Lögrétta - 22.01.1913, Blaðsíða 2

12
L0GRJETTA
Þessi mynd er tekin í veislu í Lundúnum hjá hertogafrúnni af Sutherland og eru friðarsamn-
ingamennirnir frá Balkanlöndunum gestir hennar: í. E. Scoulondis (g). 3. Veniselos (g). 3. Nikolitsch (s).
4. Novakovitch (s). 5. Mijuskovitch (m). 6. St. Danew, (s). 7. Madjaroff (b). 8. Reshid pasja (t).
9. Paprikoff (b). 10. Popvitch (b). 11. M. Visnitch (s). 12. J. Gennadius (g). 13. Dr. Streit (g).
14. Asquith yfirráðherra. 15. Frú Asquit. 16. Sir. E. Cassel. 17. Hertogafrúin af Marlborough. 18. Lady
Castlereigh. 19. Sir Edward Grey. 20. Esher lávarður. 21. Hugh Cesil lávarður. 22. Hertogafrúin af
Vestminster. 23. Castlereigh lávarður. 24. Haldane lávarður. 25. Hertogafrúin af Sutherland.
g = grískur, s = serbneskur, m = frá Montenegró, t = tyrneskur, b = búlgarskur.
Lögrjetta kemur út á hverjum mið-
vlkudegt og auk Jiess aukablöð við og við,
minst 80 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis S kr. Gjalddagi 1. júli.
SamgöDgusamDmgarnir.
í 1. tbl. Lögr. þ. á. voru prentaðir
samgöngusamningarnir nýju. Síðan
hafa þeir verið gerðir að umræðuefni
í ýmsum blöðum hjer og eins í Stú-
dentafjelaginu nú fyrir skömmu. En
bæði þurfa blaðaummælin öll og eins
margt það, sem haft er eftir þeim,
sem í Stúdentafjelaginu töluðu um
málið, leiðrjettinga við.
I. Strandferðamálið á alþingi.
Alþingi 1912 gaf Thorefje!. eftir frá
ársby.vjun 1913 samninginn, sem við
það hafði verið gerðui til 10 ára, frá
ársbyrjun 1910. Framsögumaður
meiri hluta Strandferðanefndarinnar
segir það álit hennar, „að ekki sje
til neins að halda samningunum að
fjelaginu, eða heimta skaðabætur fyrir
samningsrof, því að þá verði fjelagið
sýnilega gjaldþrota á næsta hausti“.
Eignir fjelagsins sjeu veðsettar, svo
að engar líkur sjeu til, að skaðabæt-
ur fengjust, jafnvel þótt þeirra yrði
krafist.
Það var ekki útlit fyrir annað en
að landið yrði strandferðalaust þetta
ár. Um það segir framsögumaður
Strandferðanefndarinnar: „Nefndin
hefur leitað fyrir sjer, hvort mögulegt
væri að fá einhverja til að taka að
sjer strandferðirnar næsta ár. Og til
þess að gera það aðgengilegra, hefur
hún lagt til, að Suðurlandsbáturinn,
sem alla sína tíð hefur verið mesti
ómaginn, verði lagður niður og við-
komustöðum strandbátanna verulega
fækkað. En þrátt fyrir þetta hefur
nefndin ekki fengið neinar undirtekt-
ir úr neinni átt, sem lítandi væri
við . . . . Þetta horfir svo við, að
fjelagið, sem haft hefur strandferðirn-
ar á hendi, er algerlega úr sögunni
hvað það snertir, og ómögulegt að fá
annað fjelag til þess að taka þær að
sjer. Að landsjóður eða landstjórnin
fari að leigja eða kaupa skip til ferð-
anna, telur meiri hluti nefndarinnar
hið mesta óráð o. s. frv.“
Svona er nú hljóðið í meiri hluta
Strandferðanefndarinnar, er hún legg-
ur fram álit sitt á málinu á síðasta
þingi. Það var þó álit allflestra þing-
manna, að án strandferða mættum
við ekki vera.
Hjer var þá staddur formaður hinn-
ar íslensku deildar Sam. Gufuskipa-
fjel.. Strandferðanefndin hafði átt tal
við hann og gat ekkert tilboð fengið
frá honum. Síðan átti ráðherra tal
við hann og skýrir frá því í þinginu
að hugsanlegt sje, að samningar
fengjust við Sam. fjel. um strand-
ferðirnar, ef slakað væri til í nokkr-
um atriðum í samningnum frá 7.
ág. 1909, og fer svo um það nokkr-
um orðum, í hverju þessar tilslak-
anir sjeu fólgnar og óskar að þing-
menn láti í Ijósi álit sitt um þetta,
en segist þó líta svo á, að stjórnin
hafi heimild til þess án samþykkis
alþingis, að breyta samningnum.
Auðvitað hefur þetta síðan verið
tekið til athugunar af Strandferða-
nefndinni. og af umræðunum um
málið verður ekki annað sjeð en að
þingið fallist á þetta.
2. Breytingarnar á samningnum
frá 1909.
í Rvík (18. þ. m.) fullyrðir J. Ól.,
að breytingar þessar á samningnum
við Sam. fjel. kosti íslendinga alt að
200 þús. kr. á ári, og ísaf. ber þá B. H.
Bjarnason kaupm. og Bjarna viðskifta-
ráðanaut fyrir einhverju líku. En
hvorugt blaðið hefur fyrir því, að
færa nokkra minstu ástæðu fyrir
þessum ummælum.
J. Ól. segir í Rvík, að „breytt sje
flokkun varnings þannig, að reiknað
er eftir þyngd í stað rúmmáls, eða
það gagnstæða, í því skyni að hækka
flutningsgjaldið". Þessi breyting á að
vera gerð á flutningsgjaldstaxtanum,
sem gildir milli Khafnar og íslands.
En hjer er aðeins um misskilning að
ræða. Það er beint tekið fram í
samningnum, að allir farmtaxtar frá
Danmörku sjeu óbreyttir.
Annað aðalatriðið segir J. Ól. það,
að breytt sje „flutningsgjaldi frá Skot-
landi í því skyni að gera viðskifti við
Skotland örðugri og draga viðskiftin
til Danmerkur".
Þetta er líka rangt. Nýi samning-
urinn breytir ekki heldur flutnings-
gjöldunum frá Skotlandi. En þar
hafa bæði J. Ól. og aðrir, sem því
hafa haldið fram, þá afsökun, að
þeir byggja sinn ranga skilning á
samningnum sjálfum. Þar stendur:
„Flutningsgjöldin milli íslands og
Leith breytast samkvæmt meðfylgj-
andi gjaldskrá þannig, að þau verða
hjer um bil 10% lægri en flutnings-
gjöldin milli íslands og Kaupmanna-
hafnar “.
En heimildin til þeirrar breytingar
er í tíu ára samningnum sjálfum,
frá 7. ág. 1909, og fjelagið gat gert
þá breytingu hvenær sem því þókn-
aðist, án þess að leita nokkurs leyfis.
Ákvæðin um þetta í samningnum
frá 7. ág. 1909 eru þannig (sbr. Stj.-
tíð. 1909, B.—D. bls. 180): „Gjald-
skrá um fargjöld og farmgjöld skal
samþykt af stjórnarráðunum, og mega
gjöld þessi eigi vera hærri en til er
tekið í samningi um gufuskipaferðir
fyrir árin 1908 og 1909, bæði mílli
Danmerkur og íslands og Leith og
íslands“. Hjer er eigi gerð nein
breyting á flutningsgjaldinu frá því
sem áður var, heldur endurnýjað um
það ákvæði frá eldri samningi.
Breytingin, sem hjer er um að
ræða, er gerð með samningi við Sam.
gufuskipafjel. írá 5. des. 1907, og þá
er hún sett inn fyrir tilhlutun kaup-
manna hjer í Reykjavík, auðvitað til
þess að fá lækkuð flutningsgjöldin
frá Skotlandi. Áður hafði verið hærra
flutningsgjald á ýmsum vörum frá
Skotlandi en frá Kaupmannahöfn;
yfir því kvörtuðu kaupmann til stjórn-
arráðsins og var þessu þá fyrst breytt
þannig, að flutningsgjald af öllum
vörum var gert lægra frá Skotlandi
en frá Kaupmannahöfn. Töldu kaup-
menn hjer, sem kröfuna báru fram,
þá viðunandi, að munurinn væri 10%,
og inn í samninginn við gufuskipa-
fjelagið, sem gerður var 5. des. 1907,
komst þá svohljóðandi ákvæði (sbr.
SLj.tíð. 1907, B.—D. bls. 246): „öll
farmgjöld miJli Leith og íslands, hvora
leiðina sem er, skulu talin eftir sama
mælikvarða og vera um 10% lægri
en tilsvarandi farmjöld milli íslands
og Kaupmannahafnar". Þetta ákvæði
er svo endurnýjað í 10 ára samn-
ingnum (7. ág. 1909), eins og áður
er sýnt. En fjelagið hefur að undan-
förnu flutt nokkrar vörutegundir frá
Skotlandi fyrir lægra flutningsgjald
en samningurinn heimilaði því að
taka. Breytingin er sú, að nú lætur
það ákvæði samningsins ná til allra
vörutegunda.
Mun nú öllum Ijóst af þessu, að
núverandi ráðherra getur alls enga
sök átt í þessum breytingum, eða
þessari flutningsgjaldahækkun, sem
gerð er í fullu samræmi við 10 ára
samninginn frá 1909.
Svo' er líka þessi flutningsgjalda-
hækkun alls ekki eins gífurleg og af
er látið. Hækkunin nær til þeirra
vörutegunda, sem hjer eru taldar á
eftir, og kunnugur maður hefur taliö
saman, að samkvæmt verslunarskýrsl-
unum hefur flutningur á þeim árin
1909 og 1910 numið þessu, er tekið
er meðaltal fyrir bæði árin:
Aðflutt frá Leith: Tonn
Ýmsar járnvörur (5 sh.) . . 79
Soda, fita, síróp, sápa, fjár-
baðlyf.........................68
Bygg, mjel, mais, baunir, hris-
grjón, hveiti, bankabygg,
kartöflumjel (2,6 sh.) . . 1663
Sykur í sekkjum, kassar og
tunnur (5. sh.) .... 506
Kaðlar og fiskilínur (15 sh.) 106
Ostar og svínslæri (5 sh.) . 10
Skipskex í tunnum og köss-
um (10 sh.)...................215
Kartöflur (5 sh.) .... 122
Útflutt til Leith:
Söltuð sauðskinn og húðir
(2 sh.).....................72
Tólg (2 sh.)................... 0,35
Flutningsgjaldahækkunin alls á
landinu:
a. Til landsins:
785 tonn á 5 sh. -r- 3533 kr.
1663 — - 2Va------- 3743 —
106 — - 15 — — 1431 —
215 — - 10 ------ 1934 —
b. Útflutt:
72 tonn - 2 — — 130 —
10771 kr.
Ef allar þessar vörur hefðu verið
fluttar með skipum Sam. gufuskipa-
fje]., þá hefðu flutningsgjöldin að
meðaltaii þessi ár hækkað um 10771
kr. til alls landsins. En nú flytja stærri
verslanirnar (Ásgeirsson, Zöllner, Ed-
inborg og MiJjónafjelagið) mikið með
eigin skipum, og auðvitað flytja
Thorefjelagsskipin mikið fyrir ýmsar
verslanir, svo að ætla má, að helm-
ingurinn komi hingað að minsta kosti
með öðrum skipum en skipum Sam.
fjelagsins. Til þess að finna hækk-
unina hjá því nærri sanni, ætti þá
að mega deila þessari tölu með 2,
að minsta kosti, og verður þá út-
koman 5370 kr.
Þannig lítur þetta út eftir verslun-
arskýrslunum. Nú má segja, að þær
sjeu ófullkomnar og að innflutning-
ur hafi aukist síðan 1909 og sje að
aukast, og má það vel vera. En
mjög miklu munar þetta ekki, og
hærri en 10 þús. kr. getur flutnings-
gjaldshækkunin frá Leith alls ekki
verið.
En því fer fjarri að gróði fjeJagsins
verði þeim mun meiri sem hækkun-
inni nemur, samanborið við 1909.
Síðan 1909 hafa erfiðispeningar í
Leith hækkað afarmikið og kolin orðið
4 sh. dýrari hvert tonn í innkaupi.
Fjelagið verður til millilandaferðanna
að senda til íslands 5000 tonn af
kolum á ári fyrir utan það, sem tek-
ið er í skipin til notkunar jafnóðum,
og á þau bætast ennfremur 5 sh.
flutningsgjaldshækkun á tonn. Það
er því skiJjanlegt, að íjelagið noti nú
uppfærslurjett þann á flutningsgjald-
inu, sem því er heimilaður í samn-
ingnum frá 1909.
Breytingar þær, sem núver. ráð-
herra hefur gert á 10 ára samningn-
um, eru gerðar eftir undirbúning á
alþingi, og bera Þingtíðindin það skýrt
með sjer. Bæði framsögumaður
Strandferðanefndarinnar, Óuðl. Guð-
mundsson bæjarfógeti, og eins Jón
Ólafsson, sem líka var í Strandferða-
nefndinni, gera í ræðum sínum ráð
fyrir að samningnum verði breytt á
þann hátt, sem ráðherra skýrir þing-
inu frá að tiltal hafi verið um milli
sín og formanns hinnar ísl. deildar
Sam. gufusk.fjel., sem hjer var stadd-
ur um þingtímann, eins og áður segir.
Sama kemur fram í ræðum fleiri
þingmanna.
Svo er þess að gæta, að breyting-
arnar, sem gerðar hafa verið á samn-
ingnum, eru ekki eingöngu fjelaginu
í hag, heldur er þar líka um íviln-
anir að ræða frá þess hálfu, þar sem
eru ákvæðin um póstflutning og um
aukaferð hingað í desember. Það er
og gert ráð fyrir, að nýtt skip verði
sett í ferðirnar hingað. Ráðherra,
sem Lögr. hefur ítarlega spurt um
alt þetta mál og gefið hefur henni
upplýsingar um það, segir, að vænta
megi betra skips i stað „Yestu“,
þótt ekki sje beint loforð um það
gefið.
3. Strandferðirnar.
Um þær breytingar, sem gerðar
hafa verið á flutningsgjöldum og far-
gjöldum með strandferðabátunum, er
það að segja, að án þeirra hefði alls
ekki verið hægt að fá neinar strand-
ferðir. Menn voru orðnir mjög hræddir
um, að engar strandferðir fengjust
þetta ár og þótti afarilt að verða af
þeim. Þetta er það besta, sem feng-
ist gat, enda hefur Lögr heyrt suma
telja strandferðirnar nú betri en áður.
Það gerir fjölgun hraðferðanna kring
um land, sem mjög hefur verið æskt
eftir.
Það var sagt á þinginu í sumar af
þeim, sem kynt höfðu sjer plögg
Thorefjelagsins, að það hefði tapað
30 þús. kr. á ári á strandferðunum
og 10—12 þús. kr. á Hamborgar-
ferðunum. En á strandferðunum
og Hamborgarferðunum siðastliðið
ár taldi Thorefjelagið tap sitt
80 þús. kr. Kunnugt er það líka,
að Sam. fjel. tapaði einnig á strand-
ferðunum meðan það hafði þær áður.
Geta menn þá búist við því, eftir
slíka reynslu, að nokkurt útgerðar-
fjelag taki ferðirnar að sjer með
sama fyrirkomulagi að öllu leyti og
áður hefur verið og með sömu töxt-
um, — þegar flutningsgjöld eru orðin
miklu hærri en áður hefur verið.
Það væri fjarstæða, að láta sjer detta
slíkt í hug, enda má sjá það á Þing-
tíðindunum, að við því býst þar eng-
inn maður. Þar telja allir það sjálf-
sagt, að breyta verði til, og hver
eftir annan bendir á, að fyrirkomu-
lagið hefði verið alt annað en vera
hefði átt.
Árið 1912 höfðu skip Sam. fjel.,
„Skálholt" og „Hólar", 30 þús. kr.
ágóða hvort um sig á þeim ferðum,
sem þau voru þá höfð í. En sama
ár verður stórtap hjer á strandferða-
skipunum. Geta menn þá búist við
að fá „Skálholt“ og „Hóla“ í ferð-
irnar að öJlum skilyrðum óbreyttum?
4. »Austri« og »Yestri«.
Það kom til tals á þinginu að
kaupa strandferðabátana „Austra“ og
„Vestra" og J. Ól. segir í Rvík 18.
þ. m. að við hefðum getað fengið
þá keypta fyrir 160 þú*. kr. (hvorn),
en fjelagið seldi þá nokkru síðar
fyrir 185 þús. hvorn. Hjer er áður
sýnt, hvert álit meiri hlutu strand-
ferðanefndarinnar hafði á því, að
landið færi að kaupa skip til ferð-
anna. Og svo verður það hvergi sjeð
af þingtíðindunum, að það sje rjett,
að við hefðum getað fengið bátana
fyrir 160 þús. kr. hvorn, enda getur
það ekki annað verið en einhver
misskilningur, að fjelagið mundi vilja
seJja bátana hingað fyrir lægra verð
en það, sem annarstaðar var fáanlegt
fyrir þá. í þingræðu sem, J. ÓJ.
heldur 16. ág. (Alþt. B. III. dlk. 222)
segir hann: „Fjelagið býður nú land-
inu skipin fyrir 10 þús. pd. sterl. —
180 þús. kr. — hvort, og er það
11 þús. kr. minna en fjelagið gæti feng-
ið fyrir þau nú“. í ræðu, sem hann
heldur næsta dag (17. ág.) segir, að
það liggi hjer tilboð frá Thorefjel.
um leigu eða kaup á bátunum og
„eiga þeir að kosta 169 þús. hvor.
Hinsvegar er það vitanlegt, að fjel.
hefur fengið 10,000 pd. sterl. tilboð
í hvorn bát“. (Alþt. B. III. dlk. 669).
Svo kemur nú 3ja talan í „Rvk.“,
160 þús. kr. fyrir hvorn bát.
5. Umniæli »ísafoldar.«
Það er óvarlegt af ísaf. 18. þ. m.
að fara að hrósa Thore-samning
Björns Jónssonar í sambandi við til-
vitnanirnar í þá B. H. B. og við-
skifta-Bj.
Strandferðir þær, sem Thorefjel.
íjekk að taka að sjer 1909 voru
sem sje ekkert annað en tilboð Sam.
gufusk.fjel., sem lagt var fyrir alþing
1909 (Alþt. 1909, þingskj. 679). Þar
eru hraðferðirnar 4 og Suðurlandsferð-
irnar sjerstakar. Ekki ein vitund af
því er hugmynd Björns Jónssonar
nje Th. E. Tuliníusar. Það er frá
upphafi tilboð frá Sam. fjel. og þar upp
fundið. En. B. J. sýndi fjelaginu þá
kurteisi að taka tilboð þess og hug-
mynd og láta Tulinius fá þetta á
bak við fjelagið.
Og vandræðin nú stafa af því, að
B. J. samdi þá ekki við Sam. fjel.,
heldur við miður ábyggilegt fjelag,
sem sýnt hefur að það gat ekki staðið
við loforð sín. Ef Thorefjel. hefði
ekki gengið úr skaftinu, þá hefðu
engar ráðstafanir þurft um strand-
ferðir og engar samningabreytingar.
Öll hækkunin, sem ísaf. reynir að
gera svo mikið úr, er því beinlínis
ráðstöfunum B. J. að kenna.
Það er ekki einu sinni hægt að hrósa
honum fyrir flutningsgjaldstaxtana, sem
ákveðnir voru 1909, því í þeim samn-
ingi er skírskotað til þeirra taxta,
sem fyrirrennari hans (H. H.) hafði
áður fengið framgengt, 1907 og 1908.
B. J. gerði það eitt, að tefla úr
höndum okkar samningsgerðinni um
millilandaferðirnar, sem H. Hafstein,
eftir samkomulagi við innanríkisráð-
herrann, hafði haft einn með hönd-
um áður, einnig íyrir danska tillagið,
og leggja það í hendur innanríkis-
stjórnarinnar dönsku, sem var og er
aðalsemjandinn við Sam. gufuskipafjel.
síðan 1909.
Að ummælum „Ingólfs“ um málið
þarf ekki að eyða orðum sjerstaklega.
Þau eru svo hringlandi vitlaus í mörg-
um greinum að engri átt nær.
„Stjarnan frá austri“ heitir nýtt
trúarfjelag, sem maður frá Austur-
Indlandi, J. Krishnamurti, hefur stofn-
að og fær til og frá ekki fáa fylgj-
endur. Hann boðar stríð á móti van-
trúnni, en leggur að jöfnu öll aðal-
trúarbrögð mannkynsins, vill engan
mun gera trúaðra manna, hvort þeir
sjeu kristnir, Búddatiúar eða Múha-
meðstrúar o. s. frv., en mótsetning
þeirra eru vantrúarmennirnir innan
allra þessara trúarbragða.
Mylius-Erichsen norðurfara, sem
fórst á Grænlandsjöklum fyrir 5 árum,
hefur í vetur verið reist minnismerki
í Khöfn, ásamt ferðafjelögum hans
tveimur, sem með honum fórust.
Minnismerkið er við Löngulínu og
var afhjúpað 5. desember.