Fylkir - 01.01.1923, Blaðsíða 20

20
ustu öld, rannsakað hvaða efni jurtir, einkum hærri jurtir, þurfa sei
til næringar. Hafa rannsoknir þeirra sýnt, að auk hinna 4 orgati'
iserandi (skapandi) efna, Carho (kolefni), Hydrogen, Oxygen
Nitrogen, þtirfa allar hæixi jurtir ettirfylgjandi fruinefni sér tit h,s
viðurhalds: Sulphur, Phosphor, Clilorin, Silicium og nuíhnana :
ium, Natrium, Calcium, Magnesium og Jcirn. Hin síðast töldu l)
frumefni nefnast einu nafni Mineralia, d: námuefni, til aðgreiniuR31
frá hinum 4 organiserandi og loptkendu efnuni.
Sétt jurtir þurkaðar, kemur það í Ijós, að í öllum jurtum er ta)s
vert af vatni (12 til 86% af vigt þeirra eftir tegundum). Og se"
hinar þurkuðu jurtir hrendar, þá reynist það svo, að 1 10% al
vigt þeirra þurkaðra er aska, sumra rótávaxta tmdir 1%. En aS^
an geyrnir öll hin óbrennanlegu og steinkendu efni, sem voru ***
í jurturium. Þannig tiemtir aska hveitihálms 6% af þyngd hálmstf,s'
en aska jarðepla tæplega 1 °/o. Með því að efnagreina öskuna ge*a
menn fundið hvaða málma og steintegundir luiii geymir. Eu þi'ð
mjög mismunandi eftir tcgundum.
Korntegundirnar hveiti, Itafrar, bygg og s. frv. hafa til jafnað'11
5% vigtar sinriar mineralia (o: steinefni eða málma). f’ar af e
helmingur silica, ]lb kalk og álíka af magnesia og kalitim. Efnið
kalium er öllum hærri jurtum jafn nauðsynlegt, sem silica og
Hjálpar það til að festa kolsýrtina, á líkan hátt eins og phosph01
sýran hjálpar til að binda atrimoniu efnið og tnynda frttmsafa i111
anna (Protoplasma) og albumen.
Áðurnefnd 4 frumefni C., H., O. og N. hjálpast að því ásanri $■’
P. og Cl. að vefa alla hina fyrstu og ffnustu guðvefi jurtanna
sjóða þeirra lifandi og lífgandi safa tír lofti, vatni og dtifti. f’1)11
þeirra, nl. C., H. og O. (Carbon, Hydrogen og Oxygen þ. e. koKf,tl'
stírefni og vætki) btia til sterkjii jarðeplanna og hveitisins og vC*‘l
hið alþekta cellulose, sem er byrjttn allra jiirla og liefur sauiseh1
ingtina C6H12O5. Náskyll því er gómsæta efnið giucose sal"^
C6H12O6, sykur C12H22OH og sömuleiðis vinur vór, vínan
eða alcohol C2H5OH, seni er unnið tir giucose, — einnig har
' pix, t. d. Colophane C40H64O?, ether C4EI10O, glycerín CiH5(C>E*)’i
og viðsmjörsýra (margaric acid) C16H32O2.