Ingólfur - 26.01.1911, Qupperneq 3

INGÖLFUR
15
I. þingmálafundur í Reykjavík,
í Iðn6, 24. jan. 1911.
Þrátt fyrir þvínær ófært veðnr, út-
synning*-k»fald og skafbil, var þes»i
fyrati þingmálafundar fyrir bæinn í
Iðnó vel sóttur. Nálægt 300 mann«
hafa verið þar þegar fleit var.
Dr. Jón Þorkelsaon, alþm. «etti fund-
inn um kl. 9 e. h. Eftir að alþingis-
maðurinn hafði talað nokkur stillileg
og kurtei»leg orð um fólsku Heima-
stjórnarmanna hér í bæ, g»t hann þes»,
að þeir, fundarboðendur, vildu nú aamt
launa íllt með góðu, og leyfa fundinum
að kjóaa sér fundaratjóra, enda þótt
þeim bæri engin «kylda til þe«s, og
gæti sjálflr tilnefnt hann. Stakk hann
síðan upp á «éra Ólafi fríkirkjupresti
Ólaf«»yni sem fundarstjóra og bað menn
að samþykkja hann með lófaklappi;
margir fundarmenn klöppuðu ,þá, og
Dr. Jón kvaðst úrskurða að »éra Ólafur
sé kosinn. Þá kom Láru« H. Bjarna-
son fram og iagðist hafa afhent alþingii-
mknninum í fundarbyrjun tillögu um,
að kjó»a Borgþór Jósepsion, bæjargjald-
kera, en þes3 bafði Dr. Jón ekki getið.
Nú varð hávaði mikill um allan ialinn,
og heimtuðu menn atkvæðagreiðslu, og
iáu þingmenn sér þá ekki annað fært,
en að ganga að því. Var þá kosinn
fundarstjóri Borgþór Jósepsson, með
150 atkv. (séra Ólafur fékk 115). Skrif-
arar fundarins voru tilnefndir þeir mag.
Ágúit Bjarnaaon, og Brynjólfur Björn«-
»on tannlæknir.
Þingmeun lögðu nú fram dagakrá
fyrir fundinn. Voru þar talin 18 mál,
er til umræðu skyldi koma á fandinum,
og flest þeirra að vísu góð mál og þörf,
en fleat þau mál, er nokkrum veruleg-
um ágreiningi gæti valdið (að undan-
skildu sjálfstæðiamálinu) höfðu þeir forð-
a*t eins og heitan eldinn, t. d. banka-
málið 0. fl. Lárus H. Bjarnason bað
því um, að því yrði skotið til fundar-
ins hvort ekki mætti taka til umræðu
bankamálið og Thore-málið framarlega
á dagakránni og var það samþykkt,
eftir að Magnús Blöndahl alþm. hafði
lagt á móti því.
Því var skotið til fundarins hvort
Bjarni Jónsson frá Vogi mætti tala á
fundinum, en var synjað.
Var þá fyrst tekiðfyrirl. Sambands-
málið. Að loknum umræðum báru
fundarboðendur fram avohljóðandi til-
lögu:
Þar sem Danir ekki hafa viljað viður-
kenna fullveldisrétt íslemku þjóðarinnar
og áframhaldandi samningatilraunir við
þá því verða að teljast árangurslausar,
telur fundurinn það sjálfsagt, að haldið
sé fast við ályktun þingv.fundarins 1907
er kveður á um stefnu íslendinga, verði
fullum sj álfstæðiskröfum ekki sinnt.
Með þessari tillögu voru greidd 129
atkvæði. En Lárus H. Bjarnaaon bar
fram svolátandi tillögu:
Fundurinn lýsir óánægju sinni yfir
meðferð stjórnarinnar og þingm. meiri
hlutans í sambandsmálinu.
Var þessi tillaga skoðuð sem breyt-
ingartillaga við hina og því borin upp
fyrst. Með henni greiddu 153 atkvæði.
2. 6tjómarskrármálið. Eftir nokkr-
ar umræður komust menn að þeirri
niðurstöðu, að allir væru aammála í
þes»u máli og var þá samþykt með
öllum atkvæðum svolátandi tillaga:
«Fundurinn skorar á alþingi að samþ.
á næsta þingi frumvarp til laga um
breytingar á stjórnarskránni er feli í
*ér afnám konungkjörinna þingmanna,
afnám tilvitnana »tjórnarskrár í «töðu-
lögin og fleiri breytingar, er nauðsyn-
legar kynni að þykja.“
3. Landsbankamálið. L. H. B. bar
fram svolátandi tillögu: „Fundurinn
skorar á alþingi að rannsaka gerðir
stjórnarinnar í Landsbankamálinu og
Jagfæra þær lögum samkvæmt.“ Um
þetta urðu nokkrar umræður. Tillögu-
maður lýsti því yfir að í tillögu sinni
eigi að felast sá dómur að gerðir ráð-
herra í þessu máli hafi ekki verið lög-
um samkvæmar. Eoginn varð til að
verja gerðir stjórnarinnar i þessu efni,
en Björn Kristjánsson b&nkaitjóri taldi
npp nokkur atriði, er hann taldi rann-
sóknarnefndina hafa haft rétt fyrir sér
í, en margtók það þó fram, að hann
vildi ekki áfellast gömlu bankastjórnina.
Árni Jóhanuison bankaritari bar þá
fram þá breytingartillögu, að síðari
hluti tillögu L. H. Bjarnasonar skyldi
orðaður svo: „— — og leiðrétta' ef
þær eru ekki lögum samkvæmar.“ Þes«i
breytingartillaga var felld með öllum
þorra atkvæða, en hin upphaflega til-
laga L. H. B. samþ. með 185 gegn 1 atkv.
Þvínæst báru fundarboðendur fram
svolátandi tillögu:
Fundurinn vill að þing og stjórn láti
sér ant um að efla hag Lsndsbankans
svo að hann verði fær um að styðja
arðsöm þjóðþrifafyrirtæki, og að ákveðin
upphæð af lánsfé, sem landið taki og
bankinn fengi til meðferðar, væri heim-
ilt að verja til þe»s að styrkja íslenska
botnv.veiðar, eftir áliti bankastjórnar.
Fundurinn mælir með því, að veð-
deildin verði að meira eða minna leyti
aðskilin frá bankanum sjálfum, og lán»-
kjörin hagkvæmari enn þau eru nú.
Og var hún aamþykt með öllum þorra
atkvæða.
4. Samgöngumál. Eftirfarandi til-
laga var samþykt andmælalaust með
183 samhlj. atk.: „Fundurinn skorar á
alþingi að hlutast til um, að skilyrðum
fjárlaganna 1909 fyrir fjárveiting til
gufuskipaferða verði fullnægt framvegis
og ferðum hagað eftir þörfum lands-
manna.“
Þvínæst var samþ. í einu hljóði til-
laga í þá átt, að fundurinn skorar á
þingið að sjá um, að ekki líði lengra
enn hálfur mánuður milli ferða póst-
skipanna milli landa.
5. Fánamálið. Svolátandi tillaga:
„Fundurinn væntir þe»s, að þing og
stjórn geri sitt til þes«, með löggjöf
eða á annan hátt, að hinn íalenski fáni,
sem öllum er heimilt að taka upp á
landi, nái sem fyrst alþjóðáviðurkenn-
ingu,“ «amþ. með 61 gegn 2 atkv.
6. Konungkjörnir þingmenn. Fund-
arboðendur báru fram svolátandi tillögu:
„Fundurinn aðhyllist þá skýriugu á 14.
gr. stjórnarskrárinnar, að hinum kon-
ungkjörnu þingmönnum beri að sita að
eins þrjú regluleg þing' (venjulega 6 ár)
og að rétt væri því að ný útnefning
færi fram fyrir næsta þing.“
Eftir að fundinum hafði verið skýrt
frá þvi, hvern veg ráðherra sjálfur liti
á þetta mál, er hann telur slíka ráð-
stöfun sem þá, er tillagan fer fram á,
„hremmilegt lagabrot“, var borin upp
svolátandi rök«tudd dagskrá:
„Utaf framkominni tillögu tokur
fundurinn fyrir næ»ta mál é dagskrá
með skír»kotun til hinna ótvíræðu ákvæða
14. gr. «tjórnarskrárinnar.“ Samþ. með
128 samhlj. atkvæðum. Hvorki þing-
mennirnir né aðrir mæltu fyrri tillög-
unni bót að neinu leyti.
7. Dómsmál. Samþ. í einu nljóði
tillaga nm að skora á þingmennina að
vinna að því, að æðsta dómsvaldið verði
fært inn í landið, og að dómstólunum
verði komið í annað horf.
8. Kirkjumál. Eftir nokkrar um-
ræður var svolátandi tillaga borin upp:
„Fundurinn vill láta gera rækilega
gangskör að því, að gerður verði að-
skilnaður ríkis og kirkju og skorar á
þingmennina að fylgja því fast fram.“
Tillagan var samþykt með öllum atkv-
gegn 2.
Tvær tillögur í þessu máli voru tekn-
ar aftur.
9. Rannsöknarnefnd á hendur ráð-
herra. Lárus H. Bjarnason bar fram
og rökstuddi svohljóðandi tillögu: „Fund-
urinn telur rétt, að þingið setji rann-
sóknarnefnd samkv. 22. gr. stjórnarskrár-
innar til að rannsaka sakir þær, er
bornar hafa verið á Björn Jónsson ráð-
herra, svo að hið sanna megi koma í
ljós.“ Enginn andmælti þessari tillögu
og var hún samþykt með 143 gegn
8 atkv.
10. Eftirlaun. Tillaga um að af-
nema eftirlaun embættirmanna og sér-
staklega ráðherra, samþ. i einu hljóði.
11. Fjármál. Fundarboðendur báru
fram tillögu í þá átt, að fundurÍDn
skorar á þing og stjórn að losa fjármál
vor sem mest við Dani og reyna að út-
vega landinu lán með betri kjörum enn
vér höfum nú, en auka því aðeins lán-
töku landsins, að brýna nauðsyn beri
til.“
Sú breytingartillaga kom fram, að
felld skyldu úr tillögunni orðiu: losa
fjármál vor »em me»t við Dani og“.
Tillagan rceð þessari breytingu samþ.
með 135 gegn 5 atkv.
12. Hafnarmál. Tillaga um að
»kora á þingið að veita fé til hafnar-
gerðar í Reykjavík »amþ. í einu hljóði.
13. Verslunarlöggjöf. Tillaga um
að skora á þingið að koma verslanar-
löggjöf landtins i líkt horf og nú á sér
stað á Norðurlöndum, samþ. í einu hljóði.
14. Fiskiveiðamál. Tillaga um að
skora á þingmennina að styðja að því,
að þingið veiti styrk til fiskiveiðafélags,
sem myndað kynni að verða með líku
fyrirkomulagi og Búnaðarfélag ísland*,
Samþ. í einu hljóði.
15. Botnvörpuveiðamál. Fundinum
hafði borist tillaga í þá átt að skorað
yrði á þingmennina að fá þingið tíl að
nema algerlega úr lögum þá undanþágu,
er heimilar íslenskum botnvörpungum
að hafa hlerana útbyrðis innan land-
helgi. Tillaga þe»si var felld með 97
gegn 19 atkv.
16. Sóknargjöld. Sú tillaga kom
fram, að fundurinn skyldi skora á al-
þingi að sjá um uð gjaldfrestur sóknar-
gjalda verði lengdur að miklum mun,
að helmingur gjaldsins skuli innheimtur
eftir efnum og ástæðum en helmingur
með nefskatti, og að allir ómagar og
menn innan 18 ára skuli vera undau-
þegnir gjaldinu.
Málið var falið þingmönnunum til at-
hugunar.
17. Kosning lœkna. Tillaga um að
fundurinn skori á þingið að semja lög
um kosningu lækna líkt og nú á sér
stað um presta, var sömuleiðis falin
þingmönnunum til geymslu.
18. Kosning borgarstjóra í Beykja-
vík. Tillaga um að skora á þingmenn-
ina að fá breytt 1. grein í lögum um
bæjarstjórn í Reykjavík í þá átt, að
allir atkvæðisbærir kjósendur skuli kjósa
borgarstjóra, i stað þess að bæjarstjórn-
in kjósi hann, einsog nú á sér stað.
Samþ. með öllum greiddum atkv.
19. Jarnbraut. Fundurinn skorar á
þingmennina að vinna að því -á næsta
þingi, að sem fyrst verði lögð járnbraut
til nærliggjandi héraða á Suðurlands-
undirlendinu. Tillagan samþ. með öllum
atkv. gegn 2.
20. Vantraustsyfirlysing til ráðherra.
Samþykt með 118 atkv. gegn 21. Engar
umræður urðu um málið. Engir við-
staddir þingmt'nn greiddu atkvæði.
21. Viðskiftaráðunautar. Eftir nokkr-
ar umræður var svolátandi tillaga frá
Eggert Claesien yfirdóm«lögmanni borin
upp: „Eftir fengiani reynslu telur
fundurinn rétt að fella niður fjárveit-
ingu til viðskiftaráðunauta“. Tillagan
samþ. með 123 gegn 12 atkv.
22. Fyrirspurn til þingmannanna
um tollamál. Lárus H. Bjarnason beindi
þeirri fyrirspurn til þingmanna bæjar-
ins, hverja stefnu í tollamálum þeir
vildu styðja og hvern veg þeir teldu
færau til að bæta landsjóði tekjumissinu
við framkvæmd bannlagauna, sérstak-
lega hvort þeir muni verða fylgjandi
farmgjaldi eða faktúragjaldi.
Dr. Jón Þorkel»»on svaraði á þá leið
að hana vissí ekki vel hverri stefnu
hann ætti að fylgja í þe»sn máli. Fakt-
úrugjaldið taldi hann of margbrotið.
Ekki kvaðst haun vita til að ráðherra
hafl komið með neinar fullnægjandi
tillögur í tollamálinu. Ef til vill mætti
hækka víntollinn enn um nokkurn mun
þetta árið. Mætti tolla alla niðursoðna
vöru, sömuleiðis aðflutta óáfenga drykki.
Viðkvæmt getur verið að tolla nauð-
synjavöru, en á hinn bóginn nauðsyn-
legt að tolla þá vöru, sem gengur út.
Honum þótti varla geta komið til mála
að leggja toll á kaffl og sykur.
Magnús Blöndahl, alþm. var heldur
ekki búinn að gera sér Ijóst, hvaða
tollastefnu hann vildi fylgja.
Eftirfarandi tillaga var síðan borin
fram frá Eggert Claes»en: „Fundur-
inn telur sig mótfallinn farmgjaldi og
faktúrutolli.
Tillagan samþ. með 108 samhlj. atkv.
Síðan var þessum fyrita fundi slitið
og var þá klukkan um 3 eftir miðnætti.
Þau atkvæði, sem greidd voru á þess-
um fundi, verða nú lögð* saman við þau
atkvæði, sem greidd verða á þeim þrem
fundum, sem nú eru eftir, og mun i
næsta blaði verða skýrt frá endanleg-
um afdrifum málanna.
II. fundur í Bárubúð,
í gærkvöld.
1. þm. Reykvíkinga setti fundinn, og
mæltist til að fundarstjóri væri kosinn
Hannes Hafliðason, og var þá Halldór
Daníels»on yflrdómari kosinn. Skrifarar
voru Halldór Jón»son bankagjaldk. og
Grímólfur Ólafsson bæjarfógetaskrifari.
Nú voru bornar fram flestar »ömu
tillögurnar og á 1. fundinum.
Sambandsmálið. Tillaga þingm. »amþ.
160 atkv. Tillaga frumvarpsmanna
145 atkv.
Stjórnarskrármálið'. Sama till. sem á
Iðnófundinum var samþ. með öllum atkv.
Landsbankamálið. Till. þingm. samþ.
í einu hljóði. Samþ. með 147 atkv.
svolátandi tillaga: „Fundurinn skorar
á alþingi að rannsaka gerðir ráðherra í
bankamálÍDU og lagfæra ef þær eru
ekki lögum samkvæmar.
Atkvæðagreiðsla fór í flestum öðrum
málum líkt og á Iðnófundinum. Samþ.
var með öllum þorra atkvæða að skora
á þingið að skipa rannsóknarnefnd til
að rannsaka hvort þær sakir væru
sannar, er bornar væru á ráðharra. Van-
trau»tsyfirlý»ing til ráðherra var tekin
út af dagskrá með skirskotun til þess-
arar tillögu. Tillagan í tollamálinu sú
sama sem á Iðnófundinum, samþ. með
öllum atkv. gegn 4.