Ingólfur - 01.04.1913, Page 2

50
INGÓLFUR
„Tyeir stjdrnmálamenn.“
Pramh.
Pukursaðferð „kræðingsmanna“
dæmd.
Sjálfsagt þykir mörgum gaman og
fróðleikur í því, að fá að sjá og heyra
dóm Sigurðar Hjörleifssonar, um puk-
ursaðferð „bræðingamannsina" Sigurðar
Hjörleifssonar og hana félaga í sam-
bandsmálinu.
Tildrög þeasa dóms eru þau, að seint
á árinu 1906, eða í ársbyrjun 1907
hafði L. H. Bjarnason sem þá var aýslu-
maður, skrifað grein í blaðið „Reykja-
vík“ og gefið út „pésa“ (flugrit), sem
hafði að yfirakrift „ Ringaö og ekki
lengrau. í „Norðurlandi“ 23. marz
1907 hellir S. H. sér yfir þennan
„péaa“, fyrir eitt og alt aem í honum
atendur, en þó sérstaklega fyrir það,
að L. H.B.
„skipi íslending'am að þegja, og halda
niðnr í se’r andanum , . . meðan hann er
að gera innlimunarsamningana við Dani".
„Heyr á endemi“ munu margir segja.“
„Eigi annaðhvort þjöðin eða alþingismaðnr-
inn að þegja, þá er réttast, að það sé alþingia-
maðurinn. Það er hún en ekki hann sem hef-
ir úrskurðarvaidið í þessu méli . , . Og hvar
ætti fremur að ræða um málið (þ. e. sjálfstæð-
ism.) en í blöðunum?
Og á þessnm tímamótum ættu svo blöðin og
þjóðin að þegja!"
Það finst 8. H. alveg hróplegt.
Svo heldur hann áfram og segir, að
„Víst mætti ætla það af þessari grein L. B.
að það væri ekki neitt smáræði, scm hann ætl-
aði sér að hafa út úr Dönum oss til handa, úr
því að hann krefst þess, að vér höldum allir
niðri í oss andanum meðan hann sé að út-
vega oss hnossið.“
S. H. fer svo að rannaaka, hvað L.
H. B. ætli að „útvega hjá Dönum“.
Og hann kemst að þeirri niðurstöðu
að hann ætli
„að útvega þeim innlimnn vora, viður-
kenninguna af vorri hálfu um að vér sénm
hinti úr Danmerkurríki."
„Og meðan L. B. er að gera innlimunar•
samningana við Dani, skipar hann Islending■
um að þegja, og halda niðri i sér andanumu.
„Hann heflr þá ennþá eitthvert hugboð um
það, að þjóðinni risi hugur við, að bindast inn-
limunarsamningi við Dani, og svíkjast með
þvi undan þeim merkjum, er hún hefir barizt
undir, siðan endurreisn hennar byrjaði."
„Þessvegna ríður líflð á að koma að
þjóðiuni sofandl með þetta, geta sagt hcnni,
að alt sé klappað og klárt eins og Kópa-
vogsnndirskriftin og ritsímasamningurinn.
Hún megi ekki breyta einum staf. Þess-
vegna er það, að blöðin mega ekki vekja þj’oð-
ina. Það gæti orðið hœttulegt; hver veit nema
henni litist þá ekki á hnossið, sem L. œtlar að
fœra henni. „Hingað og ekki lengra" hrópar
L. H. B. til þeirra manna, sem eru að reyna
til þess að vekja þjóðina til meðvitund-
ar um lagalegan og eðlilegan rétt hennar, 'en
hvenœr skyldi sá dagur roða loftið, sem þjóðin
segir við innlimunarmennina:
Hingað og ekki lengra!u
Svo mörg eru þessi orð S. H. Er
mögulegt að löðrunga átakanlegar
bræðingiaðferðina en S. H. gerir
hér? Er unt að kveða upp yfir henni
harðari dóm?
Alt eem S. H. segir hér, að L. H.
B. h»fi œtlað að gera og gert, gerðu
„bræðings“-mennirnir s. 1. vor og sum-
ar, að einu mikilsverðu atriði viðbœttu,
»em »é því, að binda flest blöðin jyrir-
fram til fylgis við „bræðinginn“ en
sem L. H. B. hefir ekki komið til hug-
ar, að því er »éð verður.
Þeir skipuðu mótblöðunum að þegja-
Þeir vildu endilega koma að „þjóðinni
»ofandi“ og hafa alt „klappað og klárt"
við Dani, aður en hún fengi hugmynd
um, hvað þeir voru að brugga. Þessi
kinnhestur, sem S. H. hefir gefið brœð-
ngsmanninum Sigurði Hjörleifs»yni &
Co., hlýtur auðvitað að vera nokkuð
sár, en ef til vill skoða Hjörleifungar
þencan löðrung, þessa kúvending frá
réttum málstað til hins gagn»tæða, dá-
samlegt „æfintýri, sem »é að gerast með
þjóð vorri!“
Blíðmæla- og flærðarstefna.
Það er líka nógu gaman að athuga,
hverjum augum S. H. lítur á hana í
þe»sari sömu „Nl.“ grein, af því hún
er einmitt »ú stefna, »em „bræðings“-
mennirnir ætluðn að sigla háan vind
með. Þeir sömdu og »endu smeðjuleg
og væmin „ávörp“ o. s. frv. Um þes»a
atefnu kemst S. H. svo að orði:
„Blíðmæla- og flærðaratefna við Dani í sam-
bandsmálinu, getnr áreiðanlega ekki þokað
Dönum eitt hænufet, en hún getur þokað oss
sjálfum eða fulltrúum vorum aftur á bak, svo
að þeir verða annaðhvort að athlœgi í augum
Dana sjálfra fyrir þokulega hugsun og ósam-
kvæmni, eða verði að ganga að samningum,
sem þeir hefðu helet kosið að komast hjá“.
„Vér getum ekki svikið neina eftirlátssemi
út úr Dönum með brögðum, en vér getum
svikið sjálfa oss.
Afleiðingin verður ekkert annað en undan-
háld, fyrst hjá fulltrúunum, og svo á eftir hjá
þjóðinni“ . . . „Ekki styðst þessi kenning held-
ur á nokkurn hátt við sögn vora af viðskift-
unum við Dani. Dví meiri auðmýkt sem vér
höfum sýnt þeim, því sárara höfum við fengið
af henni að kenna.“ „Það sem vér höfum kom-
izt áleiðis við Dani, höfum vér komizt fyrir
það eitt, að vír höfum háldið fram kröfum
vorum og ekkert annað.u
Hér gefur S. H. sjálfum sér og bræS-
ingafélögum aínum einn löðrunginn
enn.
Alt þetta rœttist á þeim.
„Blíðmælin" og „fagurgalinn" varð til
þes» að þeir urðu að „athlægi“, „þok-
uðust aftur á bak“, „sviku [sjálfa sig,“
gerðu aig «eka um „þokulega hugaun"
og „óaamkvæmni og svo framvegis,
og eftirtekjan varð svo „grútur-
innu, >og er hann Ijóst dæmi þesa, að
„því meiriauðmýkt“, aem vérhöfum sýnt
þeim, (þ. e. Dönum) þvi sárar höfum
vér fengið af henni að kenna“.
Niðurl.
Ferðapistlar frá Noregi.
---- Framb.
Ekki varð vistin löng uppi í óbygðunum.
Þegar hallaði austur af, fór eimreiðin að greikka
sporið og rann hún nú óðfluga niður dalina.
Eru dalir þeir sumstaðar all-breiðir og bygðin
þétt með köflum; umhverfis þá risa upp há
fjöll hið efra og alstaðar skðgi vaxin, þar
sem brattinn er ekki of mikill, og niðri í döl-
unum er fult af skógi, þar sem jarðræktin hef-
ir ekki rntt honum á burt. Eftir dölunum
renna ár, og þó að þær sé ekki stórar, þá eru
þær til hinna mestu nytja sveitamönnum. Því
að þær eru látnar fleyta öllum þeim ógrynn-
um trjáviðar, sem höggvinn er þar uppi í fjöll-
unum, og sáust þess alstaðar merki, því að
sumt af þessu rekaldi sat fast á steinum eða
við löndin, og þar sem lygnur vóru hafði
timbrið rekið svo þétt saman, að bókstaílega
hvergi sá í vatn. Er þetta svo dregið á land,
þegar timi vinst til, og helzt í nánd við járn-
brautina; á henni er það svo flutt tii strandar.
Víðast hvar í dölum þessum er bygðin í
þéttum hverfum, alÍBtórum, og breiðar skógar-
lendur á milli hverfanna. Mjög. er þar fallegt
víða, ekki er því að leyna; en þó flnn ég það
að norsku dölnnum, sem ég sá, að þeir eru
mjög óreglulegir og krókóttir : sumstaðar er
sami dalurinn örmjó skora en sumstaðar skýt-
ur hann sér út og breikkar; sumstaðar hækk-
ar dalbotninn að mun en lækkar svo aftur litlu
neðar eða ofar. Yfirleitt sýndist mér náttúran
ekki hafa verið eins listfeng á Iögun dala og
fjallgarða eins og heima; á íslandi eru drætt-
irnir hreinni og línurnar beinni og fyllra sam-
ræmi í byggingarstíl náttúrunnar á hverjum
stað. Og ef vér ættum skóginn i fjöllum vor-
um og dölum eins og Norðmenn, þá væri sýnu
fegurra á íslandi.
Þegar lengra dregur austur eftir Noregi,
lækka Qöllin og dalirnir verða grunnir og breið-
ir, eða í rauninni engir dalir á stóru svæði,
heldur breiðar lægðir eða hverfi og ásar á milli.
En víðsýnt er sumBtaðar af þessum ásum og
sviphýrt og yndislegt að sjá til norðurs og
norðaustnrs: blómlegar bygðir, skðgivaxuir ás-
ar, lágar, grónar hlíðar meðfram blikandi vötn-
um og bláfjöll í fjarska gnæfandi upp yfir alt
saman. — Hér fór mér líkt og í eyjasundun-
um fram undan Björgvin; hugur minn nam
ekki staðar við nútímans Noreg með öllum fram-
förunum, heldur hvarf hann aftur i timann og
sá það, er búendur væddust stáli til að verja
trú sina og freisi, sá það, er níðingurinn Ólaf-
ur konungur digri fór bygðina oldi til þess
að tvistra liðsafnaði bænda, vitandi það, að
samtök þeirra fengi ekki staðizt eldraunina, —
sá það, er örlögin hrundu Upplendingakonung-
um í hendur harðstjórans, svo að með þvi var
sterkasta afltaugin slitin, sem batt Noregs
þjóð við hennar liðna líf. Þarna var uppeldi
náttúrunnar alveg sérstætt, — þarna hlaut
hún að skapa sjálfstæðan menningarbrag og
sérstakan hugsunarhátt, sem hvergi gat hinn
sama annarstaðar í heimi. Þessi náttúra ól
Hrærek konung með ást og umhyggju; hann
var hold af honnar holdi og bein af hennar
beinum. Yar því ekki furða, þótt hann beygi-
aðist í meðferð Ólafs konungs. Mér fiost Hræ-
rekur konungur hafa verið eins og göfugt dýr
í búri: brotinn pg vanskapaður andlega og
líkamlega, þegar til lengdar iét, en þó lifandi
inst í eðlinu guðdómsneisti hinar náttúrlegu
frelsisþrár, þótt íargið væri þungt, sem á hon-
um lá. —
Eu þessi lönd vóru ekki lengi að hverfa.
Lestin brunaði áfram, og smámsaman fór degi
að halla. Sainni part dagsins hafði dálitið
þykknað í lofti og skúradrög leiddi meðfram
fjöllunum á nokkrnm stöðum. En þegar leið
af náttmálum tók sólin að skína milli léttskýja
í norðvestrinu, Ioftið var tært og blitt og ekki
blakti hár á höfði. Svona stekkjarkvöld man
ég að heiman, hugsaði ég mér með sjálfum mér.
Framfaras kilyrði fslendinga.
Ritgerðir mínar eru að nokkru
leyti rannsóknir á íslenzku
menningarástandi og is-
lenzkri skynsemi. Beztu
lesendur mínir eru beztu
íslendingarnir. Og eg er
viss um, að þeir eiga xyrir
sér að verða góðir lesendur.
I.
Það væri undarlegur íalendingur, —
leyfi annars ástæður honum að vera
dálítið akynsamur — «em hefði ekki
hug á fortíð þjóðar sinnar og á fram-
tíð heunar. Það er gaman að leia um
þessa landnámsmenn, sem svo margir
voru nefndir hinn rammi, hinn sterki,
hinn apaki, og áttu þó miklu fleiri alík
heiti en höfðu; og það verður enn þá
meira gaman, þegar þú hugleiðir, að
þú er sjálfur hold af holdi þessara
manna og bein af þeirra beinum. Sér-
hver íslendingur nútímans er niðji allra
þeirra manna, sem í sögunum eru nefnd-
ir og afkomendur eiga.
Þegar eitthvert ofurmagn heimakunn-
ar, einhver skortur á mannúð og
velvild, eitthvert meiri háttar «kyn-
leysi í athöfn, ræðu eða riti, kemur
mér til að efast um framtíð þjóðarinn-
ar, þá er Landnáma bezta bókin til
að atyrkja mig aftur í trúnni. Því að
náttúrufræðin kennir mér, að þetta vit
og afl, »em »agt er af í sögunum, og
ýmislegt fleira gott, sem meira er sagt
af óbeinlínis en beinlínis, það getur
ekki verið aldauða, eina og Baldvin
Einarason hefir bezt skilið af öllum
íslendingum, heldur leynist það með
þjóðinni, og það má græða það upp,
það verðuf að græða það upp, ná því
fram aftur, ef íslenzka þjóðin á ekki
að líða undir lok án þes» að hafa náð
tilgangi aínum.
Og hver ér avo sljór, að áhugi hans
á framtíðinni aukiat ekki, og hann líti
ekki nokkuð öðrum augum á aamtíðar-
menn sína en áður, ef hann hefir það
hugfa»t, að eftir nokkur hundruð ár
verður öll íslenzka þjóðin hana niðjar,
ef hann á annars nokkra. Það á fyr-
ir þér að liggja, Iesandi góður, þó að
þér þyki nú ef til vill ekki að öllu
leyti gott að hugaa til þess, að blanda
blóði við alt þetta fólk, sem þér fin»t
stundum komi þér lítið við, og þú ger-
ir stundum meira ilt en þú þyrftir, og
minna gott en þú gætir. Og jafnvel
þótt þú eigir ekki börn, þá er framtíð
þjóðarinnar ekki þýðingarlau* fyrir þig,
ein» og ef til vill verður vikið að í
annað sinn, þó að það sé erfiðara að
rekja. Væri nú þetta, sem eg hefi
minst á, og sitthvað fleira, ljóaara mönn-
um en er, þá væri ýmiskonar aamtök
og hjálpsemi algengari og einlægari en
nú er; einlægnin kæmi þegar mönnum
skildiat, að þeir væri að vinna að sín-
um eigin framtíðarhag. Og hver mundi
hjálpa eftir því, »em honum væri bezt
lagið, og hann væri ríkur til; sumir eru
öðrum auðugri að fé, aðrir að þekkingu
og velvild. Og hvar ætti að geta kom-
ið upp þjóð, »em ætti það nafn skilið,
til fnll», fremur en hér, þar sem menn
eru skyldari, og skilja betur hverir
aðra að jafnaði, en í nokkru öðru landi.
En ekki skaltu þó vera visa um, að eg
sé að segja, að þú akiljir avo sérlega
vel aðra,} eða þeir þig, ennþá.
H.
í ritgerð frá 1772 „um hina fráleitu
næringu ungbarna á í»landi“ (disserta-
tio de perveraa infantum nutritione in
Islandia) »egir P. Thorsten«en, að varla
muni í nokkru landi barnadauði vera
ein« mikill og á íilandi. Tekur hann
þar í »ama strenginn eins og Eggert
og Bjarni í ferðabók tinni. Þarf varla
að efa það, að hinn mikli barnadauði
(og orsakir hans) hefir fremur öllu
öðru staðið þjóðinni fyrir þrifum. Og
ennþá mun það vera aðalframfara-
skilyrði þjóðarinnar, að það læriit og
auðnist að fara betur með börnin, og
þar aé ráð í tima tekin. Mér fin»t
satt að segja merkilegt, hvað sjaldan
er á alík efni minst, þegar talað er um
landains gagn og nauðsynjar; og er
mér nær að halda, að ekki komi vizka
til.
Hér er margt »em þarf aðgætingar.
Hvernig stendur á því t. a. m., að bein-
kröm skuli vera avona algeng, eða ein-
hver snertur af henni? Síðan prófea-
sor Guðm. Magnúsaon vakti eftirtekt
mína á þessum ðfnum fyrir nokkr-
um árum, khefi eg verið að athuga
slíkt við og við, og undrast hvað mér
hafa virzt þeir fáir, «em ekki bera
þesa einhverjar menjar, að þeir hafi
haft snert af beinkröm. Afleiðingarnar
af beinkröm i barnæsku eru margar
og ekki góðar; m. a. virðiat af henni
stafa að viðbeinin bogna meira en eðli-
legt er; en við það þrengiat brjósthol-
ig að ofan og þá verður lungunum
hættara.
Og hvernig er um mentun barnanna?
Hafa menn nógu vakandi auga á því,
að það sem þeir kalla mentun, verði
ekki í raun og veru heimakun og heilsu-
spillir? Er ekki byrjað á því að kenna
hálfvitum að heita má, eitthvað um
■köpun heimsins, um sögu gyðinga, um
að almáttugur faðir hafi leyft að »on-
ur hans væri drepinn ágrimdarfullan hátt;
og ým»a aðra sautjándu aldar trúfræði.
Slíkt og annað eins er að heimska börn-
in en ekki að menta þau, og þetta
ætti a. m. k. að biða þangað til þau
eru orðin 13 eða 14 ára. Það kemur
ennþá í mig einhver leiði og ógleði,
þegar eg hugsa um þær atundir, sem
eg á b»rn»árunum sat yfir kveri og
biblíuaögum; og svo mun fleirum fara.
En ekki er aamt vert að fara að
skilja mig svo, »em eg vilji halda því
fram, að ekki sé margt gott og fróð-
legt í biblíunni, og þá einkum og sér
í lagi orð Krists, sem margir þeir virða