Gjallarhorn - 18.08.1911, Blaðsíða 2

112
GJALLARHORN.
V.
Ferð til Færeyja
og Noregs.
Eftir Malth. Jochumsson.
I.
i Heim er cg kominn, og hallast ei flatt,
hausinn er góður og maginn;
eg drakk nú svo lítið, eg segi’ ykkur satt,
að eg sá bœði veginn og daginn.«
Og úr því eg lofaði að senda
seðil í „Hornið" vil eg hripafáeina
smápistla og bjóða því — úr því
þessi skyndiför mín til vors gamla
móðurlands, sem að líkindum verð-
ur mín síðasta, gekk að óskum.
Við feðginin* létum út 21. júní
og lentum í Björgvin 5 dögum síð-
ar; gekk þá hryðjuveður og sjór
úfinn. í Björgvin átti eg ýmsagóð-
kunningja, sem buðu okkur vel-
komna, sér í lagi herra Wilhelm G.
Olsen. Hann er kafarastjóri (Dykker-
chef) Norðmanna, ágætur drengur
og hér að góðu kunnur. Hann hef-
ir aftur rétt hlut sinn eftir allmikið
hrun og lifir nú við góð kjör, þótt
minna hafi um sig en fyr. Hann á
danska konu, góða og ástríka. Frá
Olsen á egað berakærarkveðjurkunn-
ingjum hans hér: Laxdal o. fl. Hjá þeim
hjónum skildi eg eftir dóttur mína,
en lét tilleiðast sjálfur að gera lykkju
á leið mína og hverfa aftur til Fœr-
eyja. Var flokkur ungra Norðmanna
úr ýmsum fylkjum ferðbúinn að fara
á stefnumót yfir til Færeyja í vin-
áttuskyni, og'til að yngja þjóðlegan
samhug og frændsemi, enda höfðu
Færeyingar gert áður fyrir skemstu
menn á fund Norðmanna í sama
skyni.
II.
Færeyjaferðin.
Með »Namsós« í úfnum sjó — Qelsvík
prófessor — Við Hjaltland — Koman til
Þórshafnar — Fundarhöld — Qleði! Qleði!
— Fornbýlið Kirkjubœr — Patursson og
Cuðný frá Karlsskála — Andlegar öldur
— zMálstrefið* — Fœteyingar vakna. —
Eimskip, er „Namsós" heitir, höfðu
Norðmenn leigt sér til fararinnar.
Það var gott far, en að mestu tómt,
og gaf því lítt grið í úfnum sjó, en
hann fengum við báðar leiðir. Alls
vorum við um 80 í förinni; voru
það karlar og konur af ýmsum stétt-
um úr öllum álfum Noregs, þ. á
m. 10 eða 12 Haddingjar (o: úr
H.dal), er sýndu hinn fræga stökk-
dans, sem sýnir arfgenga fimleiksí-
þrótt. Hatti er haldið á stöng hátt
yfir höfðum manna, og skal dans-
arinn þegar minst varir hlaupa í
loft upp og þeyta mður hattinum
og halda þó takti. Var eiríkum einn
þeirra svo fimur, að hvorki mundi
Gunnar á Hlíðarenda né Ólafur kon ■
ungur hafa betur stokkið. Þar Iéku
og.sveinar og meyjar vikivaka, líkt
og Færeyingar eftir fornkvæðum.
Skorti því ekki fjör og fagnað á
förinni, þegar stormur og alda leyfði.
Einn daginn mættu fáir til borðs.
Og ær við sátum í salnum, lang-
eygðir eftir vistunum, datt okkur í
hug að skrlfa og festa upp svolát-
andi auglýsing:
»Horfið skran: 2 prófessorar, item
3 prestar og 10 kennarar, 5 stór-
* Með mér var Herdís yngsta dóttir mín,
sem eg studdi mig við - eins og Thor-
valdsen við „Vonina".
bændur, 5 blaðanegrar, item 15 ó-
gefnar „gentur", o. m. fl. Finnend-
ur eru beðnir að skila þessum skjóð-
um og skrani skilvíslega til undir-
ritaðra, móti maklegum fundarlaun-
um." Síðan las hver, sem upp staul-
kðist í salinn, auglýsinguna, alt til
þess að Gjelsvík prófessor, sem er
manna mestur og sterkastur, þreif
blaðið í bræði sinni og kom því
fyrir kattarnef. Við lágum um stund
á Leirvíkurhöfn; það er á Hjaltlandi.
Kom enginn maður út til okkar,
þótt við gæfum merki; spurði þá
hver annan, hvort eigi skyldi taka
strandhögg eða ráðast til uppgöngu,
úr því eyjarskeggjar grunuðu oss
um ófrið og fornan víkingsskap.
Var þá gengið til atkvæða, og varð
mér þá að orði: „Upp skulum ór-
um sverðum, úlfstamlituðr glitra".
En það varð Hjöltum til lífs, að eng-
inn var sá á skeiðinni, er skilja
kynni vísu Egils Skallagrímssonar.
Var afráðið, að leysa úr lægi og
sigla þegar um nóttina áleiðis til
.Færeyja; komum við svo kvöldið
eftir til Þórshafnar. Og á meðan við
lögðumst kom bátafloti með veifum
og sönglist úr landi. Stóð maður
við siglu á fremstu ferjunni, mikill
og vasklegur, og hélt stutta tölu,
bauð oss ýelkomna til eyjanna, því
gott væri bræðrum að búa saman,
skyldi oss ekkert skorta, skyldi hverj-
um af oss vísað til gistingar, er á
land kæmi, en allir síðan mætast á
skytningi bæjarins. Fyrirmaðurinn
var borgarstjórinn. Var viðtakan jafn
lipur sem ástúðleg. Mér var vísað
til kennata þess, er Dal heitir, bezta
drengs, og (neð mér var vinur minn,
Andre's Höfði, skáldmæringur Þrænda,
og hrókur alls fagnaðar í ferðinni.
Um kvöldið hittumst við í Klúbb-
inum og varð svo þröngt, að því
má ekki með orðum lýsa, enda sann-
aðist þar, að þröngt mega sáttir
sitja. Voru þá þegar allmargar ræð-
ur haldnar, og ráð fyrir gert, að
aðalmótið skyldi sett á hádegi dag-
inn eftir þar efra á hálsinum, sem
er forn þingstöð. Sá fundur fór og
mjög myndarlega fram og stóð til
kvölds. Enginn var þar fyrirbúnað-
ur, fánar, vébönd eða sæti — fólk
sat í brattri brekku, en klettur var
andspænis, og á honum stóð sá, er
talaði. Söngmenn voru þarnógirog
ýms kvæði flutt, þótt tölurnar og
þeirra fjöldi tæki yfir. Um hvað var
talað? Eða hvað var aðalefnið? Það
var hvorki pólitík, né önnur tiltekin
framfaramál, né heldur nokkur sér-
mál, og hvað var þá umtalsefnið?
Það var gleði — gleðin yfir því, að
frændur höfðu fundist. Og þetta
nýstárlega efni virtist vera svo ríkt
og auðugt af andríki, að ræðurnar
streymdu af hvers talanda vörum
sem leysingarfall úr fjallahlíðum á
gróanda vori I Það var meiri fund-
argleði en eg áður hafði nokkru
sinni heyrt um eða séð — þar sem
beinlínis gefið gleðiefni sást ekki
fyrir hendi. Sama gleðin setti líf og
sál í fund okkar næsta dag. Þá fór
allur skarinn, víst nærfelt lOOOmanna,
yfir fjallið til Kirkjubæjar — allir
á fæti utan eg, sem fékk klár að
sitja á. Vegurinn er nál. D/2 míla
og allgrýttur, því vegir Færeyinga
liggja á legi en ekki landi. Þann
dag var veður bjart og blítt, enda
dagurinn hinn minnisstæðasti. Kirkju-
bær var biskupssetur Færeyja ;. stend-
ur hinn forni garður enn, þótt oft
hafi við hann verið gert, og mun
vera hinn elzti stórbær á Norður-
löndum, er heita má að standi með
ummerkjum: bjálkaveggjum, stórum,
dimmum, fremur lágum stofum og
herbergjum, klefum og kjallara, o.
s. frv. Þar er og kirkjutóftin mikla,
úr harðsteini, heljarstór og há, en
þaklaus, því að hún varð aldrei full-
ger, víst sakir siðabótarinnar, sem
öllu breytti og tók fé og völd af
biskupum. Bærinn liggur á fagurri
sléttu undir brattri grashlíð, en kletta-
belti þar yfir. Þar fóðrast 40 — 50
kýr, og enn er þar hið mesta rausn-
arbú. Þar býr og stærsti bóndi eyj-
anna, Jóhannes Patursson og frú
hans, Guðný Eiríksdóttir frá Karls-
skála. Eru þau samvalin að skör-
ungsskap og rausn. Patursson er
ríkisþingsmaður og oddviti Færey-
inga í flestu, en nóg þykir stjórn-
inni og hinu danska valdi þar í
eyjunum um einurð hans og afskifti
af þjóðernishreyfingu og sjálfstæðis-
þrá eyjarskeggja. Hann er vitur
maður og vasklegur, vel máli farinn
og altalaður á íslenzku. Veitingar
voru öllum til reiðu, sem vildu, því
ekki skorti mat eða drykk, en fyrir-
menn höfðu herbergi sér, ef vildu.
Þau hjón tóku mér mjög ástúðlega.
í brekkunni stóð þingmótið og fór
fram á sama hátt og hinn fyrri dag,
nema nú var gleðin drjúgum sýni-
legri. Kirkjubær geymir fornöld Fær-
eyinga, svo allir sjá og finna til.
Hér yfir brekkunni fól móðir Sverr-
is son sinn nýborinn í heili þeim,
sem enn er óhruninn og kendur við
Sverri, hinn bezta fyrirliða og vitr-
asta konung, sem stýrt hefirNoregi.
Hér bjuggu og elztu ríkismenn eyj-
anna, og á Kirkjubær mikla sögu,
þótt enn sé órituð. Langt fram eftir
deginum umdi og glumdi fjallið af
söng og ræðuhöldum; er þess eng-
inn kostur, að eg skýri frá efni alls
þess; það væri sama sem að vilja
lýsa fögru og hrífandi sönglagi með
orðavaðli éinum. Efnið hefi eg tví-
tekið \fram, að það var gleði og
frændsemisylur, sem fylti alira hug
og hjörtu. Þetta mun mörgum þykja
undarlegt og öfgakent. En — hvað-
an eða af hverju kom hitaalda sú,
er sveif austur yfir löndin á sumri
þessu og náði norður fyrir ísland?
Er undarlegt, að andlegar öldur komi
upp úr hafi mannlífsins hjá einhverri
þjóð eða þjóðum — öldur nýrra
eða fornra kenda og hugsjóna?
Þekkja menn ekki slíkar öldur frá
liðnum tíinum, öldur blindra öfga,
oftrúar, hjátrúar, vantrúar, galdratrú-
ar? Hvað þýddu fárin á miðöldun-
um? Slíkar hreyfingar kunna líka
að vera fagrar og vitrar, og svo
virðist þessi vera. Og sannlega ber
hún vitni um batnandi siðtnenning,
eins og fleiri alþjóðahvatir og stefn-
ur á síðustu tímum. En við skulum
ekki halda lengra út í þá rannsókn,
enda finn eg fyrir rnitt leyti enga
öfga í því, að fornir írændur vakni
til minnis og meðvitundar um sam-
eiginlegan uppruna ogsögu? Mun-
um eftir Skandínavismanum, sem
logaði á Norðurlöndum um miðbik
fyrri aldar. Þessi samdráttur er ná-
skyldur þeirri hreyfingu eða máske
áframhald hennar. Eitt verulegt (aktu-
elt) efni bættist og við, bæði hjá
Norðmönnum og Færeyingum, sem
hér fundust. Það var málið eða „mál-
strefið", sem kallað er. Eins og
kunnugt er, tala Norðmenn ótal mál-
lýzkur, og er hið nýja þjóðmál þeirra
samsteypa úr hinum helztu þeirra,
svo og íslenzku (fornnorsku). Það
var ívar í Ási (I. Aasen), sem stofn-
aði þetta mál, sem smámsaman hefir
útbreiðst um allan Noreg, og þó
mest meðal sveitafólks, því í stöð-
unum er dansk-norskan í miklum
meiri hluta, svo og í allri bókfræði
landsins. En þótt svo langt sé kom-
ið, að nýja-gamla málið hafi fengið
jafnrétti við hitt að lögum og sé
kent í skólum, er strefið langt frá
því að vera hætt. Leggja sumir til,
(og það var mín tillaga), að létt
skyldi deilunni og málin tvö látin
reyna sig, hvort betur hefði; mundi
þá að líkindum draga saman með
þeim og eitt og sama bókmál verða
úr báðum. En hvorugur flokkurinn
vill sinna þeim sáttum, heldur að
annaðhvort steypist af stóli, svo er
kappgirnin mikil og inngróin. En
hvorttveggja málið er gott, bókmál-
ið búið að vinna sér hefð, virðing
og kærleik, fyrir starfsemi ótal á-
gæt.a rithöfunda; en nýja málið er
líka orðið norræna, miklu líkara ís-
lenzkunni en hitt, og fult af krafti
og merg — þótt oss smakki það
hálfiHa í fyrstu meðan við ekki venj-
umst því. Á því kveða nú nokkur
beztu skáld Norðmanna, einriig þeir
Árni Garborg, Andrés Höfði og ívar
Mortensen (prestur í Guðbrandsdal).
Nú er líkt ástatt í Færeyjum, að
þeim leiðist danskan, sem er þeim
lögboðin, og- vilja skinna upp og
gera að bókmáli sitt heimamál, eða
mállýzkur, því töluverður mismunur
er þar á máli hverra eyjanna fyrir
sxg, og vantar allmikið á, að auðvelt
sé enn að fá samræmi til heildar í
partana. En Færeyingar eru óðum
að vakna og herða kröfur sínar, enda
er sýn velgengni og uppgangur
komin í eyjunum. í þessu og því-
líku strefi mætast nú Norðmenn
(strefararnir einkum) og Færeyingar,
og inátti heyra óm þess í ýmsum
ræðum. Gamall þingmaður og bóndi
af Upplöndum sagði frá málsstref-
inu í hans tíð á þingi; var það svo
kýmileg saga um þverúð, öfgar og
misskilning, að allir skellihlógu,
enda var karlinn meinfyndinn. Pat-
ursson talaði skorinort um væntan-
legt sjálfstæði eyjanna, þó að enn
„dependeruðu" þar margir af dönsk-
unni. Þá talaði og annar Færeying-
ur afbrigðavel; það var skáldið og
kennarinn Símon Skarði, og ýmsa
fleiri góða ræðumenn eiga eyjarnar.
Eru það óbrotnir fiskimenn —
flestir þeir, sem við þekkjum þaðan
— alveg eins og með „strílinn"
norska,— sem við höfum mest kynni
við. Ættum við að sýna hvorttveggja
þjóðinni miklu meiri virðing og hlý-
indi, en hingað til hefir gert verið,
enda ber oft við, að frá úteyjum
Noregs og fiskimannalýð spretta
landi og lýð merkismenn, og tveir
a. m. k. „strílasynir" eru nú háskóla-
kennarar Norðmanna og eru báðir
göfugmenni. Hvað gerir ekki menn-
ingin?