Ingólfur - 01.06.1911, Blaðsíða 2
86
INGOLFUR
bornar ern saman lánveitingar 1909 og
1910 — en veödeildinni jhaldið fyrir
ntan, því að veðdeildarlánin fara eftir
því hve mörg veðdeildarbréf eru seld
— þá aést að hver ein lántegund er
minni nú en áður, en öll hlut/öll eru
hin sömu, þ. e. lánaaðferðin er hin sama
en atarfsemin minni.-------
Ástand Landsbankana er sannarlega
sorglegt, en það bætir ekki að þegja
yfir því. Heldur von á að eitthrað
l»gi*t ef að er fundið.
Bftir að þetta var ritað kom nýtt
blað af „ísafold“ með áframhaldi af
grein Pórs. Vegna naumleika tímans
verð ég að láta mér nægja að benda á
að hann viðurkennir ab 970 krónur *em
taldar voru tápaðar 1 árslok 1909 *éu
borgaðar á árinu 1910 og að meiri upp-
hæð aé dregin frá „áætluðu tapsupp-
hæðinniu (þ. e. þeirri upphæð *em talið
er að tapast muni af völdum gömlu
bankastjórnarinnar), heldur en tapað er
í raun or veru. Aftur á móti neitar
Þór að þegar sé tapað 600 kr. lán
veitt af nýju bankastjóruuum, en talar
þó í hinu orðinu um „þennan víxilu —
hvaða víxil'?! Eitthvað sýnist hann
ráma í 600 króna víxil, *em talinn sé
mjög tæpur, og áreiðanlegt er það að
VÍxillinn var strykaður út *em tapaður;
hitt get ég auðvitað ekki ábyrgst að
hann sé nú talinn með í tapinu.
Jónatan.
Leikhúsið.
Lynggaard & Co. eftir Hjalmar
Berg*tröm.
Þessi leikur var leikinn á Folkthe-
atrinu í Kaupm.höfn fyrir nokkrum ár-
um; honum var tekið þar *vo vel, að
sagt er að höfundurinn hafi grætt
30,000 kr. á honum, að því slepptu,
*em leikhúsið sjálft græd,di, leikinn fyr-
ir fullu hú*i í nærri því heilan vetur.
Leikurinn er fjörugur og fróðlegar; höf-
undurinn hefir náð fö»tum tökum á
hverri parsónu, alt er dregið npp með
skýrum dráttum, bæði orð og atvik.
Efni leiksins er í stuttu máli þetta:
Ríkur verksmiðjueigandi, Lynggaard,
*em tekið hefir í erfðir ölgerðahús af
föður aínum, er farinn að slá nokkuð
slöku við eftirlitið og rek3tur verksmiðj-
unnar; hann hugsar mest um að aafna
að aér liataverkum, málverkum og því
um líku; hæsta ó»k hans er að fá kom-
ið upp li*tasafni og *é letrað yfir dyr
þe*s með gullnum stöfum: Lynggaard
& Co. Sá maður sem meat hugsar um
rekstur verksmiðjunnar heitir Heymann;
hann er Gyðingur, viljaaterkur maður,
harður í horn að taka og framúrakar-
andi duglegur, og með honum stendur
og fellur verkamiðjan. Lynggaard á
á *on, sem Jakob heitir; hann hefir
fram eftir öllum aldri verið dugleysingi
og iðjuleyaingi, »vo faðir han* treyatir
honum ekki til að taka við verksmiðj-
unnni eftir »inn dag, og hefir *ent hann
erlendi*, í rauninni helst til þes* að
hafa ekki þá skapraun að horfa nppá
iðjuleyai hans. Þeir hafa nú komið aér
aaman um það, Lynggaard og Heymann,
að breyta rekatri verksmiðjunnar, og
gera úr henni hlutafélag. Þessu vill
kona Lyaggaards afstýra; henni er illa
við Heymann, vill bola honum burt
frá verksmiðjunni og láta son ainn,
Jakob, taka þar við stjórninni. í því
■kyni hefir hún kallað Jakob heim, án
vitundar föður hans; hann hefir þá af-
arólíkar skoðanir föður aínum um það,
hvernig stjórna beri verkamiðjunni, vill
gera hana að nokkurskonar framtíðar-
innar fyrirmyndar verksmiðju, þar aem
vinnumennirnir eiga ajálfir að fá að
ráða og sjálfir að hafa hönd í bagga
með rekatrinum. Lokains kemur nú að
því að Lynggaard ainnast við Heymann,
og aegir hann upp stöðu sinni. Það aama
kvöld gera vinnumennirnir verkfall;
Lyuggaard aegir syni aínum að hann
megi taka við stjórn verksmiðjunnar,
og átti þá fyrsta verk hana að vera það
að aefa verkamennina og atöðva verk-
fallið. Jakob hugaar aér að tala um
fyrir þeim, tala við þá eins og vinur
og kunningi og fer út til þeirra þar
aem þeir eru aaman safnaðir. En þeg-
ar hann byrjar mál sitt gera þeir avo
mikinn skarkala og óhljóð að hann verð-
ur að þagna og fara burt. Haun játar
ófarir sínar og kannast við vanmátt
sinn, segist bafa séð í augum verka-
manna þann eld, aem hann treystist
ekki til að berjast á móti: Það var að
eina baráttan aem þeir vildu. Þegar
hér er komið verða þau bæði, Jakob
og móðir hans, að kannsst við, að eini
maðurinn, aem nokkuð gat við ráðið og
hjálpað þvi, að vandræði hlytust ekki
af verkfallinu, var Heymann. Á því
endar leikurinn, að Heymann kemur
aftur inn úr dyrunum eins og frelsandi
engill. Það var sigur kaldrar og akýrr-
ar akynaeminnar yfir „ideali»manum“.
Lynggaárd verksmiðjueiganda lék hr.
Lakjer, og tókst það yfirleitt mjög lag-
lega — fordildarfullur, ajálfbyrgings-
legur og nokkuð grunnhygginn. Konu
hans lék frú Boesen eina vel og frek-
ast varð búist við, gerði úr hlutverk-
inu það sem hún átti að gera, hálfvit-
lausa, hyateríska kerlingu; hlutverkið er
þannig vaxið, að áhorfendurnir fá ekki
aamúð með henni. Son þeirra, Jakob,
lék hr. Stöckel, ósðfinnanlega: hann var
blóðlaua brjóstmylkiugur «g „mömmu-
barn“ eins og ætlast er til með hlut-
verkið. Systur hans lék frk. Anna
Alger ekki ólaglega, en manni fanst
hún vera nokkuð krakkaleg; fjörið og
lifsgleðin varð hjá benni líkara krakka-
kátínu. Hr. Carl Oroth lék Mikkelsen
föður frú Lynggaard og gerði það á-
gætlega. Höfundurinn hefir auð#jáan-
lega akapað þennan karl til að láta
fyrir hans munn í Ijói aínar eigin skoð-
anir um parsónurnar í leiknum, alltaf
góðlátlega, en hnittilega og með smá-
hæðni. Mikkelsen gamli varð atrax
yndi og eftirlæti allra áhorfendanna.
Tvær auka-persónur, maddömu Olsen
og Edvard aon hennar léku þau frk.
Kjœrgaard og hr. Söderberg. Þau höfðu
bæði tekið sér til fyrirmyndar þau tvö
*em þetta léku á Folketeatrinu; hr.
Söderberg tókst það fullvel, en frk.
Kjærgaard síður, enda minniat ég al-
drei hafa aéð öllu náttúrlegri og eðli-
legri leik enn þá maddömu Olsen (frú
Júlíu Möller).
Mönnum geðjaðiat yfirleitt ágætlega
að þeisum leik, og var hann leikinn tvö
kvöld fyrir troðfullu húsi.
Hr. Alfons eller Kommandörens
Datter, eftir Dumas yngri og
En Pokkers Tös eftir Erik Bögh.
Heldur er lítið varið í báða þesaa
leiki, en voru þó vel leiknir, sératak-
lega fyrri leikurinn.
Seinni Ieikurinn hefir verið leikinn
hér áður (Æraladróain). Leikritið er
óendanlega lítilfjörlegt — maður hlýtur
að undrast það að fólk akuli hafa getað
haft gaman af að horfa á þeasháttar
leiki, lausa við alla fyndni, hreinaata
barna-mat. Hr. Carl Oroth aöng ágæt-
lega eina víau — það var það eina sem
nokkuð var varið í.
Oes.
Hefði, hefði —
Karl situr í koti aínu þungbúin og
grundar yfir öllu því, sem þá hefði get-
að orðið, ef *vo hefði ekki viljað til að
kjörtímabil hinna konungkjörnu hefði
verið útrunnið áður enn þing kom aam-
an og ef Björn Jónsson hefði getað út-
nefnt sína fylgirmenn bæði í bankamál-
inu og öðrum stórmálum; í tveim ísa-
foldar-dálkum málar hann upp þá rós-
fögru drauma, sem þá hefðu ræst; þá
hefði annað hljóð orðið í atrokknum í
bankamálinu, þá hefði Björn Jónason
líklega ekki verið feldur, þá hefði farm-
gjsldsfrumvarpið orðið samþykt, og ef-
laust margir aðrir draumar ræst, aem
Karl vill ekki hafa yfir hátt.
„Hugaið yður nú, að þingi hefði ver-
ið frestað, nýjir konungkjörnir þingmenn
verið skipaðir af Birni Jónsayni, að
ajálfsögðu fylgismenn hana í bankamál-
inu og öðrum stórmálum.
Hvernig mundi þá efrideildar dómur-
inn í bankamálinu hafa farið?“
Já, hugsið ykkur hvernig dómur befði
fallið í bankamálinu, ef Björn Jónsson
hefði sjalfur mátt tilnefna menn í dóm-
inn 1 Það er ekki vandráðin gáts !
En hvaða „dóm“ hefir þá efri deild
kveðið upp í bankamálinu, eina og hún
nú var skipuð í ár.
Hún hefir skorað á landastjórnina að
setja Kristján Jónason inn i stöðuna aem
gæalustjóra deildarinnsr. Það er í raun
og veru sama aem að kjósa Kr. J. aem
gæalustjóra deildarinnar; eða vill B. J.
og Karl í Koti ef til vill bera brygður
á, að deildin hafi haft rétt til þess að
kjósa aér gæslustjóra. Ennfremur skor-
aði deildin á landsstjórnina að hlutast
til um, að Kr. J. verði greidd gæslu-
stjóralaun hans frá 1. jan. 1910, eða frá
þeim tíma, er nýju bankalögin gengu í
gildi. Þetta er í raun og veru sama
sem að deildin lýsi yfir því, að hún
telji Kr. J. hafá verið gæalustjóra sinn
frá 1. jan. 1910. Með þessu hefir deild-
in viljað verja rétt alþingis til að kjósa
gæalustjórana og gefið til kynna, að
hún viðurkenni engan annan aem rétt-
kjörinn gæslustjóra enn þann, sem kos-
inn er af alþingi. Karl í koti getur
kallað þetta „dóm“, ef hann langartil,
en væntanlega lastar það enginn óhlut-
drægur rnaður þótt alþingi vilji verja
rétt sinn, hvort sem það er gagn-
vart ráðherra eða öðrum. Ákvæðið um
að gæslustjórarnir séu afsetjanlegir var
felt burt úr nýju bankalögunum einmitt
til þess að tryggja þinginu eftirlit mcð
bankanuro, tryggja því að ekki mætti
avifta það eftirlitinu af pólitíakum eða
öðrum ástæðum. En hvera virði er
þinginu það, að hafa gert ráðstafanir í
þessa átt, ef það hefir svo engin tök á
að framfylgja þeim? Nei, það var ein-
mitt alþingi, en ekki hæstiréttur, sem
átti að skera úr þeasu máli, og það er
tilraun af hendi fyrv. ráðherra til að
þrengja valdsvið þingsins er hann áfrýj-
aði því til hæstaréttar.
Ekki er maðurinn bliðari út í þá kon-
ungkjörnu þegar hann hugsar til falls
fyrverandi stjórnar, því það kennir
hann þeim.
En hvernig þá?
Jú, — „ef B. J. hefði haft 20 jafn-
trausta fylgiamenn eins og 14-menning-
arnir í Sjálfstæðisflokknum voru, hefði
10-menningarnir eða Sparkliðið aldrei
rent út í vantrauatsályktunar-vitleya-
una.“
Hefir þésai öðlingur hugsað út í hvað
hann er hér að segja.
Hann heldur því fram, að Björn
Jónsson mundi hafa setið við völd með
stuðning 14 þjóðkjörinna þingmanna,
tæpra 2/g hluta allra þjóðkjörinna þing-
manna, auk hinna konungkjörnu, með
öðrum orðum einmitt með jafn traust-
ann stuðning og hann telur Kr. J. hafa
haft (þó það sé vitanlega rangt) og sem
þeir félagar hafa bygt á allan andróður
sinn gegn Kr. J. sem ráðherra — ef
hann (B. J.) hefði að eins getað tekið
nýja konungkjörna úr flokki fylgiamanna
sinna.
En — „hér gægist því tilviljunin enn
fram“ segir Karl í Koti, sú tilviljun, að
þeir konungkjörnu voru á síðasta þingi
úr andstæðingsflokki B. J., avo hann
gat ekki flotið áfram i ráðherratigninni
á stuðningi þeirra.
Vér höfum þá orð Karls í Koti fyrir
því, að tilviljun ein bafi ráðið því,
að Björn Jónsson gerðist ekki það
sem liann nú sjálfur allar „þing-
ræðisbrjótur". Og Karl í Koti harm-
ar mjög þessa tilviljun. Er þá „þing-
ræðisbrot“ enginn glæpur í hans aug-
um ef maðurinn som fremur það heitir
Björn Jónsson?
Annar maður er aá í dálkum „íaa-
foldar“, er sig nefnir „Auditor“. Þar
er skemst frá að segja, að í grein hans
er ekki heil brú, öllu er þar anúið öf-
ugt, ýmist beinlínia rangt skýrt frá, eða
þagað yfir því, aem máli skiftir. Það
yrði oflangt mál að fara hér að eltast
við allar þessar rangfærslur. Ég verð
því hér að láta mér nægja að benda
á eina þeirra; en hana vel ég úr þessu
safni vegna þess, að hún hefir hvað
eftir annað verið borin á borð fyrir
þjóðina og er auðsjáanlega ætlast til að
hún festist í hugum manna með því
móti, sem reynslan hefir sýnt að best
gefít: að endurtaka óraunindiu nógu
oft. Ég akal nú tilfæra orð mannsina
sjálfs:
„Og hverjir setja avo Kr. J. itm og
ráða þyi að Kr. J. eru greidd gæslu-
stjóralaunin?
Hann sjálfur og konungkjörna sveit-
in, sem áður er nefnd“.
Með þessu er auðsjáanlega ætlast til
að það festist i hugum almennings, og
aérataklega af því, sem á undan er
gengið í greininni, að innsetningarmál-
inu hafi verið ráðið til lykta af hinum
konungkjörnu einum og Kr. J., sem
sjálfur sé málsaðili. En í greininni er
vandlega þagað yfir því, að auk þess-
ara manna greiddu þrír af flokksmönn-
um Björns Jónssonar sjálfs atkvœði með
innsetningunni. Sá hluti þingsálykt-
unartillögunnar var aamþyktur með 9
atkv. gegn. 3; þessi 9 atkv. voru 5
konungkj. (Júlíus Havsteen var veikur,
annars hefði atkv. orðið 10), Kr. Jóns-
son, og þrír Sjálfstæðisflokkamonn.
Um greiðalu gæalustjóralaunanna
greiddi Kr. J. ekki athvæði. Það eru
því vísvitandi ósannindi aem þeasi
„Auditor" aegir að Kr. J. hafi „tildæmt
sjálfum sér fé af almannafé.“
Hvernig getur nú nokkur heiðarleg-
ur maður fengið af sér að halla þannig
réttu máli og fara með slík ósannindi
í áheyrn og augsýn alls landsina? Er
það vegna þeaa, að hann búist við að
nokkrir landsmanna muni aldrei sjá
ósannindunum mótmælt og að hans fiokki
muni þess vegna græðast nokkur at-
kvæði? Ef avo er, þá eru það dýrkeypt
atkvæði — þau eru keypt fyrir „and-
stygð góðra manna“.
Argos.
Telpa
óskast nú þegar til gæta barns.
Laufásveg 11.