Lögrétta - 20.01.1909, Side 2

10
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
mlnit 60 blöö als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á lsiandí, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Eftir Jón Jónsson frá Hafsteinsstöðum.
I.
Nú er komið fyrir almennings sjón-
ir álit og tillögur hinnar háttvirtu
milliþinganefndar, er skipuð var til
að athuga skattamál landsins, sem er
annað mesta stórmál þjóðarinnar, og
því ekki síður ástæða til að athuga
rækilega gjörðir og tillögur þessarar
nefndar, heldur en gjörðir og tilög-
ur millilandanefndarinnar.
Athugavert virðist mjer það hjá
nefnd þessari, að hún leggur til að
gerbreyta í einu mest-öllu skattafyrir-
komulagi hjer á landi, er staðið
hefur langa tíð, án nokkurra veru-
legra breytinga, en færir engar ástæð-
ur fyrir því, að það sje nú svo óvið-
eigandi, að það verði ekki leiðrjett
með lagabreytingum. Nefndin seg-
ist vilja leggja skattana rjettlátlega
á þjóðina og þar sem gjaldþol henn-
ar er. Hún mun því vilja, að sem
flestir af landsmönnum athugi tillög-
ur hennar í ró og næði, því skeð
getur, að í þessu máli sem fleirum
komist menn við það að rjettari nið-
urstöðu. Jeg vil því leyfa mjer að
fara nokkrum orðum um tillögur hinn-
ar háttvirtu nefndar í fáum atriðum,
er mjer þykja athugaverð.
Nefndin leggur til, að ábúðarskatt-
ur og húsaskattur sjeu úr gildi feld-
ir, en í þeirra stað sje lagður hjer á
fasteignarskattur, sem hvfli á allri
jarðeign hjer á landi sem og hús-
eignum í kaupstöðum og kauptún-
um með tilheyrandi lóð, og ennfrem-
ur á óbygðum lóðum, sem ekki
heyra til jörðum, sem skattur þessi
yrði greiddur af, eftir tillögunni, og
ætlast nefndin til, að skattur þessi
sje á sfnum tíma bygður á virðing-
arverði eignanna, og eigendur standi
sýslumönnum skil á honum og greiði
hann á manntalsþingum. Ekkert til-
lit vill nefndin taka til þess, þótt alt
eftirgjaldið, eða meiri hluti þess, gangi
til þess að borga vexti af skuldum,
sem á fasteigninni hvfla, eða eigend-
ur selji öðrum í hendur allan afnota-
og framleiðslurjett af fasteigninni, eða
fasteignin af öðrum ástæðum verði
eigendum gagnslaus. Þetta atriði eitt
út af fyrir sig gerir svo mikinn mun
á mönnum þeim, sem eiga fasteign-
ir sínar skuldlausar og njóta fullra
eftirgjalda eftir þær, eða hafa afnota-
og framleiðslurjett af þeim, án þess
að hafa leigt hann öðrum, f saman-
burði við þá menn, sem hafa að eins
eignarhald á fasteign, sem veðskuld-
ir hvíla á, svo að eftirgjaldið að
meira eða minna leyti gengur upp í
vexti af skuldum þeim, er hvíla á
henni, og viðhaldskostnað á eigninni.
Af þessum ástæðum virðist mjer fast-
eignarskatturinn koma órjettlátlega
niður á gjaldendur.
Eins og kunnugt er, eiga kirkjur
og landsjóður allmikið af fasteignum
hjer á landi, sem er bæði í jörðum
og bygðum og óbygðum lóðum í
kauptúnum og kaupstöðum, Og nefni
jeg þær einu naíni landsjóðs eign.
Eftir tillögum nefndarinnar á sá fyr-
irhugaði fasteignarskattur hennar að
hvíla jafnt á þessum fasteignum sem
öðrum fasteignum iandsmanna. Land-
sjóður verður því eftir tillögum nefnd-
arinnar að standa sýslumönnum skil
á fasteignarskatti þeim, er hvílir á
landsjóðseignunum, og fasteignin á
sjálf að standa í veði fyrir greiðsl-
unni. Með þessu fyrirkomulagi sjá
allir menn, að landsjóður hefur eng-
an tekjuauka af fasteignarskatti þess-
um. Hugsi nefndin sjer að koma
þessum fyrirhugaða fasteignarskatti
sínum með byggingarskilmálum yfir
á leiguliða þá, er búa á þjóðeignum
(iandsjóðseignunum), þá er skattur sá
ekki eignarskattur, heldur ábúðar-
skattur. En vilji nefndin hækka eft-
irgjald eftir landsjóðseignir fyrirskatta-
upphæðinni, eru fasteignir þær orðn-
ar skattfríar og þar af leiðandi ekki
í neinu veði fyrir gjöldum þeim, er
leiguliða ber að borga eftir bygg-
ingarsskilmálum. Þetta atriði sýnir,
að fasteignarskattur getur ekki orðið
rjettlátur, þar sem hann eftir eðli
sínu getur ekki komið á allar fast-
eignir landsins.
Ábúðarskattur sá, sem nú er
goldinn, hefur það til síns ágætis, að
hann hvílir jafnt á allri jarðeign lands-
ins, og sá borgar hann, sem fram-
leiðslurjettinn hefur af jörðinni, og
kemur sjaldan eða aldrei fyrir, að
hann tapist. Jarðamat það, er nefnd-
in gerir ráð fyrir að fram fari, til
þess að byggja á sinn fyrirhugaða
fasteignarskatt, mun alveg eins geta
verið til þess, að byggja á því áfram-
haldandi ábúðarskatt. Það, sem sagt
er hjer að framan um tekjur og veð-
skuldir á jarðeignum, á eins við um
tekjur og veðskuldir á húseignum.
Nokkrir embættismenn hjer á landi
hafa leigulausan bústað 1 húsum, sem
eru opinbsr eign. Eftir tillögum
nefndarinnar eiga þeir að vera skatt-
fríir og hvergi að borgast eignar-
skattur af íbúðarhúsum þeirra. Þetta
er bending til allra þeirra embættis-
manna, sem eftir lagaákvæðum eru
skyldir að búa á vissum stað, að
komast á þing, til þess að fá það
lögleitt, að embættisbústaðir væru
bygðir yfir þá á landsjóðs kostnað.
Jeg álít, að vel hefði mátt leggja
skatt á þá menn, sem búa í húsum
í kaupstöðum og kauptúnum, eða
hvar svo sem að þau stæðu, ef þau
heyrðu ekki til jarðarábúð, eða þó
menn hefðu einhvern atvinnurekstur
í húsum þeim, þótt ekki væri búið
í þeim, og legðist skattur þessi á þá,
sem rjettinn hefðu til afnota af hús-
eigninni með tilheyrandi lóð og öðru,
er húseigninni fylgdi, með leiguskil-
málum eða eignarráðum, og væri
skattur þessi bygður á verðmæti eign-
arinnar eins og ábúðarskatturinn ætti
að byggjast.
Hvað skattgjald þetta áhrærir, þá
er það og fasteignarskatturinn þeir ein-
ir skattar, sem geta goldist sem
beinir skattar til iandsjóðs af hverj-
um þeim manni, sem er í sjálfstæðri
stöðu og vill hafa kosningarrjett og
kjörgengi til alþingis. Það væri bæði
sanngjarnt og siðferðislegá rjett, að
bein skattgjöld til landsjóðs væru eitt
af skilyrðum, sem kosningarrjettur
og kjörgengi væri bundið við.
Nefndin stingur upp á að afnema
lausafjárskatt, af þeirri ástæðu sjer-
staklega, að lausafjárhundruð sjeu
misjafnlega arðvænleg í hinum ýmsu
sveitum á landinu, og svo af þeirri
ástæðu, að framtal lausafjár muni
ekki áreiðanlegt. Einnig kemst nefnd-
in að þeirri niðurstöðu, að eignir
manna hjer sjeu litlar og hafi lítið
gjaldþol, að eins um 650 kr. á mann,
og þar hljóta landsjóðseignir og kirkju-
eignir að vera taldar með, og hafa
því eignir einstakra manna Ktið gjald-
þol. En aftur sje framleiðslan mikil
í samanburði við eignirnar, og vöru-
velta landsins hafi breiðast bakið „allra
tollstofna", sem er afleiðing af því,
að framleiðslan er tiltölulega mikil,
og arðurinn af henni fer mestur í
verslun, að frádregnu því, sem eytt
er í landinu sjálfu. Þrátt fyrir það,
þótt nefndin sjái hvar gjaldþol þjóð-
arinnar er mest, og með vaxandi
vellíðan vex vörumagn þjóðarinnar,
og hún vilji hafa skatta einbrotna,
og fá þó sem flesta til að gjalda
landsjóðsgjald, sá nefndin sjer ekki
lært að leggja hundraðsgjald á versl-
un, þar sem þó eftir hennar áliti
allir þessir kostir til sanngjarns
og hentugs skatts voru fyrir hendi,
eftir því sem jeg skil tillögur hennar.
Ástæðan hjá nefndinni fyrir því, að
leggja eltki til að hundraðsgjald í
landsjóð væri goldið af verslun, var
aðallega sú, að hún óttaðist að kaup-
menn segðu ekki rjett til um versl-
unarumsetningu sína. Aftur á móti
leggur nefndin til, að skattur sje
lagður á alla inntekt manna af eign
og atvinnu, og getur sú tillaga með
breytingu verið rjettu næst. Einnjg
leggur nefndin það til, að skattur sje
iagður á alla skuldlausa eign manna,
hverju nafni sem nefnist, að frátöld-
um daglegum ígangsfatnaði, hvort
heldur eignin er arðberandi, og tekjur
af henni skattskyldar, eða hún er með
öliu eigandanum arðlaus og hefur
viðhaldskostnað í för með sjer og
fyrningu. Tekjur sínar og eignir
ætlast nefndin til að eigendur telji
sjálfir; það eru þó víst að mestu
sömu mennirnir, sem nefndin bar ekki
traust til að telja rjett fram fjenað
sinn eða verslunarmagn, sem ekki
hefur er.n verið reynt. Jeg álít því
með þessari traustsyfirlýsingu til al-
mennings, að telja eignir sínar fram
til skattgjalds, sje ástæða hennar á
móti hundraðsgjaldi á verslun fallin.
Neíndin hefur tekið það fram, að
hún vilji leggja skatta sanngjarnlega
á menn. Hjer að framan er sýnt,
að nefndin vill leggja skatt á allar
tekjur manna, hvort heldur er
af eign eða atvinnu; svo vill hún
aftur leggja á eignir manna. Fyrir
þessa tillögu gæti svo farið, að því
mesta ranglæti væri beitt; t. d. má
taka það, að á opna báta fæst oft
meiri afli, þegar vel gengur, heldur
en á dýr þilskip, þegar illa geng-
ur og atvinnurekstrarkostnaður er frá
dreginn, en verðmunurinn á eigninni
getur verið þúsundfaldur, og þá fær
sá, sem skaðaðist á útgerðinni, að
borga hærri skatt en sá, sem ábat-
aðist henni. Þetta fyrirhugaða skatt-
gjald á eignum manna getur ekki
orðið rjettlátt. En tekjuskattur af
eign getur verið sanngjarn, ef allir,
sem tekjur hafa, eru látnir telja fram,
eins þeir sem eiga fje á sparisjóðum
og bönkum eins og þeir sem taka
eftirgjöld eftir jarðir eða peningalán,
þar sem leiga er borguð af því. Einn-
ig ættu sparisjóðir og bankar að
borga af sínum tekjum. Tekjur mætti
Kka binda við minni upphæð, en nú
er gert, t. d. við 20 kr. í staðinn
fyrir 50 kr.
Sú heiðraða skattamálanefnd legg-
ur það til, að hjer sje tekið upp í
skattamál okkar stimpilgjald, og telur
því það helst til ágætis, að það hafi
komist á hjá Spánverjum á 17. öld,
og sje því gamalt. Aftur á mótí
þykir nefndinni nokkur gjöld hjá
okkur úrelt fyrir elli sakir. Skyldi
þá ekki geta skeð, að þetta fyrir-
hugaða stimpilgjald sje nú orðið á
eftir tímanum hjá oss. Nefndin hefur
látið það í Ijósi, að hún vildi ljetta
gjöldum á fátækara fólkinu. En stimp-
ilgjaldshugmynd nefndarinnar kemur
að sjálfsögðu niður á þeim, sem minni
máttar eru, þegar til þess kemur, að
stimpla skuldabrjef og þessháttarskjöl.
Mjer þykir því athugavert, að lög-
leiða hjer slík gjöld, þegar þeim
fylgir engin rjettarbót, heldur að eins
með það markmið, að ná peningum,
án tillits til þess, hvort það er bygt
á sanngirni. Þetta stimpilgjald þykir
mjer ekki sanngjarnara, en þótt nefnd-
in hefði komið með þá tillögu, að
tolla póstleiðina.
Jrjej til kunningjanna.
eftir S. V.
I. Ferðin suðnr.
(Frh.). Næstu nótt vorum við á
Þverá í Öxnadal. Ekki höfðum við
hvílt allan daginn, eða gefið hestum,
en þeim var líka sýnd nákvæmni,
þegar þeir voru sestir að. Aldrei
hef jeg sjeð hesta hirta jafnvel á
ferðalagi, heldur ekki sjeð jafnmarga
fallega hesta í eins manns eigu, sem
þessa. Fylgdarmennirnir sváfu oft
ékki nema fjóra klukkutíma, hinn
tímann voru þeir lengst af að gefa
þeim og brynna.
Það fyrsta, sem jeg veitti eftirtekt,
þegar við komum inn í stofuna á
Þverá, var bókahlaði þar í einu horn-
inu. Mjer var forvitni á að vita, hvað
svo væri geymt, svo jeg opnaði eina
bókina. Á hana var skrifað: „Lestr-
arfjelag öxndæla«.
Morguninn eftir var lagt af stað
löngu fyrir dag. Vegurinn liggur frá
Þverá suður yfir hólana, sem »hálfan
dalinn fylla«. Þar er víst fagurt um
að litast, norður og suður dalinn, en
þá var myrkur, er jeg var þar staddur.
Frá Þverá að Lurkasteini, austan
Öxnadalsheiði, er talinn fjögra tíma
klyfjagangur. Innan til f dalnum
virtist mjer mjög ljeleg bygging á
öllum bæjum. Hvergi sá jeg nema
tvö fjárhús á sama heimili, sumstað-
ar ekki nema eitt.
Insti bærinn í Öxnadal er Bakka-
sel. Það er nú í eyði, en sagt var
mjer að þangað yrði flutt á næsta
vori. Ekki er þar bratt upp á Öxna-
dalsheiði, og hún ekki Kk þeim heið-
um, sem jeg hef vanist. Það er eig-
inlega skarð, sem tengir Öxnadal og
Norðurárdal. Það liggur nokkru hærra
en dalirnir, og há fjöll til beggja
handa, er um það er farið.
Mjer brá við, þegar jeg sá niður
í Norðurárdalinn; þar var ekki snjó-
díll, að heitið gat, en eftir öllum
Öxnadal gat jeg notað sktði. Norður-
árdalur gengur austur úr Skagafirði
innanverðum. Þar er lítil bygð, að
eins tveir eða þrír bæir; hafa þó verið
fleiri til skams tíma. Tveir bæir eru
að norðanverðu í dalnum, og heita
Kot báðir. Þar átti að gista. Skamt
innan við Kotin er Valagilsá. Hún
er nú brúuð, enda þögul og hógvær
á þessum tfma, en svart var gilið
og geigvænlegt.
Þegar við komum að Kotum, vor-
um við búnir að halda áfram hvíld-
arlaust í ellefu klukkutíma, því vfða
var seinlegt að fara, þó ekki væri
ófærð. Á leiðinni náðu okkur tveir
bræður frá Steinsstöðum, svo nú vor-
um við sex menn og fjórtán hestar.
Það þarf góðan vilja til að taka á
móti svo mörgum í lítil húsakynni,
og láta fara vel um alla, og á Kot-
um tókst það vel; bættust þó tveir
við seint á vökunni; komu á eftir
okkur austan yfir heiði. Auðvitað
gátu þeir ekki fengið rúm, en næg-
an mat og aðhlynningu. Það sann-
aðist á Kotum, og ávalt síðar í minni
ferð, að þeir fátækustu voru alúðleg-
astir og útlátabestir. Mest hjá þeim
af hinni sönnu gestrisni, þ. e. að
manni finnist húsráðanda þægðin.
Um morguninn fórum við snemma.
Nú átti Skagafjörður að blasa við,
er birta tæki. Veðrið var hlýtt, og
enginn snjór. Samferðamennirnir nýju
voru gangandi, eins og jeg, og varð
jeg feginn fjelagsskapnum. Sveitin
norður með fjöllunum, austan Hjer-
aðsvatna, heitir Blönduhlíð. Þar er
þjettbýlt nokkuð, og túnin sljett og
stór vfða. Eitt bæjarnafn sunnarlega
í hlíðinni er víst mörgum kunnugt;
það er Bóla. Ekki er þar háreist,
fremur en á dögum Hjálmars.
Nokkru sunnar en Norðurá fellur
í Hjeraðsvötnin, er kláfíerja, en niður
ur frá Ökrum, norðar miklu, er svif-
ferja. Hún er þannig útbúin, að
keðjur eru til beggja landa, og dregst
ferjan á þeim til skiftis. Ferjan sjálf
er stór flatbytningur.
Þennan dag var hláka og blautt
að ganga. Við höfðum kviðið fyrir
Hjeraðsvötnunum, því ísinn var sagð-
ur á förum; samt komumst við þau
klaklaust hjá svifferejunni, Ijetum
hestana lesta sig, en litlu munaði, að
niður færi. Þá komum við f Hólm-
inn, þennan alkunna blett fyrir feg-
urð og gæði. Einkennilegt þótti
okkur að sjá þar eyðibýli, og skamt
þar frá, á öðrum bæ, er einsetumaður.
Við hittum karl; hann var að fara
til kinda sinna. í Hólminum skild-
um við þrír við póstinn, og tókum
stefnu á Víðimýri. Þar er póstaf-
greiðsía, og þar er torfkirkja. Líkari
er hún skemmu, borið saman við
nútíðarbyggingu kirkna. Víðimýri
er undir Vatnsskarðinu, nokkurn spöl
frá vesturkvísl Hjeraðsvatnanna. Ekki
sjest bærinn fyr en komið er nærri
heim; hann er í mýrarsundi og stend-
ur lágt. Þar settist póstur að, en
við hjeldum áfram að Stóra-Vatns-
skarði; sá bær er austast í Vatns-
skarðinu. Fagurt er sagt á sumrum,
um sólarlag, að koma austur úr Vatns-
skarði og líta yfir Skagafjarðarhjerað.
Hefur vfst mörgum Ásbyrninga verið
þar hlýtt um hjartarætur. Við fje-
lagar hjeldum upp brekkurnar í hægð-
um okkar, og bar margt á góma.
Ekki vissum við glögt hvar sá bær
var, er við skyldum gista, en það
varð okkur til hjálpar, að við mætt-
um dreng, sem gat sagt okkur hvar
við værum. Þá vorum við komnir
of langt, svo við máttum snúa aftur.
Á Stóravatnsskarði var vel tekið
við okkur, og gott þar að vera. Atta
klukkutfma vorum við þangað frá
Kotum, þar í smátafir.
Daginn eftir, 6. des., ætluðum við
að komast á Blönduós, Það er lang-
ur vegur, svo við þurftum að ganga
hart. Tvo kl.t. vorum við vestur að
Bólstaðarhlíð. Nú liggur vegurinn
þar ofan, en áður lá hann sunnar,
niður í Svartárdalinn. Ekki þótti
mjer eins mikil fegurð þar, eins og
jeg hafði heyrt látið af; en þar er
vei bygt timbur-íbúðarhús og járn-
varðar hlöður. Dalurinn, sem Blanda
rennur eftir, heitir fyrst Blöndudalur,
en eftir að Svartá kemur í hana,
heitir dalurinn Langidalur; eftir hon-
um er farið niður að Blönduósi, Sá
dalur þótti mjer fremur fallegur, há
og tindótt fjailabrúnin, með hamra-
bcltum yfir valllendishlíðunum að
austan, en að vestan eru Ásarnir,
lágar, bunguvaxnar hæðir. Þennan
dag hvíldum við í klukkutfma á Æsu-
stöðum. Það var líka í eina skiftið,
sem hvílt var að degi til, alla leiðina
frá Akureyri að Stað í Hrútafirði.
Þegar við komum á Blönduós, var
langt liðið á vöku, enda vorum við
orðnir þreyttir og sárfættir, sem gang-
andi vorum. Tvær krónur kostaði
næturgreiðinn hjá gestgjafa. Þar sá
jeg húnvetnskan bónda, Jósep á Hellu-
landi í Vatnsdal. Það er þriðji mað-
urinn sem jeg hef sjeð stórfengleg-
astan; hinir eru Sumarliði póstur og
Jóhann á Skarði.
Ljótt er á Blönduósi og þar í kring.
Kaupstaðurinn stendur við árósinn,
undir háu melbarði, og sjer þaðan
ekki annað en fram á sjóinn, sem
þar er oft úfinn og illúðlegur. Vestur
á Vatnsnesið sjer reyndar Kka, en
það bætir lítið um. Kvennaskól-
inn er í húsi norðan við árósinn, en
það er brú á Blöndu skamt frá kaup-
staðnum, svo milliferðirnar eru auð-
veldar.
Af Blönduósi var ekki farið fyr en
um hádegi. Þar urðu þeir bræður
eftir, svo nú varjeg einn gangandi.
Þennan dag sá jeg margt af fje, blakt
var það og mjóstrokið. Við fór-
um nálægt Öxl. Það er myndar-
heimili að sjá. Nú er þar víst eng-
inn Björn. (Frh.).
Sementspípur
eia leirpípur.
[Eftir O. Ingsted bæjarverkfræðing í
Björgvin. Kaflar úr fyrirlestri, sem hann
hjelt að tilhlutun bæjarverkfræðingafjelags-
ins norska á almennum verkfræðingafundi
í Björgvin í sumar].
Leirpípur hafa verið notaðar svo lengi
hjer á landi (þ. e. í Noregi, til holræsa)
að óþarft mætti ætla að minnast á eigin-
leika þeirra; svo er þó ekki, því að
reyndin er sú, að margir hafa ram-
skakka skoðun um þetta. Leirpípur
eru sem sje mjög misjafn varningur.
„Steinzeugsökre" *) eru ágæt til hol-
ræsa; þau sjúga hjer um bil ekki í
sig vatn, og meyrna því síður með
aldrinum, þola vel slit og sýrur. Þau
eru náttúrlega ágæt, en eru dýr og
þung — flutnirgsgjald þvl hátt fyrir
þau; þau munu vera um 50% dýrari
er þær leirpípur, sem flytjast til Nor-
egs nú, og hafa ekki flutst hingað
svo neinu nemi, svo menn viti.
Þessu næst eru til ýmsar milli-
tegundir, sem geta verið allgóðar, t. d.
pípur frá Shramberga.
Loks er allur fjöldi leirpípna —
einkum enskra — sem naumast eru
seijanlegar fyrir annað en það, að
þær eru gleraðar. Þær líta allvel út
á yfirborðinu og þola sumar sæmi-
legan þunga, meðan þær eru þurrar.
En þegar þær eru búnar að sjúga í
sig nógan raka, verða þær smátt og
smátt meyrar og missa festu sína.
Stundum má kreista gamlar pípur
saman eins og kraman snjó, þ. e. a. s.
pípan er þá orðin að leir (deigulmó);
það eru samt auðvitað ekki nema
þær allra verstu, en algengt er, þegar
gömul holræsi eru tekin upp, að
finna þungar og vatnsósa leirpípur,
sem eru alveg hljómlausar, og bresta
un'dan litlu höggi, ef þær eru þá
ekki rifnar langselis, þegar þær eru
teknar upp. Menn vilja máske haida
því fram, að glerungurinn ætti að
minsta kosti að verja þær gegn raka,
en það er líka misskilningur. Gler-
ungurinn dugar ekki til hlífðar; hann
1) Þau eru búin til sumstaðar á Þýska-
landi, og eru úr postullnskendu efni (Stein-
zeug, Stentjö) alt í gegn. Þýð,