Gjallarhorn - 15.06.1911, Blaðsíða 1

UJALLARHORN.
Ritstjóri: Jón Stefánsson.
V, 26. • Akureyri Í5. júní. • 19H
Jón Sigurðsson
Aldarminning.
1811 — 17. júní — 1911.
Þeim, sem œfinnar magn fyrír mððurlands gagn
Hafa mesium af trúnaði þreytt,
Hljómar alþjóða lof yfir aldanna rof,
Því þeir óbormim veg hafa greitt
Svo tekur til orða þjóðskáldið Stein-
grímur Thorsteinsson í einu kvæði
sínu um Jón Sigurðsson.
Nú fer að fyrsta aldarafmæli J. S.
og útlit er fyrir að hans verði víða
minst á landinu, með hátíðahöldum, af-
mælisdaginn.
Og svo á það einnig að vera. —
J. S. var íslandi slíkur sonur, að ann-
aðhvort væri að þjóðin héldi hátíðleg-
an fyrsta aldar-afmælisdaginn hans.
Og vonandi er að svo haldist þroski
með þjóðinni að sá dagur verði jafnan
haldinn hátíðlegur eftirleiðis meðan
landið byggist.
Jón Sigurðsson var ástsæll meðal
þjóðarinnar, oftast me?an hann lifði,
en eins er það um hann og mörg
mikilmenni, að fyrst var hann viður-
kendur til fullnustu þegar hann var
látinn. Á síðustu árunum hefir verið
nokkurskonar kapphlaup milli stjórn-
málaflokkanna í landinu um það að
eigna sér J. S. að sem mestu leyti
þeim hefir verið unt, lýsa því yfir að
þeir störfuðu í hans anda o. s. frv.
Það á ekki við f þetta sinn að minn-
ast frekar á minningu Jóns Sigurðs-
sonar í sambandi við stjórnmálaflokk-
ana sem nú eru uppi. En víst er um
það, að J. S. sjálfum hefði vafalaust
verið kærast, að þeir er við stjórn-
mál fást í þessu landi hefðu allir fetað
sem mest í fótspor hans og haldið
eindregið fram áhugamálum þjóðar-
innar að hans dæmi, einlæglega og
fölskvalaust, án allrar tvöfeldni, eigin-
girni og undirhyggju.
»Gjh.« telur rétt að rifja upp allra
helztu æfiatriði J. S. á þessum tíma-
mótum. Nákvæm æfisaga hans er í
Andvara VI. árg. eftir séra Eirík Briem,
ennfremur í Almanaki Þjóðvinafélags-
ins 1881 og víðar.
Jón Sigurðsson var fæddur á Rafns-
eyri við Arnarfjörð 17. júní 1811.
Foreldrar hans bjuggu þar, Sigurður
prófastur Jónsson og kona hans Þór-
dís Jónsdóttir prófasts í Holti í Ön-
undarfirði Ásgeirssonar. Hann ólst
upp hjá foreldrum sínum, lærði skóla-
lærdóm að öllu hjá föður sínum og
var svo útskrifaður 1' Reykjavík vorið
1829 af Gunnlaugi dómkirkjupresti
Oddsen. Næsta ár var hann við verzl-
un í Rvík en fór svo til Steingríms
biskups Jónssonar og var hjá honum
skrifari í þrjú ár. Sigldi til háskólans
í Höfn haustið 1833 og tók þar fyrsta
prófið (exam. artium) í desember, s. á.
með fyrstu einkunn og heimspekispróf
árið eitir sömuleiðis með fyrstu eink.
Las svo málfræði (latínu og grísku)
og sögu um hríð, en sneri sér fljót-
lega að sögu Islands og íslenzkum
bókmentum, hætti við málfræðina og
tók aldrei embættispróf. Sögðu þó
kennarar hans að hann hefði haft fram-
úrskarandi afbragðs hæfileika til mál-
fræðináms. En hugurinn var þá allur
horfinn að öðru.
Árið 1835 fékk hann styrk af sjóði
Árna Magnússonar. 24 apríl 1840 varð
hann skrifari Bókmentafélagsins í Höfn
og var það til 31. maí 1851 að hann
varð forseti þess, er hann var síðan
til dauðadags. 1841 dvaldi hann í
Svíþjóð þrjá mánuði (júní, júlí, ágúst)
til þess að rannsaka íslenzk handrit
í ýmsum söfnum þar. 1845 var hann
kosinn alþingismaður ísfirðinga (þegar
alþingi átti að koma saman í fyrsta
sinn aftur) og var svo endurkosinn þar
síðan til þess hann afsalaði sér þing-
mensku 1879. Þó sat hann ekki á
þingunum milli 1859—1865, kom ekki
til íslands þau ár. Um það leyti var
þykkja nokkur milli hans og ýmsra ís-
lendinga, út af afskiftum hans af fjár-
kláðamálinu.
Á ríkisþingi Dana sat J. S. sem
einn fulltrúi íslendinga 1848—1849.
Skjalavörður í hinu konunglega nor-
ræna fornfræðafélagi varð hann 1847
-—1865 er fornritanefndin í því félagi
hætti að starfa. Skrifari Árna Magn-
ússonar nefndarinnar varð hann 1848
og hélt því starli til dauðadags.
J. S. mætti á Þjóðfundinum fræga
1851, var einn af aðalmönnunum þar
og oddviti fundarins gegn erlenda
valdinu þegar Danir ætluðu að þröngva
fundarmönnum með hervaldi. Og þeg-
ar konungsfulltrúinn sleit fundinum í
miðju kafi með lögleysu og ójöfnuði
reis J. S. upp, kvaðst mótmæla slíkri
aðferð og lögleysu og áskilja fundin-
uin rétt til að klaga yfir því til kon-
ungs. Og tóku þá fundarmenn undir:
Vér mótmœlum allir!
Um vísindalega starfsemi J. S. og
forstöðu hans fyrir Bókmentafélaginu
hefir Dr. Jón Þorkelsson eldri, ritað
rækilega í Tímarit Bókméntafél. III,
árg. bls. I — 30. Þar er gott yfirlit
yfir öll ritstörf hans. Hann starfaði
mikið fyrir mörg vfsindafélög og stofn-
anir að útgáfum fornrita og ýmsu öðru,
má þar nefna: Konungl. norræna Forn-
fræðafélagið, Árna Magnússonar nefnd-
ina, Konunglega danska vísindafélag-
ið, Norræna Fornritafélagið, Bókmenta-
félagið o. fl. Auk þess gaf hann út
mikið og ritaði sjálfur ýmsar ritgerðir
lagalegs, stjórnfræðilegs og réttarfars-
,legs efnis.
Ný Félagsrit stofnaði J. S. um 1840,
er komu út um 30 ár og ritaði hann
í þau fjölda ritgerða. Andvari kom í
stað Félagsritanna 1874 og ritaði Jón
í hann fyrstu árin, þar á meðal tvær
miklar ritgerðir: »Stjórnarskrá fslands«
(I. ár. 1. —138. bls.) og »Fjárhagur og
reikninga íslands* (II. árg. 1 —113
bls.) En mesta bókmenta-þrekvirki J.
S. var þó útgáfan á »Lovsamling for
Island« er kom út í 17 stórum bind-
um í Khöfn I853 —1877. Að því verki
starfaði Oddgeir Stephensen með hon-
um lengst af, en 3 síðustu bindin gaf
Jón út einn:
J. S. kvæntist 4. sept. 1845 frænd-
konu sinni Ingibjörgu Einarsdóttirkaup-
manns Jónssonar í Reykjavík. Þauvoru
bræðrabörn og höfðu lengi verið trú-
lofuð er þau giftust. Hjónaband þeirra
var barnlaust. Frú Ingibjörg reynd-
ist J. S. hin ágætasta kona og var
honum mjög samhent í öllu. Heimili
þeirra var í Khöfn og bjuggu þau í
Östervoldgade 8 frá árinu 1852 og til
dauðadags.
Lengst af átti J S. við örðugan hag
að búa efnalega, enda hafði hann lengst
af engin föst laun. Eftir þjóðfundinn
1851 var hann sviftur biðlaunum, er
hann hafði (500 rd. árl.) fyrir það að
skjalavarðarembættið við forngripasafn-
ið er hann hafði haft, var lagt niður,
og átti hann að fá annað embætti í
stað þess, en úr því varð aldrei. Hon-
um voru boðin góð embætti með því
skilyrði, að hann lofaði að taka ekki
kosningu til alþingis, en því neitaði
hann harðlega. Þegar alþingi kom sam-
an með löggjafarvaldi í fyrsta sinn
1875 veitti það honum 3200 kr. í heið-
urslaun æfilangt, og var það samþykt
í einu hljóði í báðum deildum. Tvö
næstu árin á undan hafði hann haft
nokkurn styrk af sjóði Þjóðvinafélags-
ins.
Forseti alþingis var hann 1849,
1853, 1857, 1865 og svo síðan til
dauðadags.
Hraustur og heilsugóður var J. S.
mestalla æfi sína. 1869 er hann var
a þingi fékk hann gigt í hægri hand-
legginn og átti örðugt með að skrifa
og þá varð hann einnig veikur af
steinsótt. Hvortveggja batnaði aftur í
bráðina, en eftir það fór heilsa hans
hnignandi og varð veik fyrir, Sfðasta
árið sem hann lifði, var hann alt af
þungt haldinn, (sérstaklega af stein-
sótt) en hatði þó oftast rænu. Hann
andaðist í Khöfn 7. desbr. 1879 á 69.
aldursári og kona hans 9 dögum síðar
(16. des.). Þau voru bæði flutt til ís-
lands og jörðuð í Reykjavíkurkirkju-
garði 4. maí 1880. Þá kvað Matthías
meðal annars:
Fjallkonan syngur sorgarlag:
»Sárt er mitt hjarta lostið
skjöld minn og sverð eg sé í dag
sundur í miðju brostið.«
Bókmentafélagið hefir gefið út úrval
af ýmsum bréfum Jóns Sigurðsson-
ar, eru þau prentuð í ísafoldarprent-
smiðju og munu vera fullprentuð um
þessar mundir. Et til vill verður þeim
dreift út aldarafmælisdaginn.
í þessum bréfum er mikill fróðleik-
ur fólginn og öll lýsa þau því, hve
J. S. hefir verið hleypidómalaus á flesta
vegu, en eitt og annað kann þó að
vera í þeim, sem hinir eða aðrir reka
tærnar í. Hvað ætli sumum flnnist t.
d. um það, þegar þeir sjá að J. S.
hefir skrifast á við einn vin sinn og
samlanda á dönsku? Gjh. veit, að í
safninu er prentað bréf til síra Þor-
geirs Guðmundssonar í «Grashaga og
Glólundi«, sem J. S. hefir skrifað hon-
um á dönsku og má vel vera, að fleiri
bréf séu þar frá honum, skrifuð á því
máli, þó ókunnugt sé ennþá.
Einar Jónsson var fljótur að fullgera
myndina af J. S. Þeir er þektu J. S.
og sáu hann og heyrðu á alþingi, segja
að myndin sé afarlík honum, eins og
hann stóð vanalega er hann flutti þing-
ræður sínar. Myndin er gerð úr gipsi
og af 1V2 stærð. Hún var til sýnis
2 daga í alþingishúsinu eftir að hún
var fullger, en svo var búið um hana,
og hún send til Hafnar til þess að
steypa þar tvær eirmyndir eftir henni
og verður önnur þeirra sett í Reykja-
vík en hin send íslendingum í Vest-
urheitni. Þvt' miður var það Ókleyft að
myndin yrði fullger og komin til Reykja-
víkur 17. júní, en ekki líður á löngu,
áður hún komi og er ráðgert að hún
verði afhjúpuð 2. ágúst næstk.
Óánægja er allmikil meðal ýmsra yfir
því að ráðgert er að setja mynd J. S.
framan við mentaskólann. Telja ólíku
betri stað fyrir hana framan við stjórn-
arráðshúsið. Og er Gjh. eindregið á
því máli. Þar, framan við stjórarráðs-
húsið á líkneski Jóns Sigurðssonar að
standa, þar á Arnarhóli, hinum helga
velli Ingólfs landnámsmanns. Par hefði
æðsta stjórn landsins myndina stöð-
ugt fyrir augum, til þess að minna
sig á hlutverk sitt og þar yrði hún —
minning Jóns Sigurðssonar — öllum
samvizkusömum mönnum í stjórnar-
sessi björt leiðarstjarna í öllum íslands-
málum.
Skírnir I. og 2. hefti þessa árs á
að koma út 17- júní. Það verður nær
alt um Jón Sigurðsson, eða honum til
minningar á einhvern veg og leggja
þar skerf til ýmsir hinir helztu vísinda-
menn vorir og rithöfundar.
í safnahúsi Reykjavfkur hefir Matt-
hfas Þórðarson forngripavörður feng-
ið tvö herbergi og safnað þangað sam-
an öllum munum, sem hann náði í er
J. S. og kona hans höfðu átt, enn-
fremur myndum af þeim o. s. frv.
í öðru herberginu er rúm þeirra hjóna
með öllum sængurklæðum, ýmislegur
fatnaður þeirra o. s. frv. en í hinu er
skrifborð Jóns, skrifborðsstóll, skriffæri,
borð, Iegubekkur, veggmyndir ýmsar
og fjöldi af ýmsum smágripum. Öllu
er þessu vel og haganlega komið fyr-
ir, svo greiður aðgangur er að því,
til að skoða alt nákvæmlega. Vill Gjh,