir því, að þeir nái þessu marki.
Engin kynslóð hefur getað það með öðru
móti, ekki einusinni Búddatrúarmenn, sem
hvorki trúa á guð sem föður mannanna,
né ódauðleik sálarinnar,— bölsýni á hæsta
stígi, tilvera mannsins ekkert annað en
svipur. Hvernig jafna þeir þá reikning-
inn til þess að lífið verði bærilegt? Með
því að setja þetta óskiljanlega Nirvana
tekjumegin. Það leysir menn ekki aðeins
undan öllum vonbrigðum, heldur og vegur
upp á móti þeim. Lífið hefur gildi þrátt
fyrir allt, af því að Nirvana — persónu-
leysið — tekur við, — það er undirbún-
ingur undir það ástand.
Enn hefur engin sú kynslóð verið til,
sem ekki hafi einhvern guð og himin að
hugga sig við.
Hvað hefur Höffding í sæti trúarbragð- •
anna? Jarðbundna þjóðmenningu. Ef hún
ein nægði til þess að hlutabréf lífsins
hækkuðu í verði, þá hlyti löngunin til að
lifa að aukast að sama skapi alltaf og
alstaðar við þjóðmenninguna. Það væri
sama sem að vilja ekki líta við sögunni
né því sem gcrist í raun og veru.
Var keisaraöldin rómverska, blómatlð
þjóðmenningarinnar þar, öld lífsgleðinnar?
Eða frægðaröld Forn-Grikkja? Var þá
ekki sagt: það er bezt hverjum manni
að vera aldrei fæddur, og sé hann fæddur,
þá hlýtur hann að óska sér niður í ríki
hinna dauðu, svo fijótt sem unnt er.
Hefur löngunin til að lifa aukist að
sama skapi og þjóðmenningin á þessari
öld? Nei, þvert á móti. Sjálfsmorðin
hafa fjölgað. Hlutabréf lífsins hafa fallið
að mun í verði, þó að menntunin hafi
veitt lífinu fleiri og fleiri »gildi«.
Höffding segir: Það, sem vér teljum
fagurt og gott, getur haldið sama gildi,
hver sem forlög þess verða. Það þarf
ekni að vara til þess. Ef það, sem er
fagurt og gott, líður undir lok, ætli það
yrði minna fagurt og gott fyrir því? það
heyrir til tign mannsins, að hann getur
harmað og þjáðst.