Lögrétta - 12.02.1913, Blaðsíða 1

Afgreiöslu- og innheimtum,:
ÞÓRARINN B. ÞORLÁKSSON.
Veltusundi 1.
Talsimi 359.
Ri t s t j o ri:
RORSTEINN GÍSLASON
Ringholtsstrœti 17.
Talsimi 178.
M V.
Reykjavík 13. Febráar 1013.
Viltu vita nokkuð um „Máster
I. O. O. F. 942149
Þjóðmenjasafnið opið á sunnud., þriðjud.
og fimtud. kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—1.
Tannlækning ók. (í Pólthússtr. 14) 1. og 3.
md. í mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjúkravitj. 11—1
alla daga.
Islands banki opinn io—2'/a og 5*/»—7-
Landsbankinn io'/a—2T/». Bnkstj. við 12—I.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
, 12—3 og 5—8.
Okeypis lagaleiðbeiningar á háskólanum á
hverjum laugard. kl. 7—8 síðd.
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—1.
Lárus Fjeldsted,
Y flrrj ettarmálafæralumaður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
ínnlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Haun kom á heimskautið 18. jan.
1912, en fórst á heimleiðinni.
Síniað er frá Khöfn i gærkvöld:
»Terra nova« er komin til Nýja-
Zeelands. Scott komst á Suður-
heimskautið 18. jan. 1912, en fórst
á heimleiðinni í miðjum mars
ásamt 4 samferðamönnum sínum
úr knlda og neyð. Lík þeirra
fundust í nóvember 17 kílóm. frá
vistageymslustaðnum«.
R. Scott lagði á stað i suður-
j'örina vorið 1910, og var þá mynd
af honum og skipi hans, »Terra
nova«, hjer í blaðinu. Síðastl.
vor komu nánar fregnir af ferða-
lagi hans, skömmu eftir að fregn-
in barst um það, að Amundsen
hefði komist á suðurskautið (Lögr.
19. tbl. f. á.). Það var þá talið víst,
að Scott mundi hafa náð þangað
skömmu síðar, og sýnir simskeyt-
ið hjer á undan, að þetta helúr
reynst rjett. Amundsen kom til
heimskautstins 14. des. 1911, en
Scott er þar 18. jan. 1912.
Scott var mjög duglegur ferða-
maður og rannsóknari og hafði
getið sjer frægð fyrir suðurheim-
skautslanda-rannsóknir áður en
hann lagði á stað í þessa för.
Útbúnaður hans til þessarar
farar var mjög vandaður, enda
hafði förin gengið vel, er fregnir
komu af honum síðastl. vor.
Þýikalaiidskebarí giftiv
dóttur sína. Símað er frá Khöfn
í gærkvöld, að einkadóttir Vil-
hjálms Úýskalandskeisara sje trú-
lofuð syni hertogans at Cumber-
land. — Þetta er mcrkilegt hjóna-
band og því án efa komið á af
stjórnmála-ástæðum, því hingað
til hefur engin vinátta verið milli
hertoga-ættarinnar og Þýskalands-
keisara. Hertoginn, Ernst August,
er sonur Georgs V., cr misti kon-
ungdóm yfir Hannover, og hefur
hertoginn gert tilkall til konungs-
dóms þar, en Hannover er nú hluti
af þýska ríkinu. Yfir þetta mun
nú eiga að jafna með lijónaband-
inu. Hcrtoginn af Cumberland er
kvæntur Þyri dóttur Kristjáns IX.
Danakonungs. Annar sonur þeirra
fórst af slysi síðastl. sumar, er
hann var á leið til jarðartarar
móðurbróður síns, Friðriks VIII.
Danakonungs.
Gufuskipaferðirnar
við ísland.
Stutt yfirlit.
(Nl.).
Vorið 1898 koma svo strand-
bátarnir »Hólar« og »Skálholt«,
og þóttu það þá miklar umbæt-
ur. Þeir voru í strandferðunum
í 12 ár, til 1910. Á þessu tíma-
bili er og farið að veita fje til
llóabátanna. Millilandaferðirnar
aukast. Auk Sam. gufuskipafje-
lagsins er haldið uppi föstum
ferðum af Wathnesfjelaginu, sem
byrjað var á milli 1880 og 1890,
og Thorefjelaginu, sem byrjar
rjett um aldamótin. Bæði þessi
Ijelög fá nokkurn styrk úr land-
sjóði fyrir póstflutning. Er til-
lagið til Sam. gufuskipatjel. á
þessum árum fyrst 50 þús. á ári.
Á fjárhagstimabilinu 1904—1905
er það 75 þús. hvort árið, og ferð-
irnar þá auðvitað meiri og betri
en áður. Svo er tillagið aftur
fært niður í 30 þús., og það er
það á árunum 1906— 1909.
1907 er gert ráð fyrir að 2 ný
skip komi í millilandaferðirnar,
er fullnægi kröfum tímans sem
farþegaskip, hafi stór kælirúm
og sjeu að miklum mun stærri
og hraðskreiðari en »Vesta« og
»Laura«.
Með þessu skilyrði ásamt fleir-
um fær stjórnin þá heimild til
að gera samning við Sam. gufusk.
fjel. til 8 ára. En úr samkomu-
lagi um þetta þá milli stjórnar-
innar og fjelagsins varð ekki, og
var þá aðeins samið til tveggja
ára, 1908 og 1909.
í þessuin samningi kemst fyrst
inn ákvæði um það, llutnings-
gjöldin frá Leith skuli jafnan
lægri en frá Khöfn, því áður
höfðu þau á ýmsum vörum ver-
ið hærri. Tillaga kaupmanna hjer
var, að þau yrðu gerð 15% lægri,
en sú miðlun komst á, að þau
yrðu 10% lægri og var sett á-
kvæði um það inn í samninginn.
Nú er komið að þvi merkilega
þingári 1909. Núverandi ráðherra,
sem þá var fráfarindi, flutti þá
þinginu tilboð frá Sam. gufu-
skipafjel. og var í því tilboði
ýmsu breytt til bóta frá því fyrir-
komulagi, sem áður hafði verið.
Þar er Suðurlandsbátnum bætt
inn í strandferðirnar og »Hólum«
er ætlað að fara 4 hraðferðir
kring um land, og var þetta þá
nýmæli, sem fyrst kemur þarna
fram.
Millilandaferðum var fjölgað frá
því, sem verið hafði (í 25 úr 22),
og skipað þannig niður, að þær
fjellu með jöfnu millibili frá
Khöfn. Botnía átti að setjast inn
i ferðirnar i stað »Laurit« o. s.
frv. Yfir höfuð var þetta tilboð
sniðið sem mest eftir kröfum
þingsins 1907, er heimilaði 8 ára
samning, ef þeim væri fullnægt.
Sam. fjel. sendi þá hingð fulltrúa
sinn með umboði til að semja
við þingið.
En nú kemur fram frá annari
hálfu í þinginu fruinvarp um
landsjóðskaup á Thoreskipunum
og var sótt á með miklum ákafa
af þáverandi stjórnarflokki, að
hafa þau ,kaup fram, en samt
tókst að stemma stigu fyrir því
og var málið lagt til hliðar með
svohljóðandi rökstuddri dagskrá
frá Skúla Thoroddsen:
»í trausti þess, að landstjórn-
in afli sjer glöggra skýrslna þekk-
ingarfróðra manna um alt, er að
eimskipaútgerð lýtur, scm og um
óskir landsmanna að því er milli-
landaferðir og strandferðir snertir,
og leggi fyrir næsta alþingi ásamt
tillögum sínum um málið, tekur
deildin fyrir næsta mál á dagskrá«.
í fjárlögunum þá er 60 þús. kr.
fjárveiting til gufuskipaferða þann-
ig orðuð: »Stjórninni veitist heim-
ild til að gera samninga um gufu-
skipaferðir, er gildi næstu 2 Jár,
að því tilskildu, að strandferð-
um og millilandaferðum verði
hagað svo, að þær verði eigi minni
nje lakari en ferðir þær, er hið
Sam. gufusk.fjel. býður o. s. frv....
... Svo veitist stjórninni heimild
til að gera samning um gufu-
skipaferðirnar um alt að 10 ára
tímabil með sama árlegum styrk,
ef mun betri ferðir fást með því
móti, ef kælirúm fást í minst
tveimur skipunum, er íara milli
landa, og ef minst eitt skip fer
nokkrar ferðir á ári milli Ham-
borgar, Leith og íslands«.
Út úr þessu verður svo til Thore-
samningurinn, sem þegar frá upp-
hafi var hart dæmdur af mörg-
um og reynslan hefur nú dæmt.
Það er auðvelt að segja það uú
eftir á, hvað rjettast hefði verið
að gera fyrir stjórnina haustið
1909.
Það, að samið var lil 10 ára,
hefur reynslan, enn sem komið
er, ekki dæmt rangt, heldur þvert
á móti.
En það hefur reynst rangt, að
samið var við Thorefjel., óábyggi-
legt fjelag, sem ekki hefur getað
fullnægt samningnum. Og það er
skýrt sýnt fram á það á þingina
1909, að Thorefjelagið sje svo
statt, að ekki sje á því að byggja.
Nú getur engin verið i nokkr-
um efa um, að B. J. hefði gert
rjettast í því 1909 að semja til
8 eða 10 ára við Sam. gufuskipa-
fjel. Enginn efast um, að það
hefði getað uppfylt samningana
og við hefðum þá verið lausir við
allar breytingar á þeim samning-
um þessi árin, sem ílutningsgjald
er orðið svo afarhátt í saman-
burði við Jiað, sem áður var,
þegar samningar voru gerðir.
Smávegis frá Stokkhóli.
Eflir A.
VII.
Yið gröf Strindbergs.
Haustið er komið, og það er nótt.
Jeg hef freistað þess að sofna, en
jeg get það ekki.
Úti er heiðríkt og heilnæmt vetr-
arloft. Snjóföl er á jörðinni, sem fjeli í
dag. Himininn er heiður og þó er að-
eins örlítið frost. Stjörnurnar tindra silf-
urska;rar, sorgbleikar. Urglugganum
mínum sje jeg ofurlitla sneið af mán-
anum, fremur til skrauts en til lýs-
ingar.
Jeg var í leikhúsi og sá „Master
Olof" leikinn. Því er blóð mitt ennþá
svo órótt og bannar mjer svefnværð.
Jeg ætti aldrei að fara neitt út fyrir
„heiminn minn", sem jeg gat um við
þig síðast, enginn ætti að iara út
fyrir hann af þeim, sem þar eru*
Sumir eru þegar svo tamdir, að þeir
gera það ekki, og þeir eru sælir;
aðrir eru svo, að þeir geta ekki tamist.
Veðrið laðar mig út, út úr þröngu
múrunum, út í hreinhvítu, náhvítu nátt-
úruna. Nú vildi jeg að þú vildir
fylgja mjer kippkorn norður úr borg-
inni, vina mín eða vinur, út að leg-
stöðum hinna dauðu, sem aldrei voru
svo dauðlegir sem nú, undir náblæju
vetrarins. Ef við sofum allar aðrar
nætur en þessa, þá er okkur vakan
ekki hættuleg.
Olof?"
Persónan, sem skáldið hefur gefið
líf á ný, var frömuður siðbótar Lút-
hers í Svíþjóð, Olaus Petri (Olof
Pettersson) að nafni. Hann var ungur
við nám suður á Þýskalandi og varð
þar eldheitur áhangandi Lúthers,
kom heim og varð skóiameistari í
Strengnessklaustri — og varð að þegja.
Úr viðurstygð klausturlífsins byltist
hann þó fram við sjerstakt tækifæri.
Þá voru óeirðar- og framfara-tímar
í Iandi. Gústav Vasa hefur nýlega
komist að völdum. Hann gætir vel
að nýju straumunum og stýrir eftir
þeim. Hann gerir hinn unga Olof
að presti við Stórkirkjuna í Stokk-
hólmi og veitir honum frjálsræði til
að prjedika nýju kenninguna.
Þetta var meira af hygni gert en
fylgi við nýja siðinn. Það sá hinn
eldheiti Olof og finnur sig ennþá
bundinn. í tilefni af því tekur hann
þátt í samsæri gegn konunginum, sem
stefnir að þvf að ráða hann af dög-
um. Það verður uppvíst og sam-
særismenn gripnir, þar á meðal Máster
Olof.
Dómurinn úrskurðar líflát. En kon-
ungi þykir súrt í brotið að missa
Máster Olof og náðar hann, þegar
hann hefur fengist til að biðja um náð.
Ágúst Strindberg var aðeins 23
ára að aldri, er hann rjeðst í að gefa
þessari persónu líf á ný fyrir leik-
sviðið, eða rjettara sagt: færa sjálfan
sig í ham hennar. Á tveim mánuð-
um að vorinu samdi hann meistara-
verkið að fullu, en hefur þó verið
búinn að safna að sjer efninu í það
áður.
Það er Strindbergs eigin brenn-
heita glóð, sem þar kemur fram í
fyrsta sinn og um leið ljósast og fag-
urlegast. Sú glóð mun um langan
aldur hita mörgu ungmenninu og
hvetja hann til framkvæmda, til stór-
ræða á sviðum frelsis og mannkær-
leika. Þeir einstaklingar hafa sann-
arlega hjörtu af steini, sem kenna
ekki neins, er þeir sjá hinn unga
Olof í Strengnessklaustri, er hann
ríkur í klukkustrenginn og hringir til
messu fyrir fólkið, sem safnast hefur
fyrir utan grindurnar á hvítasunnu-
dag, en er bannað að heyra guðsorð
af því að sumir sóknarmanna hafa
ekki goldið skuldir sínar við klaustr-
ið — og úti í garðinum sefur biskup
amtsins, sem staddur er í klaustrinu,
varla sjálf bjarga af ofáti og ofdrykkju.
Eða við hrífandi sýninguna í Öðr-
um þætti, þar sem prjedikarinn Olof
skal í fyrsta sinn koma fram með
kenningu sína í Stórkirkjunni, ást
hans á hinum nýja sið og heitið við
hann, og ástin til móður hans, sem
er jafn-heit með forna siðnum ogkrefst
af honum alls þess, er hann getur
ekki veitt, þá hin innilega, hrífandi
ást hans og Kristínar og samteng-
ing þeirra — og síðast en ekki sfst,
er hann hörfar úr kirkjunni undan
grjótkasti áheyrendanna, sem þola
ekki birtu þá, er hann færir þeim.
En snemma byrjuðu erfiðleikar
Strindbergs og andviðri. Leikrit sitt
fjekk hann ekki leikið. A fimm
næstu árum endursamdi hann það
hvað eftir annað, til þess að freista
hins ítrasta að fá það leikið. Én alt
kom fyrir ekki. Menn leyfa sjer nú
að kalla það landráð. Fimta hand-
ritið var Ioks gefið út á prenti; þar
var leikurinn í ljóðum og lítils háttar
breyttur frá fyrsta handritinu, varla
til hins betra. Nýja, veglega Kon-
unglega leikhúsið hjer var vígt með
„Máster Olof", útgáfunni í ljóðum,
og síðan er hann ávalt leikinn þar
við og við. Á „Sænska leikhúsinu"
hefur útgáfa leiksins eftir fyrsta hand-
ritinu verið sýnd með ágætum árangri.
Meðal leiðanna lágu, þar sem hinir
fátækustu af alþýðumönnum hafa feng-
VIII. árg.
verður haldin í
Göod-Templarahúsinu
næstk. sunnud- kl. 8V2.
Þar verður skemt með leikfimi,
upplestrum, söng og sjónleik.
Nánara á götuauglýsingum.
ið síðasta hvílubeðinn, þar finnum við
leiði Strindbergs. Það er ekki hærra,
heldur alveg eins og hin. Hann bað
sjálfur um þennan stað og þennan
látlausa frágang. Háreist og breið-
greinótt björk, nú hjúpuð nálíni vetr-
arins, heldur vörð við höfðagaflinn.
Óttastu ekki þó við göngum hjer
um og dagur sje ekki enn á lofti.
Við röskum ekki fyrir það ró þeirra,
er hvíla í ótakmörkuðum friði.
Mjöllin glitrar bláhvít í birtunni
frá stjörnunum og örmjórri sneið mán-
ans.
Nú minnist jeg þess, að jeg einu
sinni stóð við gröf Napóleons hins
mikla. Mönnunum hafði tekist að
færa meistaralegan dauðablæ yfir hana.
Jeg varð ósjálfrátt gagntekinn af lotn-
ingu fyrir mikilmenninu, sem þar
hvíldi, þrátt fyrir alt, sem mikilmensku
þeirri fylgdi.
Hjer finn jeg sömu tilfinningar bær-
ast hjá mjer, en ennþá öflugri en þá.
Mennirnir, með öllum auði sínum og
listum, gátu ekki búið um óskabarn
hnefarjettarins jafn-veglega og náttúr-
an um barn sitt. Hjer hvílir einnig bar-
dagamaður, fremri flestum öðrum í
heiminum. En barátta hans var
mest inni fyrir með honum sjálfum,
og þegar hann barðist við hið ytra,
þá var það jafnan fyrir þá, sem undir-
okaðir voru og minstan höfðu mátt-
inn.
Æfiferill hans er nokkuð einkenni-
legur yfir að líta, einkennilega óslit-
inn þáttur af baráttu og raunum.
Að síðustu átti þó þetta rauna-æfin-
týri Ijósar stundir, skömmu fyrir hans
kvalafulla andlát.
Hann stundaði nám í Uppsölum,
ætlaði sjer að verða Iæknir. Hætti
við það um tvítugt og gerðist sjón-
leikari. Mistókst, er hann fyrsta sinni
fjekk verulegt viðfangsefni. »Jeg lok-
aði mig þá inni í herbergi mínu, tók
inn eitur, lagði mig í sófann og beið
svo andláts míns«, segir hann sjálfur
frá. »En eitrið vann ekki á. Jeg
varð að lifa. Þó ljet það mig ekki
hlutlausan, jeg varð veikur, fjekk
megna hitasótt. Að henni afstað-
inni var jeg knúður til að hafast
annað að. Jeg fór að skrifa sjón-
leika. Eftir tvo daga hafði jeg full-
gert leikrit í einum þætti (»í Róm«),
eftir nokkurn tíma hafði jeg fullgert
sorgarleik í þrem þáttum (»Hermíóne«).
Á þriðja leikritinu byrjaði jeg í sama
kasti; það var um Krist, en það brendi
jeg ófullgert«.
Þetta var byrjunin. Nokkru síðar
kom »Máster 01of«, þar sem barátta
og tilfinningar eru settar fram með
hreinni list. Með »Röda Rummet«
kemur jötunefldi bardagamaðurinn
fram nokkrum árum síðar. Og hann
heldur áfram, eftir því sem tímarnir
líða, glegstí »Nya riket« og »Giftas«.
Þegar hann er kominn yfir fertugt,
fer myrkasti tími æfi hans að nálg-
ast. Hann leggur frá sjer allan
skáldskap nokkur ár og gefur sig
við vísindum, fyrst náttúrufræði, svo
efnafræði.
Andi hans var altaf að leita. Stund-
um fanst honum hann hafa fundið
hið rjetta, og það fullnægði honum
í svip, en óðara varð það ófullkomið
i augum hans, og þá var ekki annað
en kasta því og stryka yfir alt, er
hann hafði skrifað á þeim grundvelli.
Vísindalesturinn fullnægði honum
ekki. Stundum fór hugmyndaaflið