Gjallarhorn - 12.07.1911, Blaðsíða 2

100
GJALLARHORN.
V.
• ••• + + ♦ ♦•♦ • • • • • • • i
Hvert stefnir?
Eftir Þórhall biskup Bjarnarson.
Eg geri mér ekki vonir um, að
það sem eg segi um landsmál í
litla blaðinu mínu, verði tekið upp
í stærri blöðin og komi með þeim
hætti fyrir fleiri augu. Landsmála-
blöðin eru á einhverjum flokksklaf-
anum og sinna þeim Hjaðninga-
vígum einum.
Og mig langar þó einmitt að
geta talað svo að margir heyri, og
nokkuð megi í eyrum loða, og helst
af öliu að svíði í huganum, svo að
fram verði að koma í viljanum.
Mér er það svo innilega og hræði-
lega ljóst að íslenska þjóðin er ein-
mitt nú á beinum glötunarvegi, sekk-
ur í ánauð og svívirðingu, ef vér
hrökkum nú ekki við, og tökum
breytta og betri stefnu.
Reyndin hefir orðið sú að vér
höfum ekki verið því vaxnir að
eiga með oss sjálfir, hvorki einn
og einn fyrir sig og enn síður all-
ir saman í félagsbúinu.
Vér hælumst af því, að hér í
landi hafi aldrei vérið þessi bænda-
þrælkun, sem annarstaðar er kunn.
Aðalsættir voru hér engar til að
kúga, segjum vér. Kostur fylgdi
þar samt löstum, meðan goðaætt-
anna gætti. Og ekki er það tjónið
minst á 13. öld, er niður eru bryt-
jaðir höfðingjarnir, með ættgengna
drottins-blóðinu til skjótra úrræða
og öruggrar forustu.
Bændaþrælkun var hér ekki að
útlendum hætti. En um nokkrar
aldir áttum vér íslendingar fjár-
haldsmenn, og þá erlenda: Til
kaupmannanna varð alt að sækja.
Peir skömtuðu og skiftu. Úr því
helsi var engin lausnarvon, og um
að gera að hafa sem mest út úr
þessum fjárhaldsmönnum, og ná
sér ögn niðri á þeim aftur með
svikum og prettum.
Það var ekki góður viðskifta-
skóli fyrir þjóðina, og varla kyn
þótt henni tækist miður vel að fara
með efni sín, er fjárhaldsmenskunni
þeirri loksins létti. Og það lá svo
undur nærri, er ný og stórum bætt
tæki komu upp í landinu til fjár-
veltu og viðskifta, að sækti í gamla
lagið aftur. Bankarnir og útibúin
komu í stað kaupmannanna forð-
um.
Rað þarf mikið viljamagn til
þess að fá - að nokkru - sigrað
náttúruna innra með sér, hvað þá
fyrir utan sig, og getur þá komið
að góðu liði að reyna að skilja
það, hvaðan meinin stafa, sem við
er að fást.----
Sparsemi og atorku og fyrir-
hyggju og skilsemi gátum vér
ekki lært í einokunarskólanum
langa. Og enn búum vér að þeim
skóla. Dugnaðurinn er töluverður,
alténd í áhlaupi. Eigi eru t. d. aðr-
ir betri aflamenn en íslendingar,
en sagt að þeir úti í frá hirði
betur skipin sín. Pað er sparsemin
og ráðdeildin sem mest brestur á
hjá oss. Tíminn sem vér höfum
haft til þess að læra að fara með
efni vor, sem fullveðja menn, er
enn svo stuttur. Um það væri
margt og mikið að segja: — Vér
erum raunalega eyðslusöm þjóð í
einkalífi voru, með töluvert óhóf í
ýmsum greinum, og með tískutild-
ur. Vér eyðum áður en aflað er.
Viðskiftalífið alt baneitrað af óskil-
semi. íslendingsnafnið er í öðrum
löndum að verða kunnugast að
plötuslætti og prakkaraskap.
En þetta á ekki að vera umtals-
efnið núna, heldur félagsbúskapur
þjóðarinnar, landsmálahliðin.
Nú er svo mælt að hver þjóð
hafi þá leiðtoga og forystumenn
sem hún á skilið, ávöxt og endur-
skin af sjálfrar hennar kostum og
löstum. Svo er sérstaklega mælt
um blöðin, og séu þau besti speg-
ill hverrar þjóðar. Og mikið er auð-
vitað satt í því. Rökrétt ályktun af
því er sú, að öllum umbótatilraun-
um verði að snúa til hvers eins fyr-
ir sig, karls og konu. Og það er
meginsannleikur.
Nú sný eg mér samt að lands-
málahliðinni, og spyr hvert stefnir
í félagsbúskapnum, af því að eg
hygg að þaðan megi núna fá á-
takanlegast dæmi einmitt til að
vekja þá hræðslu og þá gremju í
hugum manna, sem nauðsynleg er
til þess að hver ein og hver einn
hrökkvi við og hefjist handa.
Hugarbót einnar og einnar manns-
sálar er undirstaða allrar félagsbót-
ar, og hitt eins víst og satt að trú-
arlífið, guðsmeðvitundin, eilífðar-
samkendin, er og verður sterkasti
þátturinn í hugarbótinni. Rví á trú-
málablað, sem lifir í sínum tíma og
fyrir hann, svo miklar lendur saman
við landsmálagögnin svonefndu.
Glötunarvegurinn sem vér íslend-
ingar gönum áfram, liggur beint
niður í þrældómsstöðu ósjálfbjarga
niðursetnings-aumingjans.
Fallhraðinn eykst stórum með ári
hverju og hverju þingi sem háð er,
aldrei þó líkt því jafn-voðalega og
nú síðast. Pað þarf hart viðbragð
til að stöðva sig á barminum.
Undirstaða rétts skilnings er hér
sú, að það er féð sem í heiminum
drotnar, miklu meira en kanónurn-
ar. Féð stýrir nú kanónunum ef
þeim er beitt. Napóleónar vorra
tíma eru bankamenn og kaupmenn,
mennirnir sem haldið hafa á og
valdið yfir auðsafninu. Enn er eigi
lengra komið en svo að hver þjóð
potar sér í samkeppninni, fjármála-
menn og stjórnmálamenn á bandi
saman, alténd bak við tjöldin, að
afla brauðsins fyrir hina mörgu
munna, og létta að því er auðið
er sinni eigin þjóð lífið með því
að láta aðrar þjóðir vinna undir
henni og vinna fyrir hana. Verður
það með ótal sogæðum viðskifta-
lífsins. Smáþjóðirnar eru þar í voða
að verða þjónandi undiriægjur hinna
stóru.
Rað er svo miklu brotaminna að
drotna yfir öðrum þjóðum með
fénu, með lánum yfirráðum
framleiðslunnar í landinu o. s. frv.
heldur en með blóðugum styrjöld-
um. Geta svo smælingjarnir að
nafninu haft sín eigin lög, og heit-
ið að eiga með sig. Rað er bara
ekki nent að nostra við kreddur
kristinnar siðmenningar þegar langt
kemur undan, eins og t.,d. suður í
Afríku. Rar eru svörtu greyin bryt-
juð niður, vanti nokkuð á fylstu
skil. Og hætt er altaf við að hrotta-
skapurinn komi fram í kúguninni á
útkjálkum heims, og er það athuga-
vert fyrir oss hérna úti á íslandi, þó
að hvíta skinnið kunni að hlífa
nokkuð.
Það er svo sem gamalt þetta að
auðgari þjóðirnar með mörgu og
miklu tækjunum láti hinar fátækari
og úrræðalausu þjóna sér, vinna
fyrir sig. Einokunin hér á landi
var ekki annað. Og enn áþreifan-
legra dæmi er það, þegar vér á 14.
öld verðum að fara að róa til að
láta Rjóðverja fá fisk á borð.
Hansaborgirnar ná með viti og
auði öllum ráðum yfir verslun
Noregs. Björgvinarkaupmenn eru í
vasa Rjóðverja, en hér eru þeir aft-
ur burgeisar í skipalausu og kúg-
uðu landi, og svo verðum vér að
yfirgefa sveitabúskapinn og veiða
fisk handa drotnum drotna vorra.
Voru oss þau umskifti þá ill.
Peninga-yfirdrotnunin þó aldrei
til líka áður sem nú er hún í heim-
inum. Fátækari verða að lána hjá
hinum auðgari. Happ eða óhapp
fer eftir því til hvers lánað er,
hvernig og hve mikið, og öll með-
ferð fjárins síðan á eftir.
Skiljast verður þó það, að hald
og haft er þar komið á lántakand-
ann nokkuð, og hætta getur stað-
ið af. Enn brýnni verður hættan er
útlend þjóð nær yfirráðum á fram-
leiðslu lands og sjávar, nær valdi
yfir móðurarfi þjóðarinnar sem
náttúran hefir henni gefið. Heyra
þar eigi síst undir fasteignakaup út-
lendinga, allra viðsjálust þó er rek-
in eru í seli.
Er ekki alt slíkt á ferðinni hjá
oss? Og sumt allískyggilega?
En voðinn mikli kemur fyrst er
lánað er um efni fram.
Pá er þrælsstaða þjóðarinnar í
aðsigi.
Samlíkingardæmi milli smárrar
þjóðar og stórrar — auðugrar og
fátækrar, — hlutfallslega miðað og
talað — er glettilega gott og nærri
íslenzkum skilningi, þetta sem dreg-
ið er frá hjáleigukotinu og höfuð-
bólinu. Pað þurfa ekki að vera
nein ófrelsisbönd í byggingarbréf-
inu, en kotbóndinn verður samt á-
nauðugur þræll undir stórbóndann.
Kotbóndinn er heylaus á hverju
vori, fær smám saman alla björg-
ina frá höfuðbólinu, og alt með
okurrentum, ef rannsakað er niður
í kjölinn. Petta heitir svo líkn og
hjálpsemi og er auðmjúklega þeg-
ið. En svona garmur kemst ekki
úr kútnum. Og vinna verður hann
höfuðbólinu fremur en sér, hvenær
sem á herðir. Svitadropar hans
koma þar fram til sældar en eigi á
sjálfs hans heimili.
Peir sem tölur kunna að Iesa
og þýða, eiga að hafa séð af blöð-
unum hvernig fjárhag landsins er
komið: Lán á lán ofan og lang-
minst til arðsamrar framleiðslu. En
voðinn gleymist við það að flokk-
arnir hafa þetta að saurkasti hvor
á annan. Alt snýst um það að ríða
hverir aðra ofan — og reka burt frá
jötunni.
Pegar eitthvað þykir óvenju-vel
sagt í franska þinginu, er oft sam-
þykt að prenta ræðuna og slá henni
upp í öllum þinghúsum og skólum.
Og eigi væri því fé illa varið að
prenta skrá yfir fjárbrutlið hjá síð-
asta alþingi, og mundi fylla meðal-
þinghúsvegg. Og hinum megin ætti
vel við að hafa skólabekkjar-röðun
á pólitísku brauðbítunum eftir því
sem þeir hafa frá borði borið. Slík
kensluáhöld væru þjóðinni þörf fyr-
ir næstu kosningar.
Væri vandalítið verk að semja.
Nóg efnið í blöðunum báðum
megin. Er bara einföld samlagn-
ing.
Hér er að komast spilling og
rotnun inn í þjóðfélagslífið, þó enn
mikið blandin ráðleysis-fumi, sem
töluvert má við gera með bættri
löggjöf. En hvort sem nú meira
ræður stjórnleysið eða spillingin,
ber að sama voðanum með sjálf-
stæði landsins.
Vinnuþrælar erlendrar þjóðar eða
þjóða verðum vér íslendingar, gæt-
um vér eigi efnalegs sjálfstæðis
vors.-----
Pað var út af trollara-yfirgangi á
fiskimiðum að mætur og vitur mað-
ur, sem nú er látinn, spáði því í
tali við mig fyrir alllöngu, að hólm-
inn okkar yrði með tímanum bara
útlend veiðistöð: Karlmennirniryrðu
þar vinnuþrælar við, og kvenfólkið
íslenska notaðist mest við að þjóna
losta útlendu sjómannanna.
En þessi mynd, hún er beint
framundan, með því glæpsamlega
ráðlagi sem nú er á oss.
Og kennir eigi margt móður og
föðurhjartað sárinda yfir því að hafa
getið börn þeirri þjóð, sem út í slíkt
forað stefnir, af því að hún stýrir
eigi betur ráði sínu? —
Betur verður áréttað næst, og
með tillögum til bjargráða.
Pví nú er ábyrgðin í bili komin
beint til þjóðarinnar.
Sambands/agafrumvarpið
frá 1508.
Ekki kosningamál.
Við kosningarnar í haust, til auka-
þingsins, sem ráðgert er nú að halda
næsta sumar og láta taka til starfa
1. júlí næstk., ætlast Heimastjórnar-
menn ekki til að Sambandsmálið
hafi nein áhrif á kosningarnar, og
hefir miðstjórn flokksins samþykt
svolátandi ályktun í því efni:
„Miðstjórn Heimastjórnarflokks-
ins telur sjálfgefið, að flokkurinn
haldi fram óbreyttri stefnu um
sambandsmálið, en ætlast þó, úr
þvi sem komið er, ekki til þess,
að þvi máli verði ráðið til lykta,
án þess að það verði sérstaklega
borið undir kjósendur, og væntir
þess jafnframt, að þingmanna-
efni flokksins lýsi sömu skoðun
við undirbúning kosninganna i
haust.“
Lögreglustlóri
á Siglufirði í sumar verður yfir-
dómslögmaður Vigfús Einarsson
(frá Kirkjubæ).