Lögrétta - 15.01.1913, Síða 1

Afgreidslu- og innheimtum.:
PÓRARINN B. ÞORLÁKSSON.
"V’eltusu.ndi 1.
Talsimi 359
Rits tj o r i:
Rorsteinn gíslason
Pingholtsstræti 17.
Talsími 178.
M 3.
Reykjarík 15. Janúar 1913.
ym. árgr.
I. O. O. F. 93II779-
Þjóðmenjasafnið opið á sunnud., þriðjud.
og fimtud. kl. 12—2.
Laskning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (í Pólthússtr. 14) 1. og 3.
md. f mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. 11—1
alla daga.
Islands banki opinn 10—21/. og 5*/»—7.
Landsbankinn io1/*—21/.. Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
% 12—3 og 5—8.
Okeypis lagaleiðbeiningar á háskólanum á
hverjum laugard. kl. 7—8 síðd.
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—1. •
Lárus Fjoldsted.,
Y flrrj ettarmilaf»rslumaður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 1 1 — 12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyDs
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Árið 1912.
'A, „ / t • . ' 1 - .
Til landsins hefur það verið
þannig: Veturinn heldurgóður;
vorið ágætt, en þó nokkuð þur-
viðrasamt. Grasvöxtur góður á
harðvelli, lakari á mýrum. Slátt-
ur byrjaði snemma. Sumarið
kalt og uln mánaðamótin júlí-
ágúst gerði norðanhret með frosti
og snjó, er stóð i viku, og muna
menn ekki annað eins um þann
tíma. Skemdust í þeim kuldum
kálgarðar norðanlands. Uppskera
úr görðum hjer syðra i fullkomnu
meðallagi. Haustið hefur verið
fremur illvirðrasamt.
Til sjávarins má telja árið með-
alár. Á vetrarvertíð var tregt um
Hsk, en aflaðist þó ekki illa af
því skip lögðu snemma út. Á
vorvertið gekk fiskiskipum í versta
lagi, en botnvörpuskipin öfluðu
þá vel austur hjá Hvalbak. Sum-
arverlíð var í besta lagi, en haust-
afli heldur rýr. Eftir að vorver-
tíð lauk gekk treglega fyrir botn-
vöruskipunum. Mörg þeirra
fóru á síldarveiðar og var aflinn
óvenjulega mikill fyrst í stað, en
síðan þvertók fyrir hann. Síðustu
árin hafa botnvörpuskipin verið
fyrir Vesturfandi í nóvemb. og
desemb. og saltað afla sinn. Nú
hefur verið gæftalítið þennan
tima og afli í minna fagi.
Við Austurland hefur afli verið
i góðu meðallagi, mestur á vjelar-
báta, en á róðrarbáta lítill. Við
Vestmannaeyjar var afli með rýr-
asta móti. Á Vestfjörðum hefur
afli á vjelarbáta verið miklu minni
en að undanförnu, því þar brást
bæði vetrarafli og vorafli.
Mannskaðar á sjó óvenjulega
miklir.
Stærstu framfarirnar eru fjölg-
un botnvörpuskipa, sem eru ís-
lensk eign. þeim hefur á síðastl.
ári fjölgað um 7, og er það mikil
aukning. j landbúnaðinum er
°S Hyrjun Ffóaáveitunnar, sem
nýlega hefur verið skýrt frá hjer
_í blaðinu, stórt spor áfram. Litur
nú betur út en áður fyrir því
fyrirtæki. Svo voru síðastl. sum-
ar gerðar mælingar fyrir járn-
brautarlagningu austur á Suður-
landsundirlendið, þótt alt sje enn
f óvissu um afdrif þess máls fyrst
um sinn. En þar liggja fyrii tvö
stór verkefni, sem standa í sam-
bandi innbyrðis og bæði eru þeg-
ar nokkuð rsedd og undirbúin.
Brýr hafa verið gerðar óvenju-
lega margar á síðastl. ári, og eru
þær taldar upp áður hjcr í
blaðinu.
Hafnarmáli Reykjavikur hefur
á liðna árinu þokað það áfram,
að nú er samið um hafnargerð-
ina og verður bráðum byrjað á
verkinu. 1 Hafnarfirði hefur ver-
ið gerð myndarleg stórskipa-
brýggja.
Stjórnmálabreyting sú, sem
orðið hefur á árinu, var undir-
búin með hinum mikla sigri
Heimastjórnarmanna við kosn-
ingarnar 1911. Samkomulaginu
um sambandsmálið, sem hófst
snemma á árinu, var alment mjög
vel tekið, enda leiddi það til
myndunar nýs flokks á alþingi
með því markmiði, að fá sam-
bandsmálinu ráðið til lykta, en
snúa sjer siðan af alefli að fram-
faramálunum heima fyrir. Yið
stjórnartaumunum tók sá maður,
sem án efa hefur nú mest traust
og fylgi hjá þjóðinni. Samkomu-
lagið hefur leitt til friðar í land-
inu, sem stingur mjög í stúf við
stjórnmáladeilur undanfarinna
ára. En hver árangur verður að
öðru leyti af samkomulaginu, er
undir næsta þingi komið.
Út i frá er Balkanstríðið stærsti
viðburður ársins. I3að er eitt hið
blóðugasta strið, sem háð hefur
verið, og fyrirsjáanlegt virðist, að
afleiðingar þess verði miklar,
Tyrkir verði að mestu leyti hrakt-
ir burt úr Norðurálfunni og ný
ríkjaskipun verði á Balkanskag-
anum.
Minnistætt verður nýliðna árið
líka fyrir fund Suðurheimskauts-
ins. Hann heyrir reyndar til ár-
inu 1911, því Amundsen kom á
heimskautíð í miðjum des. 1911.
En fregnir af leiðangri hans bárust
fyrst um heiminn er leið fram á
árið 1912.
Lengi munu menn lika minn-
ast Titanicslyssins mikfa, svo ein-
stakt var það og stórfengilegt.
Stutt ágrip af ræðu, sem G. Björnsson land-
læknir hjelt í fjelaginu »Fram« II. jan. 1913.
Ritgerð Jóns bæjarfulltrúa Þorláks-
sonar í Lögrjettu um fjármál bæjar-
ins hlýtur að verða öllum bæjarbú-
um alvarlegt íhugunar- og áhyggju-
efni. Hann sýnir fram á, að skuldir
bæjarins fara sívaxandi, en fyrir-
hyggjan síþverrandi, og það svo
mjög, að talsverðu fje hefur verið
eytl í hversdagsþarfir, sem að rjettu
hefði átt að ganga upp í skuldir.
Fyrir aldamótin vildu bestu menn
ba:jarins fara sem hægast, gera sem
minst, safna ekki skuldum, „setja
ekki bæinn á hausinn", sögðu þeir.
Þess vegna veitti mjer svo afarerfitt
að vinna vatnsveitunni fylgi — hún
var fyrsta stórvirkið og það var látið
klingja, að jeg væri að reyna að
„setja bæinn á hausinn" og níðast á
fátæklingunum, einkanlega vatnskerl-
ingunum.
Nú er öldin öunur; nú vilja menn
gera sem mest; það sje ekki annað
en taka lán, segja þeir, og láta niðja
okkar borga, þeir hafi mestan hag-
inn af umbótunum. Hjer er þess að
gæta, að sum nývirki eru arðbær
(vatnsveitan, gasveitan, höfnin), svo
að tekjur af þeim geta hrokkið fyrir
vöxtum og afborgun af stofnfjenu;
en hins vegar eru mörg nývirki arð-
laus (holræsi, vegir, skólahús o. fl.)
og því ávalt byrðarauki fyrir bæjar-
sjóð, en við megum ekki slengja
allri þeirri byrði á næstu kynslóð,
við eigum að greiða okkar skerf af
þeim lánum, af 'óllum lánum, en það
gerum við nú ekki til ýulls, við er-
um farnir að svíkjast um það, segir
J. Þ., og sannar, að við erum byrj•
aðir á því að stela úr vasa kom-
andi kynslóðar.
Ef þessu heldur fram, má búast
við, að bærinn verði eftir einn manns-
aldur kominn í sökkvandi skuldir og
munu bæjarbúar þá eiga fult í fangi
að standast rekstursútgjöld sín og
afborganir af skuldasúpunni, sem við
erum að malla, og ekkert geta gert
bænum til umbóta og bölva okkur
fyrir ráðleysið. „Feðranna dáðleysi
er barnanna böl og bölvun í nútíð
er framtíðarkvöl".
Þetta má ekki svo til ganga. Við
verðum að reyna að eiga fyrir út-
förinni okkar, eiga fyrir því, að búk-
ar okkar verði brendir á sómasam-
legan hátt, eiga fyrir því, sem mestu
varðar, að synir þeirra manna, sem
nú liggja í vöggu, dæmi ekki af
okkur æruna fyrir ráðleysi og dáð-
leysi.
En það merkir, að við verðum að
leggja meira af mörkum, greiða meira
í bæjarsjóð, gjalda okkar fulla skerf
aý þeim lánum, sem nú hvíla á bœn-
um, og alls ekki taka fleiri lán,
nema við sjáum okkurýœrt að greiða
skaþlegar afborganir af þeim.
011 skattamál bæjarins eru í megn-
asta ólagi, fara eftir úreltum og óhent-
ugum lögum, lögum, sem geta átt
vel við lítinn bæ, en alls ekki við
12 þúsund manna bæ.
Jeg ætla að minnast á eitt atriði,
lóðargjöldin; um það var mikið rifist
meðan jeg var í bæjarstjórn, og
skömmin lenti á mjer, svo mjer er
málið kunnugt.
Lóðargjaldið er nú flatarmálsgjald,
samkv. lögum ^9/ie 1877; það er 3
aurar af feralin í bygðri lóð, V4
eyrir af feralin f óbygðri lóð. 1877
voru lóðir hjer mjög verðlágar, 10—
50 aura virði feralinin, að jeg hygg;
þá var þetta gjald allhár skattur, en
rjettlátur skattur, því að verðmunur
á lóðum var þá mjög lítill.
Nú er afskaplegur verðmunur á
lóðunum, >/2 til 15 kr. feralinin, en
lóðargjaldið jafnt; með öðrum orð-
um hræðilega ójafnt, afskaplega rang-
látt, hlægilega lágt á dýru lóðunum.
Þessu vildi bæjarstjórnin breyta
fyrir mörgum árum, fá verðmætis-
gjald í stað flatarmálsgjalds, láta
virða lóðirnar 6. hvert ár og heimta
V20/o gjald af virðingarverði; með
því móti hefði gjaldið orðið öllu
minna en áður af ódýrustu lóðum,
en meira af þeim dýrari. Þetta fjekst
ekki á þingi. En þetta er þó ber-
sýnilega rjetta leiðin.
Hjer kemur annað til greina, mest-
öll verðhækkun lóðanna ætti að
rjettu lagi að renna í bæjarsjóð,
því hún stafar eingöngu af vexti
bæjarins og umbótum í honum.
Þessu hjelt jeg fram í bæjarstjórn-
inni 1904—5, en fjekk enga áheyrn.
Við höfum nú sem stendur ágætt
dæmi fyrir augunum, höfnina. Verð-
hækkun á lóðum við nýju höfnina
mun vafalaust nema hálfri miljón
króna. Hvaða vit er í því að gefa
fáeinum mönnum stjórtje, sem þeir
hafa ekkert til unnið fremur öðrum
bæjarbúum, nýtt verðmæti, sem alt
bæjarfjelagið hefur skapað og því
ætti að renna í bæjarsjóð. Það er
svo oft verið að tala um fatækling-
ana; þetta er að rýja þá, rýja alla
fasteignalausa bæjarbúa hinum í hag.
En jeg get ekki farið núna frekar
út í þetta merka vandamál.
Á lóðunum standa húsin; bæjar-
stjórnin 1905 vildi fá húsaskatt í
bæjarsjóð, i°/oo af virðingarverði
þeirra. Það tókst ekki. En vitið
fyrir víst, að ef við ekki notum
þennan gjaldstofn, þá tekur landið
hann, leggur á okkur húsaskatt í
landssjóð, og síst að vita nema það
verði gert á næsta þingi, ef við ekki
göngum hart að þinginu og heimt-
um lög um húsaskatt í bæjarsjóð.
A alþingi 1905 fluttum við Tr.
Gunnarsson fyrir bæjarstjórnina frum-
varp um lóðargjald (*/2% af virð-
ingarverði og ný virðing 6. hvert ár)
og húsaskatt (i°/oo af virðingarverði
húsa). En þá um þingið var hald-
inn borgarafundur og samþykt með
300 atkvæðum gegn 10 að skora á
þingið að fella frumvarpið. Jeg
batðist fyrir frumvarpinu af öllum
mætti, engu að síður; það komst
líka upp úr neðri deild, en var drep-
ið í efri deild. Jeg sat uppi með
skömmina, var heimskaður fyrir bí-
ræfni mína, og mjer spáð því, að
jeg mundi ekki ná kosningu aftur,
úr því að jeg virti svona að vettugi
vilja kjósendanna. Það hefur rætst.
Sjálfur spáði jeg því, að þetta nauð-
synjamál mundi verða tekið upp
aftur. Það hefur líka rætst. Nú
hefur bæjarstjórnin tekið það fyrir
á ný.
Jeg skal svo að Iokum benda á
verðmæti lóða og húsa hjer í bæn-
um.
Lóðargjöld 1912 voru af bygðri
lóð kr. 9344,06, af óbygðri lóð
3049,34, samtals kr. 12393,49. Eftir
því eru bygðu lóðirnar 311468 fer-
álnir, óbygðar 1219736 ferálnir, sam-
tals 1531204 ferálnir. Nú ætla jeg
að meðalverð á lóðum hjer sje að
minsta kosti i1/* kr. og allar lóð-
irnar þá 2,296,8o7V2 kr. virði. 1%
lóðargjald mundi þá nema 22968
kr. á ári.
Virðingarverð allra húseigna hjer
í bæ var 1909 10,843,000 kr. Ef
húsaskattur vapri i°/oo, mundi hann
nema 10843 kr-
Fengist þá samtals af lóðum og
húsum 33811 kr., og er þá fenginn
rúmlega 20 þús. kr. tekjuauki.
Borgarfjardarsýsla og fram-
tíd hennar.
Atlxiigasemd.
í 62. og 63. tbl. Lögr. hefur hr.
B. B. skrifað allítarlega og góða grein
um Borgarfjarðarsýslu og framtíð
hennar, og eru þar margar góðar og
hugsjónaríkar tillögur, eins og vænta
mátti hjá þeim höfundi, þó nokkuð
sjeu þær hátt uppi sumar. Þó er
ein, sú stærsta og jafnframt mið-
punktur hinna, í samgöngumálum
sýslunnar, sem mjer sýnist ekki sem
heppilegust. Það er sem sje flutn-
ingabrautin, sem höf. vill leggja frá
Hvalfirði og alla leið að Kláffossbrú,
og láta mæta þar brautinni, sem verið
er að leggja þangað frá Borgarnesi.
Flutningabraut þessi mundi verða
afardýr, varla undir 200 þús. kr.,
og er það athugandi við not þau,
sem af henni mætti hafa, en
ekki er hugsanlegt að gætu orðið
mjög mikil. Hálssveitungar og Reyk-
dælir mundu naumast nota hana, þar
sem aðstaða þeirra til brautanna væri
sú sama, en leiðin í Borgarnes miklu
styttri. Andkýlingar mundu ekki
heldur nota hana, þar sem aðstaða
þeirra væri ill; en annars vegar fá
þeir vörur sínar fluttar sjóveg eftir
ánum á mótorbát, og engin ástæða
til að þær ferðir leggist niður, ef al-
þingi verður ekki of sparsamt á
styrknum til þeirra.
Það eru þá aðeins Lundarreykja-
dalsmenn, Skorrdælir og nokkuð af
Svíndælum, sem gæti komið til mála
að notuðu brautina að nokkru ráði.
Eins má athuga það, að 2 mið-
stöðvar á flutningunum hjer hlytu að
verða til óhagnaðar; þær mundu
draga hver frá annari og strjála ferðir,
sem bakar ekki lítil óþægindi á fjöl-
förnum stöðum. Þá hef jeg heyrt
það haft eftir kunnugum mönnum,
þar á meðal skipstjóranum af „Ing-
ólfi", að innsigling á Hvalfirði sje
Afgreiðslustofa
Lögr]ettu
er i Veltusundi nr. 1.
Talsími 359.
Sögnr herlæknisins, eftir Z. Tob.,
fást í Afgreiðslustofu Lögrjettu.
Útboð.
Trjesmiðum þeim, sem eru hluthaf-
ar í Völundi, gefst hjer með kostur
á, að höggva saman tvær húsgrind-
ur. Upplýsingar á skrifstofu fjelags-
ins Tilboðin sjeu komin fyrir kl.
12 á Laugard. 18. þ. m.
Stjórnin.
litlu betri en í Borgarfirði, sem mjer
þó skilst vera ein grundvallarástæðan
hjá höf. fyrir þessari samgöngubreyt-
ingu.
En til að bæta úr því akvegaleysi,
sem nú er í sýslunni, þó vegir þar
yfir höfuð megi heita fremur góðir,
þá er annað fyrirkomulag, að jeg
hygg, miklu hagkvæmara, til að koma
þeim hreppum í vegasamband, sem
ekki eru það eða verða, þegar Borg-
arfjarðarbrautin er komin að Kláf-
fossbrú Það er: að leggja akfæran
veg frá brautinni þeirri nálægt Gufá
suður að Ferjukoti, brúa þar Hvítá
og leggja hann þaðan alla leið suður
á Mannamótsflöt. Þar sem akfær
vegur er yfir Hestháls, er þannig
Lundarreykjadalurinn og Skorradal-
urinn komnir í eins gott vegasam-
band og með flutningabraut frá Hval-
firði, en að því leyti betra, að veg-
urinn yrði líklega nokkru styttri í
Borgarnes. En Andakýllinn mundi
á þennan hátt komast í ágætt vega-
samband, sem hann mundi fara að
mestu á mis við af Hvalfjarðarbraut-
inni. En hvað brú á Hvítá hjá Ferju-
koti snertir, þá er hún næstum óhjá-
kvæmileg, hvað sem öðru líður, því
það má heita næstum óforsvaranlegt,
að hafa slíka stórá óbrúaða, nákvæm-
lega í miðju Borgarfjarðarins, þar
sem jafnfjölfarið er nú, enda hefur
það mál verið til umtals nú um lengri
tíma.
Hrepparnir fyrir utan Skarðsheiði
ættu þá að komast í vegasamband
á þann hátt, að lokið yrði við veg-
inn af Akranesi inn Skilmannahrepp-
inn fyrir innan Fjörur, og á veginn,
sem liggur suður að Fjörum að
norðanverðu. Af þeim vegi mætti
þá leggja akfæran veg inn Hval-
fjarðarströndina og yfir í Svínadalinn.
Þessir vegir allir hygg jeg að yrðu
engu dýrari en flutningabrautin ein
saman. Þar sem líka mikið af þeim
yrði að leggja þó flutningabrautin
kæmi, yrði hún þá að miklu leyti
umfram; það er því enginn vafi, að
þetta fyrirkomulag yrði ódýrara og
hagkvæmara á alla hátt.
Vöruskúr á Hvalfjarðarströndinni
mætti þá byggja, þegar Leirsveit-
ungum, Strandamönnum og Svín-
dælum sýndist hentugra að fá vörur
sínar úr Reykjavík þangað, en sækja
þær út á Akranes, en að slíku tel
jeg vafasamt, eins og nú stendur, að
yrði mikill hagur.
y. B.
Leikhnsid. Mjer hefur verið
sagt að þjóðsöngur Dana hafi vetið
leikinn öll kvöldin á eftir „ÁIfhól“.
Fyrsta kvöldið hefi jeg þá verið
farinn út á undan honum. Jeg sat
við dyr og fór út með þsim fyrstr.
G. M.