Ingólfur - 23.03.1911, Page 1

INGÖLFUR
IX. árg.
Reykjavík, flmtudaginn 28. mars 1911.
12. blað.
h whh*i h h w«hhhhwm mhi.hhn|.
ina-óL-t’ UR £
kemur út einu sinni I viku að minsta |
kosti; venjulega á fimtudögum.
Árgangurinn kostar 3 kr., erlend- *
is 4 kr. Uppsögn skrifleg og bund- I
in við áramót, og komin til útgef- 1
anda fyrir 1. október, annars ógild. t
Eigandi: h/f „Sjálfstjórn“. ♦
Ritstjóri og ábyrgðarm.: Gunn- f
ap Egilsson Vesturgötu 14 B. ^
(Schou’s-hús). — Heima kl. 4—B. ^
Afgreiðsla og innheimta í Kirkju- *
strœti 12 kl. 11—12 hjá fröken Í
Thoru Friðriksson. ♦
Ráðherraskiftin.
Nú er liðinn meira enn mánuður
»íðan þingið kom saman. Mikið hefir
þar verið talað og skrifað á þeim tíma,
en afrekin, verkið »em liggnr eftir
þingíð á þe»»um tíma er tæplega að
sama »kapi mikið. Það þrekvirki hefir
reyndar verið nnnið að koma þeim
manni frá völdum, aem hafði áunnið
sér vantraust mikila meiri hluta þings
og þjéðar. Það virtist um tíma *em
ekki ætlaði að verða svo auðhlaupið að
því að koma þe»su í kring, en tókst þó
að lokum ein» og kunnugt er.
En þar með var þó ekki öll þrautin
unnin; nú var eftir bú þrautin, sem
tæplega var auðveldari viðfangs, aú,
að koma sér aaman um eftirmanninn.
Það kom brátt í ljós, að þeir 13 menn,
sem fylgdu að málum fyrverandi ráð-
herra Birni Jónaayni, ætluðu aér að
koma avo ár ainni fyrir borð, að hann
(Bj. J.) yrði látinn gegna embættinu til
þingloka, og tóku til þesa það ráð, að
neita að eiga nokkurn þátt í útDefningu
hins nýja ráðherra.
Nú horfðiat ekki vænlega á. Sjálf-
atæðiaflokkurinn á þingi var klofnaður,
í öðru brotinu voru þeir 14 menn, sem
fylgdu Birni Jónsayni, að honum sjálf-
um meðtöldum, en í hinu brotinu voru
11 menn. Hvorugt þeaaara flokksbrota
gat þá uppá eigin spítur tilnefnt ráð-
herraefni, til þeas voru ekki nægileg
atkvæði. Eðlilegaat hefði auðvitað verið,
að 11 manna flokkurinn hefði haft að-
atoð Heimatjórnarflokksina um tilnefn-
ingu ráðherraefnis, eina og hann hafði
haft um það, að fella Björn Jónaaon frá
völdum. En ekki varð það að þeaau
ainni, heldur sneri flokkurinn sér til 14
menninganna, Björnaliðanna og spurðist
fyrir um hvort þeir vildu með aér atyðja
Skúla Thóroddsen til ráðherradæmia; en
því var synjað, enda varð ekki séð,
hvernig samvinna átti að takaat með
þeim mönnum, er halda vildu til atreitu
foruatu Björna Jónaaonar og hinna er
fyrir hvern mun vildu fyrirbyggja hana.
Var nú avo komið, að ekki varð hjá
þvi komist að snúa aér til Heimastjórnar-
flokkaina og leita stuðnings hjá honum.
Skúli Thóroddaen hafði atuðning 7
manna, að sjálfum sér meðtöldum, úr
flokksbroti aínu og fór hann nú þesa á
leit við Heimaatjórnarmenn, að þeir að
minnata kosti léti sig hlutlauaan, ef
hann yrði ráðherra; en þeir synjuðu
þess einróma, að gefa honum neitt loforð
í þeisa átt. Nú héldu Bjömsliðarnir,
að þeir hefðu komið avo ár sinni fyrir
borð, að engir aamningar mundu geta
tekist um að tilnefna nokkurt ráðherra-
efni, og mundi þá Bj. Jóns*on verða
látinn gegna embættinu til þingloka,
eina og þeir vildu vera láta.
Eu þá fór það að kviaaat, að svo
mundi geta farið, að Kriatján Jónsaon
fengi stuðníng Heimastjórnarmanaa og
auk þess avo margra flokksbræðra aiuna,
að honum nægði til að taka að sérráð-
herraembættið. Þá fór dú að koma
annað hljóð í atrokkinD. Og Björns-
liðið fór nú að skoða huga »inn um,
hvort ósamkomulagið milli sín og Spark-
liðains mundi vera avo rótgróið, að ekki
mætti takast aætt með þeim, og niður-
staðan varð »ú, að 12 af þeim 14
„tryggu“ vildu brjóta odd af oflæti aíuu
og aætta aig við það „eftir atvikum“
að láta Skúla „óáreittan“ til þÍDgloka,
ef hann yrði ráðherra, og afstýra þannig
því, sem að dómi flokkahöfðingjana var
enn meiri óhæfa, að Kriatján Jónaaou
yrði ráðherra.
Á. þennan hátt er nú til komið þetta
„fylgi meirí hluta þjóðkjörinna þing-
manna,“ aem Skúli hefir látið svo mjög
af. En fylgi hans reyndiat aamt sem
áður ekki nægilegt til að magna helm-
ing þjóðkjörinna þingmanna móti Kriat-
jáni Jónsayni, er hann var orðinn ráð-
herra, og ber atkvæðagreiðalan um van-
trauatayfirlýainguna á laugardaginn
var ljóaastann vott um það. Það kom
fram við þá atkvæðagreiðslu, að Kr.
J. hafði hermt rétt, er hann aagði, að
fullur helmingur þjóðkjörinna þing-
manna vildu atyðja aig eða ekki amast
við sér; en þá var útnefning hans í
fallu samræmi við þingræðiaregluna.
Vér bentum á þetta í aiðasta blaði, og
fullyrtum þar, að Kristján Jónaaon hafi
verið í góðri trú, er hann tók við ráð-
herraútnefningunni; en „Þjóðviljinn11
þóttiat geta fært osa heim aanninn um,
að avo hafi ekki verið. Atkvæðagreiðsl-
an á laugardaginn var hefir nú væntan-
anlega sannfært ritstj. „Þjóðviljans“ um,
að honum hefir akjátlaat, en að vér
höfðum á réttu að standa. Og þegar
það er komið í ljóa, að ráðherra Kr. J.
styðat við fullan helming þjóðkjörinna
þingmanna, þá hlýtur bæði rítatj. „Þjóð-
viljana og aðrir góðir menn, að játa að
það var ekki of mælt er vér gátum
þess til í aíðasta blaði, hvort vantrausta-
yfirlýaing, er bygði á þingræðisbroti
væri ekki of fljótt ráðin. Það sýnir
aig nú, að grundvellinum er kippt undan
henni.
Hinum gömlu flokksbræðrum Kr.
Jónasonar, Sparkliðunum sérataklega,
hlýtur að vera það gleðiefni að sjá, að
hann hefir hér verið hafður fyrir rangri
aök. Og ef þeir herrar vilja vera heilir
og ajálfum sór samkvæmir, þá ættu þeir
auðvitað að bjóða honum inngöngu í
flokkinn aftur og veita honum fylgi
sitt, því annað var það ekki, sem hon-
um var fundið til foráttu en þetta
ímyndaða þingræðisbrot. Því mundi
landalýður allur fagna, ef nú gæti tek-
ist góð og friðaamleg aamvinna og ef
þingið færi nú loksins eftir þessi afrek
í stórpólitíkinni, að beina huga aínum
að þeim landamálum er liggja fyrir.
Y antraustsyflrlýsing
á ráðherra Kristjáni Jónssyni fclld
í neðri deild með 13 atkv. gegn 12.
Það var nú í annað ainn á þessu
þingi, er tillaga til þingsályktunar um
að Jýaa vantrauati á ráðherra lá fyrir
neðri deild. Fyrri tillagan, vantrauata-
yfirlýging til Björna Jónsaonar, var til
umræðu og samþykt 24. febrúar, en hin
síðari, vantr&ustsyfirlýíingin til núver-
andi ráðherra Kristjáns Jóns*onar, var
rædd og felld laugardaginn 17. þ. m.
réttum þrem vikum síðar. Því verður
ekki neitað, að hér er vel að verið.
í lutningsmenn að þesaari síðari van-
traustsyfirlýsingu voru 7 menn, þeir
Skúli Thóroddsen, Sig. Gunnars»on,
Biarni frá Vogi, Jón Þorkelsson, Ben.
Sveinsson, Jón frá Hvanná og Þorleifur
Jónason, og bljóðaði hún svo: „Neðri
deild alþingia ályktar, að lýsa vantrausti
sínu á Kristjáni háyfirdómara Jónssyni
sem ráðherra.“ Tilefni hennar var það
að flutningamennirnir töldu Kr. Jónason
hafa framið þingræðiabrot, er hann tók
við útnefningu konungs í ráðherraem
bættið. — Af hálfu flutningsmanna tók
fyrstur til mála.
Skúli Thoroddsen. Hann hélt því
fram að ráðherra hafi brotið þingræðia-
regluna, þar sem hann hafi haft að
stuðningsmöunum aðeins minni hluta
þjóðkjörinna þingmanna; en þingræði
er fjársjóður hverrar þjóðar, það tryggir
aamvinnu milli þings og þjóðar. Talaði
aíðan langt mál um ágæti þingræðis og
það hversu það væri ómissandi. Ef það
væri brotið, þá sé heill þjóðarinnar
atoíoað í hættu, og hafi því ráðherra
brotið móti 1. og 4. gr. ráðherraábyrgð-
arlaganna. Að vísu hafi konungur að
lögum rétt til að kjósa aér þann ráð-
herra, er hann óskar, en ábyrgðin af
því, ef þingræðið er með því brotið,
ber sá, sem við kjörinu tekur. Kr. J.
hefir ajálfur skrifað á skipunarbréf sitt
og verður því að taka við afleiðingun-
um. Heldur því fram að 21 þjóðkjör-
inn þiugmaður hafi heitið aér fylgisem
ráðherra, og hafi því Kr. J. í hæata
lagi getað vænat fylgis 13 þjóðkjörinna
þingmanna og 6 konungkjörinna. Þykir
kynlegt, að ráðherra akyldi lýsa því
yfir i báðum deildum, að hann vildi
styðja að friði í landinu, þar sem hann
með útnefningu sinni hafi valdið hinum
meata ófriði. Sjálfur kvaðst hann hafa
haft ýmialeg mál, er hann mundi hafa
fram borið, ef hann hefði orðið ráð-
herra, og aem hann hélt að hann mundi
hafa getað komið fram aem ráðherra,
en aíður aem óbrotinn þingmaður. Sina
stefnuakrá sagði hann ekki vera þá, að
láta atórmálin hvíla. Þetta var ástæðan
til að hann vildi verða ráðherra, en
frábiður aér öll brigsl um valdafíkn eða
hálaunagræðgi, enda sagði hann að það
mundi ekki hafa orðið gróði fyrir sig
að verða ráðherra, þar sem hann væri
mikill atvinnurekandi.
Björn Porláksson. Skipun ráðherra
töluvert gölluð og vantrauatayfirlýsingin
á nokkrum rökum bygð. — Hvenær
sem þingræðiabrot er framið, er ajálf-
aagt að mótmæla því. En til þess eru
tvær leiðsr önnur er aú, sem flutnings-
menn þeirrar tillögu, er hér liggur
fyrir, hafa valið, 0: að lýaa vantrauati
á ráðherra. En hafa tillögumenn nú
bugaað um það, hverj&r afleiðingar verða
af því, ef tillaga þeirra verður sam-
þykt? Af þvi yrði engin önnur afleið-
ing enn þingrof. Það er nú að vísu
satt, að margir þingmenn mundu gjarnan
vilja vera komnir heim. Vér höfum
nú setið hér á þingi í meira enn mán-
uð, og hvað liggur eftir þingið eftir
þennan tíma? Störfin hafa ekkert
gengið, alt hefir farið í þraa og rifrildi.
Önuur afleiðingin mundi verða sú, að
gengið yrði til nýrra koaninga, og þá
yrði aukaþing að koma saman í haust,
ea þangað til yrðum vér að búa við
bráðabyrgðarfjárlög; og á því aukaþingi
mundi þá verða samþ. stjórnarakrár-
breyting, og hún mundi hafa í förmeð
sér aðrar nýjar kosningar. Fleatir munu
nú vera búnir að fá nóg af þraainu og
rifrildÍDU, og auk þesa mundi þetta
valda þjóðinni gifurlegs koatnaðar. Að
samþykkja þessa vantraustayfirlýsingu
er því hreinn neyðarkostur og auk þ«sa
óþarfi, því að til er önnur leið til að
mótmæia þvi, að nokkur maður aé akip-
aður ráðherra með fylgi aðeins minni
hluta þjóðkjörinna þÍDgmaDna, ef annar*
er kostur. L.oiðin er sú, að deildin
mótmæli sliku með rökstuddri dagakrá
og slái þannig varnagla við því að ráð-
herra sé skipaður yfir höfuð nema með
meiri hluta þjóðkjörinna þingmanna.
Með þeaau móti er myndað fordæmi jafn
glöggt og jafn áhrifamikið og með van-
traustsyfirlýsingu. Las aíðan upp rök-
atudda dagskrá svohljóðandi, er hann
hafði samið:
„Þingdeildin telur ekki rétt, að nokk-
ur sé akipaður í ráðherrasesainn ef hann
hefir ekki stuðning meiri hluta þjóð-
kjörinna þingmanna, nema ekki sé ann-
ara kostur, avo að í bili þurfi að skipa
mann til að veita umboðamálum for-
atöðu. Eu í því trausti, að núverandi
ráðherra framfylgi atjórnarskrárbreyt-
ingu á þesau þingi tekur deildin fyrir
næata mál á dagskrá.“
Báðherra Kr. J. Það má segja, að
þau tíðkaat nú breiðu spjótin; þetta er
önnur vantraustayfirlýaingin, aem fram
er borin hér í deildinni nú á þrem vik-
um. Þessi vantraustayfirlýaing, aem
hér liggur fyrir, var prentuð og henni
útbýtt áður enn ég var orðinn ráðherra.
Eu hv&ð hef ég þá til saka unnið? «g
k&nnaat ekki við að ég hafi unnið mér
neitt til foráttu. Ég hef lengi vetið í
Sjálfatæðúflokknum og var í honum er
ég fékk tilmæli konungs um að taka að
mér ráðherraembættið ; og enginn mein-
ingamunur er milli mín og flokksins;
ég var ennfremur í broti því, er varð
til að fella fyrverandi ráðherra, og var