Gjallarhorn - 11.07.1913, Síða 1

GJALLARHORN
VIII., 3
Reykjavík, föstudlag-inn 11. júlí
1913
Fatnaður
ytri sem innri.
Karlmanna og drengja
Höfuðföt,
langmest úrval hjá
T h.T h. & Co.
Austurstræti
14
(horninu.)
Ræða
próf. Lárusar H. Bjarnason
í fánamálinu.
Þegar spurning rís um það, hvort
reyna eigi að löggilda íslenzkan
sérfána, þá krefst sú spurning úr-
lausnar þriggja eða fjögra annara
spurninga:
1. Hvort íslendingar óski þess al-
ment, að íslenzkur fáni blakti
yflr höfði þeim.
2. Hvort sú ósk sé eðlileg og
réttmæt.
3. Hvort oss sé fært, að löghelga
liti vora sem fána, og sé það
fært, þá að hve miklu leyti.
Þriðju spurningunni mætti skifta
í tvent: 1. hvort oss sé heimilt að
nota íslenzkan fána, og 2. hvort
oss myndi lánast það, þótt lög-
heimilað væri.
Þessum spurningum ætla ég nú
að leitast við að svara.
Viðvíkjandi fyrstu spurningunni
þarf ekki að fara i grafgötur um
svarið. Ég hygg, að það þurfi
ekki nein heilabrot eða vangavelt-
ur til þess að færa mönnum heirn
sanninn um það, að sá sé vilji ís-
lendinga. Þjóðin hefir fyrir all-
löngu valið landi sínu liti, bláa og
hvíta litinn, og konungur hefir
staðfest það kjör fyrir tæpum 10
árum með skjaldarmerkinu: hvít-
um val í bláum feldi. Stúdentar
og ungmennafélög hafa tekið ást-
fóstri við þessa liti með eldmóði
æskunnar, og konur staðfest þá
með veifugjöfinni 1. þ. m., sem
alþingi vantaði því miður þrek til
að nota. Öll þjóðin hefir svarist
undir þessa liti, heitast og almenn-
ast, þegar hún hefir fundið blóðið
renna sér til skyldunnar, skyldunn-
ar við sjálfa sig, svo sem á aldar-
afmæli vors bezta manns, Jóns Sig-
urðssonar, og nú seinast 12. f. m.,
þegar erlend flónska brendi bláa
og hvíta litinn inn i ‘bein og merg
þjóðarinnar. Þangað til hafði blá-
hvíti dúkurinn blaktað fyrir and-
vara, sem likja má við »blæ, er
bylgjum slær á rein«. Nú þenur
hann veður, »sem brýst fram sem
stormur, svo hriktir í grein«, í
gömlu feysknu fauskunum. Það
er orðinn almennur þjóðarvilji, að
lögleiða islenzkan fána.
En er nú þessi fánahreyfing eðli-
leg og réttmæt? Þeirri spurningu
vildi ég mega svara með tveimur
öðrum spurningum. Er eðlilegt,
að hugsa, tala og rita á móður-
máli sínu? Er eðlilegt, að unna
því landi, sem geymir samtímis
beztu minningar manns og björt-
ustu vonir? Sé þetta eðlilegt og
réttmætt, þá er fánahreyfingin eðli-
leg og réttmæt. Sérstakur fáni er
lífsmark sérstaks þjóðernis.
Þá kem ég að þriðju spurning-
unni: Er oss íslendingum fært að
löghelga liti vora sem fána? Og sé
það fært, þá að hve miklu leyti?
Úrlausn þeirrar spurningar velt-
ur aðallega á þvi, hvort og að hve
miklu leyti dönsk flagglög ná hing-
að. Hér að lúlandi dönsk ákvæði
eru þessi:
Bann 17. Febr. 1741 gegn því, að
skip einstaklinga sigli undir klofnu
flaggi. Tilskipun 2. Júlí 1748 § 6
sbr. § 9 um að öll verzlunarskip
hafi danska verzlunarflaggið. Flota-
reglugerð 8. Jan. 1752 § 818 um
að verzlunarskip hafi ekki klofið
flagg og sjóliðsforingjar gæti þess,
að verzlunarskip noti ekki óheim-
ilt flagg, og svo loks tilskipun 7.
Des. 1776 um að verzlunarskip
megi hvergi nota annað flagg en
verzlunarflaggið. — Um öll þessi
dönsku lög er það að segja, að
þau hafa aldrei verið lögleidd sér-
staklega hérálandi; þau hafa held-
ur aldrei verið birt hér og eru því
ekki sjálfgild hér, enda hefir eng-
inn neitað því mér vitanlega, hvorki
í ræðu né riti, að ísland hafi frá
upphafi verið sérstakt, sjálfstætt
löggjafarumdæmi, en af því einu
út af fyrir sig leiðir það, að dönsk
lög geta ekki verið sjálfgild hér á
landi. — Lög þau, sem ég nú hefi
nefnt, taka auk þess að eins til
skipa á sjó, og að eins til vverzl-
unarskipa«, á dönslcu máli »Kof-
fardiskibe« eða »Handelsskibe«, eða
til vöruflutningaskipa og mannflutn-
ingaskipa, sbr. 1. gr. tilsk. 25. Júní
1869 um mæling skipa. Hins vegar
ná þau ekki til fiskiskipa, skemti-
skipa eða líkra skipa, hvorki op-
inna né undir þiljum. Og það er
öldungis víst, að ekkert þessara á-
kvæða nær til flaggs á þurru landi,
enda eru engin dönsk lagaákvæði
til um flagg á landi ekkert nema
bréf frá dómsmálaráðherranum
danska frá 2. Ág. 1854, en með því
bréfi er öllum í konungsríkinu leyft
að flagga með verzlunarflagginu í
kaupstöðum og til sveita. í sama
bréfi er verzlunarræðismönnum leyft
að flagga með flaggi þess lands,
sem þeir eru fyrir. Dönsk lög
eru því ekki til fyrirstöðu sér-
flaggi- Til sannindamerkis má
geta þess, að útlendum einstakl-
ingum, sem hér eru búsettir, er
leyft eða liðið að flagga með flaggi
sinnar þjóðar, og þurfa menn ekki
annað til að sannfærast um það en
að líta hér út um gluggana nú.
Eg veit, að okkar röggsami lög-
reglustjóri myndi ekki líða það, ef
það kæmi i bága við lög. Hitt er
óþarfi að minna á, að flaggað hefir
verið átölulaust með bláhvita fán-
anum á húsum einstakra manna.
— ísland er, að því er sérmálin
snertir, framandi land gagnvart
Danmörku.
Þá er næst spurningin um það,
hvort »ríkiseiningin« svokallaða
geti orðið því til hindrunar, að við
lögleiðum íslenzkan sérfána. En
að ríkiseining sé milli Danmerkur
og íslands, því get eg hvorki neit-
að samkvæmt stöðu minni né langar
til að neita. »Ríkiseiningunni« til
sönnunar skal eg leyfa mér að vitna
lil eftirtaldra laga: Stjórnarskráin
1., 18. og 25. gr.; lög nr. 28, 7.
Nóv. 1879, 4. gr.; lög nr. 14, 21.
Sept. 1883; lög nr. 13, 22. Marz
1890, 52. gr.; lög nr. 31, 13. Des.
1895, 1. gr.; lög nr. 16, 3. Okt.
1903, 8. gr.; lög nr. 13, 20. Okt.
1905, 27. gr. En hvað liggur nú
í orðinu »ríkiseining«? Ekkert
annað en það, að ísland og Dan-
'mörk standi saman gagnvart fram-
andi löndum. Ríkiseiningin er þvi
ekki til fyrirstöðu heimaflaggi, sbr.
8. lið 3. gr. millilandanefndarinnar
og upphaf 2. málsgr. nefndarálits
á bls. XIV. í 3. gr. er »kaup
fánínn út á við« talinn meðal
sammálanna, en í 2. mgr. XIV
er sagt, að sammálin samkv.
frumvarpinu séu og nú skoðuð
sem sammál, en í því liggur að
heimafáni sé ekki sammál, og þá
getur liann ekki verið annað en
»sérmál«. Enda þarf ekki annað
en að benda til þýzka ríkisins og
Stóra-Bretlands og sérríkja hins
fyrnefnda og sérlenda hins síðar-
nefnda. — Þýzka ríkið hefir einn
allsherjarfána, en hvert sérríki hef-
ir sérstakan heimafána. Sama er
um Bretland. Athugull maður,
sem kemur til Edinborgar mun
hafa séð flaggað þar með St. Andrew-
krossinum og eg held að flestar
nýlendur Breta, að minsta kosti
hinar stærri, hafi sérstaka heima-
fána. (Jón Ólafsson: Nei, nei,
nei.) Jú, að minsta kosti Canada.
Eg get sagt vini mínum, sem
hristir höfuðið, að eg hefi það úr
enskri fræðibók og til frekari
fullvissu hringdi eg upp breska
konsúlinn hér og spurði hann um
þetta, og sagði hann að eg mætti
hafa það eftir sér. Það er þannig
ekkert til fyrirstöðu íslenzku sér-
flaggi vegna danskra laga eða
rikiseiningar.
í íslenzkri löggjöf ]iekki egekki í
svipinn önnur ákvæði um danskan
fána en þessi: Lög nr. 31, 13. Des.
1895, sérstaklega 2. gr., sbr. augl.
16. Jan. 1893 og 20. Apr. 1893, og
tilsk. 2. frá 2. Marz 1903, 11. gr.
— Lögin frá 1895 taka að eins til
hér skrásettra verzlunarskipa, stærri
en 12 smálesta, og þekki eg engan
löglesinn mann, sem dregur það í
efa. Meira að segja gera þau ráð
fyrir skipum hér á landi, sem ekki
mega flagga með danska flagginu.
Tilskipunin frá 1903 nær að orða-
laginu til að eins til fiskiskipa utan
landhelgi, og jafnvel að eins til 30
smálestaskipa. Danska tilskipunin
frá 1748 er að eins lögleidd is-
lenzkum uerz/unarskipum til handa,
enda hefir blahvíti fáninn verið
notaður á bátum aðfinningarlaust.
— En þó að framannefnd dönsk
ákvæði væru talin gild hér, og þá
líklega helzt vegna tilsk. frá 24.
Jan. 1838, þá yrði þeim ekki beitt
hér, síst til refsingar eða ábyrgðar,
og það þegar af þeirri ástæðu, að
þau liafa ekki verið birt hér á
landi, sbr. tilsk. 21. Des. 1831
og 2 hæstaréttardóma frá 1842.
Það er því ugglaust, að vér höf-
um fulla heimild til þess að setja
lög um sérfána á landi. Og
I
VEFNAÐARVORUR
Saumavélar. Prjónavélar. Fiður.
Er hvergi betra að kaupa
Th. Th.
enn hjá
Ingólfshvoli.