Ingólfur - 25.10.1911, Qupperneq 1

IX. árg.
43. blaö.
INGÖLFUR
Reykjavík, miðvikudaginn 25. október 1911.
Þingmálafundur
höfuöstaðarins 1 Barnaskólaportinu.
Á sunnudaginn var, kl. VL e. h.,
hófst í Barnaskólaportinu fundur sá,
sem þingmannaefni höfuðstaðarins höfðu
boðað til. Veður var bið besta, reynd-
ar nokkuð avalt, og var þar samanaafn-
aður hinn mesti mannfjöldi.
Próf. Lárua H. Biarnason setti fund-
inn og stakk upp á landritara Kl. Jóns-
syni sem fundarstjóra, og var bann
samþyktur með lófaklappi.
Fyrati ræðumaður var próf. Lár-
us H. Bjarnason. Hann lýati því
yflr að Heimastjórnarmenn mundu ekki
nota sér bolmagn sitt, þótt þeir kæm-
ust í meiri hluta, til þess að samþykkja
sambandslaqafrumvarpið, enda kvað hann
það ekki til neina vegna Dana, auk þess
sem nú hefði verið sett í stjórnarskrána
ákvæði um að bera slíka samninga við
Dani undir þjóðaratkvæði. Um stjórnar-
skrármálicf sagði hann, að margar breyt-
ingarnar værn góðar og til bóta, en
margar þeirra líka miður göðar. Með-
al þeaa, sem gott væri, taldi hann það,
að nú getur meiri hluti þingmanna
heimtað aukaþing, og eins var hann á-
nægður með kosningarrétt kvenna, en
það taldi hann ilt, að veita komingar-
rétt öllum þessum sæg, bæði konum og
körlum, sem eftir núgildandi kosninga-
lögum hafa hann ekki.; óþarft taldi
hann ákvæðið um þjóðaratkvæði í ýms-
um málnm, og því óþarfara sem kosn-
ingarrétturinn væri rýmri; benti á, að
nú væri ætlaat til að hjú yrðu kjör-
geng til þings, eu aftur á móti væru
þau það ekki t. d. til hreppsnefnda. Ó-
nauðsynlegt taldi hann að hafa þrjá
ráðherra og býsna kostnaðarsamt; nú
mætti líka heimta aukaþing, að stjórn-
inni nauðugri, og væri því enn síður
þörf á þrem ráðherrum. Um bannmáUð
sagði hann, að það væri ekki vel fallið
til að. vera flokksdeilumál (!). Úr því
sem komið væri taldi hann ógerning að
breyta þeim eða fresta á næsta þingi;
hvorugir ættu að vera hræddir við reynsl-
una, bannmenn eða andbanningar; kvaðst
ekki vilja breyta lögunum nema eftir
kjósendaatkvæði.
Mintist hann nú á ýmsar atjórnarat-
hafnir Björns Jónssonar, svo sem banka-
farganið, þar sem þeir, sem ákærðir
voru, fengu ekki að sjá ákærurnar, og
þar sem matsbókin, sem alt átti að
bvggjast á, var falin. Talaði síðan um
Thoremálid, þegar Björn Jónsson vildi
láta kaupa, „dallana" fyrir 500,000 kr.
(spurði hvar Jón Þork. hafl verið þeg-
ar atkvæði voru greidd um það mál).
Rakti silfurbergsmálið. Mintist á af-
skifti Björns Jónssonar af viðskifta-
ráðunautnum og minti á 1200 kr. bitl-
inginn til Skúla (hvað fengum við fyr-
ir þá peniuga? Jú, ávarpið sæla!).
Lauk hann svo máli aínu, að hann
óskaði þess, að 28. okt. megi reynast
laugardagur til lukku. — Hann hefir
eflaust hitt óskastundina; en fyrir
hverja?
Næstur talaði Magnús Blöndahl,
fyrv. alþm. Hann talaði um ekkert ann-
að én silfurbergsmálið, sem gert heflr
verið að umtalsefni í „Lögréttu“ og
„ÞjóðólíiM undanfarnar vikur. Kallaði
það „þrælalegar árásir" á sig. Grein-
arnar væru 18 dálkar, og „meira eða
minna níð og rógburður11 um sig. Lýsti
það „vísvitandi ósannindi11 að þeir Guðm.
Jak. hafi boðið tveim sömu réttindin á
sama tíma. Um afliendingu silfurbergs-
ins til franska bankans sagði hann, að
árásin væri „svo ,perfid‘, svo svívirði-
leg, svo lævísleg og um leið svo heimsku-
Ieg“, aðengutali tæki. Alt kvað hann
þetta vera „óiannindavef frá upphafl til
enda“. Annars kvaðst hann ekkert vita
um þunga þess silfurbergs, sem afhent
hafi verið til franska bankans, en kvaðst
„taka félaga sinn fullkomlega trúanleg-
an“. — Vonar að laugardagurinn 28.
okt. sýni það að „fjöreggi landsins verði
borgið" með því, að Reykvíkingar kjósi
sig og dr. Jón Þork,!!
Þá talaði dr. Guðmundur Finn-
bogason.
Sambandsmálið.
Ræðumaður kvaðst hafa tekið nokk-
urn þátt í undirbúningi þeas máls. Ver-
ið eiun af fulltrúum Reykvikinga á Þing-
vallafundinum 1907 og með aamþykt
þeirri, er þar var gerð. Síð^n hefði
hann ekki tekið þátt í deilunum um
það af því hann hefði verið erlendis.
Kvaðst þó ekki mundu hafa samþykt
sambandslagafrv. óbreytt eins og það
kom frá nefndinni. Nú væri þessu máli
svo komið, að þingið hefði afgreitt það
í því formi, að stjórn og þing Dana vildi
ekki hingað til við þvi líta og virtust
Danir 03S nú miklu fráhverfarí en áð-
ur og helst undir það búnir að biða
rólegir og sjá hve vel vér færum með
það sjálfsforræði, er vér þegar hefðum,
án þess að gefa oss kost á nýjum *amn-
ingum. En tækist islenskri stjórn að
fá Dani til ssmninga á ný, þá mætti
ekki afgreiða það mál án þeas að leggja
það áður undir þjóðaratkvæði og kvaðst
ræðumaður halda fast við það.
Stjórnarskrármálið.
Ræðum. kvaðat í fleatum atriðum geta
veitt stjórnarskrárfrv. síðaata þings fylgi
sitt. Hann taldi það rétt, að ákvæðið
um ríkisráðið hefði ekki verið tekið upp
í frv. og hefði hann aldrei skilið, að
íslensku löggjafarvaldi væri óheimilt að
fella burtu úr stjórnarskránni ákvæði,
er það hefði í hana sett. Hann vildi
að konur hefðu kosningarrétt og kjör-
gengi sem karlar. Enginn efl væri á
þvi að margir af þeim sem nú hefðu
kosningarrétt, kynnu engu betur með
hann að fara en þeir, sem frv. ætlast til
að fengju hann.
T. d. um þau ákvæði í frv. erræðu-
maður taldi illa til fundin nefndi hann
það ákvæði 12. gr., að þingmaður yrði
að hafa verið búsettur að minsta kosti
eitt ár á íslandi áður en ko«ning fer
fram. Hvers vegna á að útiloka t. d.
íslenskan vísindamann í Khöfn. Mund-
um við hafa haft efni á því að útiloka
Jón Sigurðsson? Þá nefndi hann hve
fráleitt. væri að heimila þjóðaratkvæði
um mál, én setja jafnframt ikilyrði er
beita mætti til þess að fyrirbyggja þjóð-
aratkvæðið. Meiri hlutinn gæti sett í
hvert lagafrumv. það ákvæði að það
öðlaðiat gildi áður en 4 mánuðir eru
liðnir frá því er það er afgreitt frá
þinginu.
Ræðumaður kvaðst því vera með því
að breytingar yrðu gerðar á frv. ef það
yrði unt án þess að fresta stjórnarskrár-
breytingunni um meira en eitt ár.
Bannmálið.
Ræðumaður byrjaði með því að minna
á sambandsmálið. Um hvað er þar
barist? Um þjóðarrétt og þjóðfrelsi.
Hverjar ástæður eru þar bornar fram?
Þær að íslendingar séu sérstök þjóð,
ólik öðrum þjóðum í ýmsu og með sér-
stökum þörfum. Að þjóðin þekti best
sjálf þarfir aínar og hvernig þeim verði
best fullnægt. Að hún hafi aldrei af-
salað sér rétti sínum. Bendi Danir oss
á að vér séum þó í sambandi við þá og
að þeir hafi tögl og hagldir, svara sjálf-
stæðismenn: Máttur er ekki réttur.
Segi Dauir að þeir séu 33 sinnum fleiri,
svara sjálfstæðismenn: Höfðatala er
ekki réttur. Segi Danir, að vérhöfum
afsalað oss réttinum, svara sjálfstæðis-
menn: Sýnið oss afsalsskjalið. Haldi
Daniv því fram að vér getum ekki
verið sjálfstæðir og að vér förum í
hundana ef þeir ráði ekki fyrir oss,
þá svara sjálfstæðismenn: Hver á að
sjá um sig. Lofið þið okkur þá að
fara í hundana. Sé o»s sagt að það
verði oss dýrara að vera sjálfstæðir, þá
svara sjálfstæðismenn: Þrælar einir
meta frelsi til peninga. Sé oss aagt, að
elska bræðraþjóð vora, segja sjálfstæðis-
menn: Það viljum vér gjarnan, en
ekki meira en sjálfa os3.
Heimfærum nú þetta upp á bannmál-
ið. Um hvað er þar barist? Um per-
sónurétt og persónufrelsi. Hverjar á-
stæður eru þar færðar fram? Þær að
hver maður hafi sinar þarfir meira eða
minna ólíkar þörfum annara. Að hver
maður viti sjálfur best, hvernig þörf-
nm hans verði fullnægt. Og enginn hafi
þar sérréttindi. Segi bannmenn að þeir
hafi tögl og hagldir, svörum vér and-
banningar : Máttur er ekki réttur. Bendi
bannmenn oss á, að 3/8 þeirra er at-
kvæði greiddu um málið séu með þeim,
svörum vér: Höfðatala er ekki réttur.
Segi bannmenn að vér höfum afsalað
oss réttinum til að ráða því hvað vér
etum og drekkum, þásvörumvér: Sýn-
ið oss afsalsskjalið. Haldi bannmenn
því fram að vér séum ekki færir um
að stjórna oss sjálfir um mat eða drykk
og að vér förum í hundana ef vér höf-
um matfrelsi eða drykkjarfrelsi, þá svör-
um vér: Hver á að sjá um sig. Lofið
þið okkur að fara í hundana. Sé oss
sagt að það sé dýrara að vera sjálf-
ráður um mat og drykk, þá svörum vér:
Þrælar eínir meta frelsi til peninga.
Sé oss sagt að vér eigum að elska
bræður vora, drykkjumennina, og fórna
þægindum þeirra vegna, þá spyrjum vér:
Á að fyrirskipa kærleikann með lögura.
Setjum svo að 200 eyðilagðir drykkju-
menn séu í landinu. Það er þá vel að
reynt sé að hjálpa þessum mönnum á
allan hátt sem frjáls mannúðarstarfsemi
getur, en á alt landið að vera eitt
drykkjumannahæli ? Á öll þjóðin að
snúast um þessa menn og brjóta rótt 4
öllum hinum þeirravegna? Nei. Það er
ekki þægindamissirinn, sem veldur því
að vér mótmælnm bannlögunum, en það
er frelsisránið, réttarbrotið!
Hjarðir þat vitu
nær heim skulu
ok ganga þá of grasi.
En oss er sagt að vér séum svo vesalir
að vér kunnum oss eigi magamál og að
þvi verði að taka af oss yfirráð yfir
munni og maga. En ef vér kunnum
ekki með þau yfirráð að fara, hvernig
munum vér þá vera settir yfir meira.
Og svo er samræmið. Kampavín má
ekki flytja inn í landið, en hverjum
manni er heimillt að panta sér heila
skipsfarma af eitri og drepa sig þúsund
sinnum ef hann vill. Er það ekki und-
arlegt að berjast fyrir þjóðfrelsi en meta
persónufrelsið að engu. Hvers virði er
þjóðfrelsið sé því beitt til að gera alla
þjóðina að þrælum. Sé þetta ekki kjós-
endamál, hvaða mál eru það þá?
Ræðumaður lauk máli sinu hér um
bil á þessa leið:
Eg býð mig fram utan flokks. Eg
geri það vegna þess, að hvorugur þeirra
flokka, er nú deila um völdin, er mér
sto hugþekkur, að ég vilji blanda blóði
við hann. Ef menn halda, að enginn
geti komið að liði á þingi nema sá sem
soramarkaður er undir einhvern fiokk,
þá vona ég að það sé misskilningur. Ég
hefi altaf ímyndað mér að á þingi þjóð-
arinnar ætti að ræða málin með rökum
og að taka ætti tillit til gildra raka,
hvaðan sem þau koma. Ég veit ekki
heldur til þess, að atkvæði þingmanns
sé léttara á metunum þegar atkvæði
eru greidd nm málin, þó hann sé utan
flokka. Og ég hygg, að það muni ekki
vera neitt tjór, þó á þingi sæti einn
eða fleiri, er ekki þyrfti að á teygja
flokksklafann, en gætu íylgt í hvert
skiftið þeim flokki að málum er hann
teldi hafa réttara fyrir sér. Eu ríki sá
andi í flokki, að ekkert mál skuli fram
ganga, hversu gott sem er, ef það kem-
ur frá manni er ekki hefir flokksmark-
ið á sér, þá er það vottur þess, að ekki
er barist um heill þjóðarinnar, heldur
um stundarhag flokksins. Það er von
mín, að flokkar þeir, sem hér deila, láti
það ekki á sér sannast, og geri þelr
það ekki, þá ætti ég að geta starfað
eins til gagns ð þingi þó ég standi ut-
an þeirra.
Ég er nú 38 ára að aldri, og ég vona
að ég hafi fengið þann þroska og þá
mentun að ég geti myndað mér nokk-
urn veginn skynsamlegar skoðanir á
þeim málum er fyrir koma á þingi og
jafnframt vona ég, að ég hafi nóg þrek
og djörfung til að fylgja því fram i
hverju máli er ég veit sannast og rétt-
ast.
Upp á það býð ég mig fram til þing-
mensku fyrir höfuðstaðinn.
Halldór Danielsson yfirdóm-
ari lýsti því yfir að hann væri í hvor-
ugum flokknum, og greindi í ýmsum
atriðum á við þá. Hann talaði fyrst
um sambandsmálið og sagðist álíta að
það gæti ekki orðið tekið upp á næsta
kjörtímabili. Heimastjórnarmenn hefðu
lýst því yfir, að það ætti ekki að ráða
neinu við þessar kosningar og ekki held-
ur mundu þeir reyna að ráða þessu
máli til Jykta þó þeir yrðu í meiri
hluta. Þessi yfirlýsing væri írauninni
óþörf, því það stæði ekki í þeirra valdi
þótt þeir vildu, að ráða málinu til
lykta á næsta kjörtímabili, þvi að sam-