Gjallarhorn - 16.01.1912, Side 1
UJALLARHORN.
Ritstjóri: Jón Stefansson.
V, 50. • Akureyri 16. janúar
1912.
Leikfélag Akureyrar.
Skugga-Sveinn
verður leikinn leikhúsi bæjarins 20. þ. m. kl. 8 e. h., aðgöngumiðar seldir
með venjulegu verði. — Enn fremur sunnudaginn 21. þ. m. kl. 6 e h í
minningu þess, að þá er hálf öld liðin slðan hann var leikinn fyrst. _ Salur-
inn verður skreyttur. Hljóðfærasláttur milli þátta (Hornaflokkur og Piano til
skiftis) og fleira til hátíðabrigða. — Aðgöngumiðar seldir með uppsettu verði.
Leikst/orinn.
Þrælalöffin lllroemdu
gengu í gildi I. janúar síðastl. sem
kunnugt er, illu heilli fyrir land vort
og þjóð. Þau eru einn allra svartasti
bletturinn f siðmenningarsögu íslands
á síðari öldum, endemisávöxtur af
æsingastarfi manna er hafa misþyrmt
góðu málefni, (hófsemi og bindindi) í
þeirra þarfir, og afvegaleitt með því
fjölda manna út á glapstigu og skræl-
ingjavegi
Úr því þau eru komin 1 gildi er
þess að óska, að þau geri landi og
þjóð sem minsta bölvun og svívirðing
að unt er, og að augu þjóðarinnar
opnist svo að hún brjóti aftur fljótt
af sér þá þrældómshlekki er hún hefir
verið svo auðtrúa að leggja á sig með
þei m. Með því sýndi hún menningarbrag
og manndómslund og bætti artur fyrir
skammsýni sitt
Bóndahjal frá Mývatni.
1.
Illa og leiðinlega lætur mér í eyr-
um ómur barlómsbumbunnar: vílið og
volið um ókleyft skuldabasl og örbyrgð
þjóðarinnar. Annað er manndómslegra
og tiltækilegra, til þess að losna úr
kreppingnum en sakast um orðinn hlut
og glúpna; nú þarf að herða sig og
vinna, fara forsjálega og ;parlega að
ráði sínu. Læra af illhleypu élinu, sem
yfir landið þaut, að kunna fótum sín-
um forráð — reisa ekki þann hurðarás
um öxl, sem heykir til jarðar.
Að búast í skart um efni fram hefir
mörgum orðið til þess, að klæðast
vondum flíkum að lokum; betra verð-
ur að fara hægra og bæta búnaðinn
með auknum efnum; sækja á brekk-
una en ekki að sígast niðurettir. Svo
koma risuleg hýbýli bezt í hag og
Verða vistlegust, að óttinn sitji ekki
í öðru öndvegi gagnvart bónda og
bandi burtu; niður í Fótaskinn, mn f
moldargrenið þar. Auðvitað er það, að
byggja þarf og bœta, svo fljótt sem
efnin leyfa. Baðstofuna—oftast — fyrst
allra húsa; gestastofan og skrautið
verður að bíða þess að eíni og ástæður
leyfa; koma síðar en búr og eldhús
og matmælaskemma.
Sé sá dugur í þjóðinni, að reynast
nú vinnugefin, verkhög, skuldvör og
þrifin, þá batnar efnahagurinn furðu
fljótt; framkvæmdaþrekið vex Og áræði
til menningarlegra starla. Eg geri ráð
fyrir því, að hún hafi styrk t.l að standa
á traustum fótum og stefna að ákveðnu
marki, að hún vilji verða sjálfstæð þjóð,
frjáls þjóð og fjötralaus. Reynist það
°ftrú mín mun Magur-Helgi skjótast
lengi og vesallega milli moldarkofanna
og signor Sörensen teyma >Mörland-
ann« í múlbandi.
Braskið og gróðabrallið hafa svo
lengi lagt land undir fót, að eg vænti
að sá dansinn sé nú að lokum kom-
inn. Reynslan er áþ'eifanlega búin að
sýna og sanna heimskuflan og forsjá-
leysi þeirra manna, sem ætluðu sér að
græða á hinu og þessu, setn bygt
var í lausu lofti, á iánum og draum-
órum, um fjárvon, án erflðis og hygg-
inda.
Kaupmangið hefir brent þjóðinni
þá díla, sem lengi ættu að benda á,
að sá eldurinn er ekki óvita meðfæri.
Nú er staðreyudin fengin fyrir þvf, að
til kaupmensku þarf vitsmuni, hygg-
indi og fræðslu í þeim efnum er hana
snerta, orðheldni og hrekkleysi í öll-
um viðskiftum, bæði innanlands og er-
lendis.
Svo margir Kaupahéðnar hafa far-
ið um meðal bænda og borgara, sjó-
manna og vinnumanna, til þess að fá
þá til að ganga í ábyrgðir fyrir sig,
mælt fagurt og unnið þá á sitt mál,
að nú ætli bikarinn að vera barma-
fullur og beiskur sannleikurinn kom-
inn i Ijós.
Með Kaupahéðni tákna eg alla þá,
sem hafa einkunn hans, hvort sem
mennirnir braska við smærri eða stærri
fjárreiður, minna eða meira mang.
Það eru sjaldnast einyrkjar og smá-
bændur sem taka ábyrgðarmönnum sín-
um blóð. Flestir veiðimennirnir komu
frá kauptúnum, verzlunarþorpum og
fiskiverum og á öngulinn runnu góð-
viljaðir, einfaldir og greiðviknir menn;
þeim blæddi á degi reikningsskapar-
ins. Efnin hurfu, ánægjan lamaðist,
sjálfstæðið og framkvæmdahugurinn
kraup á kné.
Eftir gróðabralls- farganið kemur
betri tími — eg vænti að hann se runn-
inn—. .Skaðinn gerir mann hygginn«
Vonin um bjartari daga og staðlast-
ari menn—eftir áreksturinn og reynsl-
una — gefur mér þrótt til þess, að
berja ekki á bumbuna eins og svo
margir gera.
Svo úrættaður er íslendingurinn ekki,
þrátt fyrir hallæri og önnur verri firn,
að hann eigi ekki sannan metnað í
djúpi hugans, að hann rísi ekki á fæt-
ur eftir eitt eða fleiri knésig og taki
til starfans aftur, eftir skaðaveðrið.
Munið það samlandar, að verri og
myrkari tfmi var þá, þegar Þorvaldur
á Sauðanesi kvað þessa vísu:
»Mas er að hafa Mammons grát
þó mjatlist nokkuð af auði;
þá er að efna í annan bát
og ala upp nýja sauði.«
Æði-veður braut bát skáldsins og
drap sauðina, þá var vísan orkt; og
til framkvæmda snúið.
Þetta Þorvaldareðli lifir enn og
er_því beturekki einstætt—,það bjarg-
ar og fleytir þjóðinni.
Og skömm væri landsmönnum ef þeir
tækju ekki á öllu því sem bezt er og
manndómsmest í eðli þeirra nú.
Þegar augun eru opnuð fyrir ógæfu
þeirri sem engu síður hefir heimsótt
stórþjóðirnar og þær hallast fyrir um
stund. Þegar sést betur en nokkru
sinni áður, að landið okkar er fært
um að fóstra sjálfstæða og mentaða
þjóð—ef hún er fylgin og hagsýn —
Þegar sjálfstæðis baráttan er hafin
og berjast skal til fulls frelsis og
eigin ábyrgðar.
Þá verður hver og einn að duga
drengilega, leggja fram alla krafta sína.
Þorgils giallandi.
+
Arni Friðriksson
gagnfræðingur
frá Syðri-Bakka í Kelduhverfi, lézt hér í
gagnfræðaskólanum á þrettándadagskvöld
laust fyrir lágnætti af heilablóðfalli. Sýkt-
ist hann um klukkan 7 kvöldinu áður, var
þá á gangi niður í bæ, og úr því var hann
rænulítill og mátti ekki mæla nema lítið
eitt daginn eftir. Hugðu menn honum þó
líf. En er áleið kvöldið, elnaði honum
sóttin skyndilega og að stundu liðinni var
hann örendur.
Árni var fæddur 5. september 1886 að
Nýja-Bæ á Hólsfjöllum, sonur Friðriks
bónda Erlendssonar,Oottskálkssonarí Oarði
í Kelduhverfi og konu hans, Guðmundu
Jónsdóttur, er nú búa á Syðra-Bakka. Fór
hann ungur frá foreldrum sínum í vinnu-
mensku og græddist snemma nokkurt fé.
Haustið 1908 kom hann hér í gagnfræða-
skólann og útskrifaðist þaðan n. 1. vor
með mjog góðum vitnisburði, því hann
var vel skynsamur eins og hann átti kyn
til og eftir því ástundunarsainur. Skólaveru
sína kostaði hann víst að öllu leyti sjálf-
ur, og munu þó efni hans fremur hafa
aukist en rýrnað meðan hann dvaldi í
skólanum. Hann var einkar vel látinn í
skóla, bæði af kennurum sínum og skóla-
systkinum og voru falin ýms trúnaðarstörf
þar. Hann var t. d. skólaumsjónarmaður
síðasta árið og gegndi því starfi með hinni
mestu skyldurækni. Um tvö ár var hann í
forstöðunefnd heimavistarfélagsins og ann-
aðist öll innkaup fyrir það og reiknings-
hald. Er það mikið starf og vandasamt,
en hann leysti það afbragðsvel af hendi
og sýndi í því eins og öðru hinn mesta
ötulleik, ósérplægni og hagsýnb Leyndi
það sér ekki, að hér var efni í fyrirtaks
búsýslumann, enda var hugur hans allur
við sveitabúskap. Hann var í engum vafa
um það, hvað hann ætti að taka fyrir. --
Þegar hann kom,í skóla, sagði hann. »Eg
hefi nú unnið af kappi frá því eg gat
nokkuð, nú ætla eg að veria 3—4 árum
mér til mentunar, svo fæ eg mér jörð og
fer að búa.« En það fór á annan veg, en
hann hafði hugsað sér. Fósturjörðin okk-
ar átti ekki fá að njóta starfskraftanna hans
miklu, sem knúðir voru fram af einbeitt-
um vilja og lifandi áhuga á því að vinna
gagn og verða að verulegu liði.
f vetur ætlaði Árni að dvélja hér á Ak-
ureyri, var húskennari hjá Ra gnari kaup.
manni Ólafssyni og las auk þess með all-
mörgum piltum. Var hann í heimavista-
fjelagi gagnfræðaskólans og hafði þar vist
enda hafði hann tekið því ástfóstri við
skólann, að hann vildi hvergi fremur vera.
Árni var gleðimaður mikill, kátur og
hvers manns hugljúfi, bónþægur og fljót-
ur til ef einhvers þurfti við og drengur
hinn bezti, er hans því sárt saknað af öll-
um sem kyntust honum nokkuð gjör. Hann
var meðalmaður á hæð, en þéttur á velli,
rösklegur í allri framgöngu, hraustur vel
og fylginn sér.
Ef margir jafnaldrar Árna á landi hér
væru hans líkar og landið fengi að njóta
þeirra, þá yrði gaman að fara um þetta
land að mannsaldri liðnum.
Ouð gæfi að svo væri.
Skugga-Soeinn á leiksoiði.
Ekkert leikrit, sem leikið hefirverið
á íslandi, hefir átt jafnalmennum vin-
sældum að fagna eins og Skugga-
Sveinn. Orsökin er sú að þegar hann
var saminn og leikinn fyrst (fyrir 50
árum) var hann að heita mátti sung-
inn út úr hjarta þjóðarinnar og hún
fann ekki til þess, þó nokkur missmíði
væru á honum frá leik/rœð/slegu sjón-
armiði leiklistarinnar. Það mun tæpast
vafamál að »Skuggi« hefir átt einna
mestan og fyrstan þátt í því að útvega
hofundi sínum þjóðskáldsviðurkenning-
una.
Nú hefir »Skugga-Sveinn« verið
Húsaleigusamningar,
Hjúasamningar,
Byggingarbréf jarða
fást í prentsmiðju
Odds Björnssonar á Akureyri.