Lögrétta - 05.03.1913, Blaðsíða 2

38
L 0 GJR J E T T A
Lögrjetta keraur át á hverjura mið-
vtkudeKi og auk þnss aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
* tglandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Svo var þeirra Scotts ekki leitað
aftur fyr en á næsta vori þar syðra,
og var haldið á stað í október, en í
nóvemb. fundust lík þeírra. Lík
Oats kapteins var eigi hægt að
finna.
Líkin voru látin vera þar, sem
þau fundust, og minnismerki reist
þar upp úr jarrah trje með nöfnum
þeirra.
Hinum leiðangursmönnunum, sem
ekki fóru með Scott til heimskauts-
ins, heldur í ransóknarferðir til annara
staða, ieið öllum vel.
Lýsingin f dagbók Scotts á neyð
þeirra fjelaga er átakanleg. Hann
endar frásögn sína með ávarpi til
ensku þjóðarinnar og biður hana að
sjá fyrir skylduliði þeirra, sem bíði
bana þar suður á jöklunum.
Vísindaárangur fararinnar.
Um vísindalegan árangur af för
Scotts er það sagt, að með henni
sjeu sönnur fengnar fyrir því, að á
tveimur jarðaldatímabilum áður hafi
milt loftslag verið yfir suðurheim-
skautslöndunum. Ennfremur hefur það
verið leitt í ljós með jarfræðisrann-
sóknum að Ástralía hefur áður verið
áföst við suðurheimskautslöndin og
þar eitt samvaxið fastaland bæði við
Suður-Amerfku og Asíu.
Sambanðsmálið o. |l.
Þegar sambandsmálið var tekið
upp 1906, þá var án efa hugsunin
sú, að jafnframt því, sem við stigum
verulegt spor áfram í áttina til meira
sjálfstæðis, innist það við nýja
samninga um sambandið milli Is-
lands og Danmerkur, að hin sífelda
þræta um það mál gæti um hríð
fallið niður, svo að betra næði feng-
ist fyrir starfandi stjórnmálamenn
okkar til þess að vinna með heilum
hug og óskiftum að framfaramálum
landsins heima fyrir, efling atvinnu-
vega og framleiðslu og hverskonar
menningarfyrirtækja. En það hafði
sýnt sig, að deilan um sambandið
við Danmörku blandaðist alstaðar
inn og var til fyrirstöðu eðliiegri
samvinnu og samhug milli þeirra,
sem að hinu þurftu að vinna.
Sambandslagafrumvarpið frá 1908
færði okkur tilboð um mikið aukið
sjálfstæði, og ef við hefðum borið
gæfu til þess að taka því, þá hefði
þessi hnútur verið leystur. Við hefð-
um þá með góðri samvisku getað
látið sambandsmálið hvfla sig og
snúið okkur næstu áratugina að
menningarmálunum hjer heima fyrir.
Við hefðum haft samhug annara
þjóða, þar á meðal fyrst og fremst
þeirrar þjóðarinnar, sem við stönd-
um f sambandi við og höfum mest
saman við að sælda. En slíkur sam-
hugur út f frá er mikils virði, Út
úr landinu verðum við að leita eftir
fje til fyrirtækjanna hjer heima fyrir,
oft einnig eftir kunnáttu og þekk-
ingu og stuðningi á ýmsan hátt. Án
lánstrausts komumst við ekkert áfram,
og lánstraustið er undir því komið,
hvers álits og samhugar við getum
aflað okkur út í frá.
En þessu var gerspilt með hinni
óviturlegu stjórnmálaframkomu okk-
ar 1908 og þar eftir, eigi aðeins í
Danmörku, heldur og yfirleitt er-
lendis.
Nú kveða hjer við þær raddir,
einmitt úr þeim stjórnmálaherbúðun-
um þar sem hæst var áður hrópað
um, að alt væri undir því komið, að
fá sem fyrst breytingu á samband-
inu við Dani — að rjettast sje að
leggja nú sambandsmálið á hyllurta
og snúa sjer að atvinnumálunum
heima fyrir. Það leggja .sjálfstæðis"-
og „landvarnar“-blöðin gömlu nú til
málanna. Og sama kennir Jón ólafs-
son alþm. í „Rvíkinni".
En jafnframt vill hann ólmur segja
Danmörku fjármálastríð á hendur.
Hann segir, að við „snúum okkur
nú að því að efla atvinnuvegi, efna-
hag og fólksfjölda, og að því, að
losa okkur við Dani í öllum sam-
göngum og viðskiftum".
Þetta segir hann að sje talað „út
úr hjarta hvers einasta íslendings".
Hreifingin hafi „gagntekið þjóðina"
og hún „vaxi og dafni með degi
hverjum". Og alt þetta á nú að
vera til komið af því, að Danir vilji
ekki standa við tilboð sitt í sam-
bandsmálinu frá 1908.
Stjórnmálasambandið við Dani legg-
ur engin bönd á okkur í þá átt, að
binda viðskifti okkar við Danmörku.
Að því leyti standa Danir hjer að
vígi eins og hver önnur útlend þjóð.
Þeir hafa hjer engin forrjettindi til
viðskifta. Við þurfum ekki að skifta
við þá fremur en við sjálfir viljum.
En hugsunin hjá J. Ól. hlýtur að
vera sú, að við eigum að bægja
þeim frá viðskiftum hjer án alls til-
lits til þess, hvort það sje okkur í
hag eða óhag. Við ættum t. d. sam-
kvæmt þeirri hugsun alls ekki að
taka lán í Danmörku, þótt við þyrft-
um þess með og ættum aðeins kost
á þvf þar, eða þá kost á þvf þar
með miklu betri kjörum en annar-
staðar.
Hugsunin er ekki skynsamleg og
fullyrðingin um, að hún sje almenn
nú orðið, er fjarri því að vera rjett.
Við eigum auðvitað að leita viðskifta
þar, sem við getum fengið þau hagan-
legust, í Danmörku þegar svo stend-
ur á, að þau fást haganlegust þar,
utan hennar ella.
Og er það ekki hálfskringilegt, að
vera að ógna Dónum með því, að
nú ætlum við að fara að hugsa um
atvinnuvegina hjá okkur og efnahag-
inn, úr því að þeir vilji ekki láta
okkur fa frumvarpið frá 1908? Eins
og við hefðum alveg ætlað að leggja
árar í bát í þessum efnum, ef við
gætum orðið ánægðir með samband-
ið milli landanna!
En svo er þess að gæta, að það
er alls ekki fyllilega rjett, semj. Ól.
ber Dönum á brýn í „Rvík", að þeir
hafi svikið loforðin frá 1908 í sam-
bandsmálinu. J. Ól. hefur marg-
tekið það fram áður, að þeir hafi
ekki verið loforðum bundnir um neitt
annað en sambandslagafrumvarpið
eins og millilandanefndin lagði það
fram 1908. Þá fyrst, er þing okkar
hefur samþykt það frumvarp óbreytt
og Danir hafa hafnað því, getum
við með fullum rjetti talað um svik
frá þeirra hálfu.
Það, sem frá alþingi kom síðastl.
sumar, var ný málaumleitun, og
árangurinn af henni, sem nú liggur
fyrir og bíður þess, hvað þingið
vilji við hann gera, á alls ekki
skilið þá dóma, sem hann hefur feng-
ið. Hann hefur Iítið verið ræddur enn
opinberlega, aðeins skammaður út og
hártogaður, mest af mönnum, sem alls
enga samninga vilja um sambands-
málið, hvorki frumvarpið frá 1908
nje þetta nýja frumvarp.
Annað atriðið af því, sem hugsað
var til að ná með upptöku sam-
bandsmálsins 1906, virðist nú, ef
marka má blaðaraddirnar, vera kom-
ið f lag, — það, að láta ekki sam-
bandsmálsdeilurnar standa öðrum
málum fyrir þrifum hjer heima fyrir,
heldur leggja þær til hliðar að sinni.
Hitt atriðið hefur lfka staðið íslend-
ingum til boða, og stendur það reynd-
ar enn: að þokast góðan spöl áleið-
is í sjálfstæðisáttina. En því hafa
þeir hafnað vegna innbyrðis sundr-
ungar.
Alt stríðið, sem háð hefur verið
hjer sfðan sambandsmálið var tekið
til meðferðar 1906, bæði innanlands
og út á við, hefur þá leitt til þess
eins, að menn verða ásáttir um, að
láta sjer fyrst um sinn nægja það
þjóðarsjálístæði, sem fengið var með
stjórnarskrárbreytingunni frá 1904.
En þó svo færi, að sá þingflokkur,
sem nú hefur ráðin á alþingi, kæm-
ist að þeirri niðurstöðu, að rjettast
væri að láta sambandsmálið hvflast
um sinn, þá virðist alt annað en
skynsamlegt að gera sjer far um að
vekja upp samskonar glundroða og
ofstæki á öðrum svæðum og átt hefur
sjer stað um sambandsmálið, er hlyti
að verða til þess að hefta samvinnu
og framkvæmdir á sama hátt og
sambandsmálsdeilan áður, en hins
vegar ekki annað en högg út í loft-
ið — nýtt landvarnar-sjálfstæðis-högg,
álíka skynsamlega reitt og það fyrra,
og yrði þvf án efa álfka affarasælt.
GjaldkeramáliA enn.
Síðastl. viku hefur ísaf. verið nærri
öll um gjaldkeramálið. Forsendur
dómarans, sem gott var að fá birtar,
tóku yfir 3 bls. Svo hefur Einar
prófessor Arnórsson endursagt þær
allar f blaðinu i ritgerð, sem tekur
yfir eitthvað 4. bls., og segir hann
þó um dóminn, að hann „sje í raun
rjettri ekki allskostar umtalsverðari
en þorri annara dóma". Og svo
mun nú vera von á ritgerð f blaðinu
um dóminn frá Birni Kristjánssyni.
Svo þegar B. K. er búinn, þá er
ekki óliklegt, að Árna Jóhannsson
kynni að langa til að endurtaka eitt-
hvað af því, sem B. Kr. segir, og
hnýta við það viðeigandi lofsyrðum
á nokkrum blaðsíðum. Og svo kem-
ur að sjálfsögðu Johnson okkar þar
á eftir og skrifar upp alt, sem hinir
hafa sagt. Vigfús í Engey verður
lfka auðvitað að fá að koma að
nokkrum dálkum, og svo Karl í Koti
og aðrir þeir allra nánustu. Með
þessu lagi er sjeð fyrir efni f blaðið
fram eftir öllu sumri, svo að það er
auðsjeð, að óþarfi er að vera að
kosta upp á tvo ritstjóra við það.
En f alvöru talað — um gjaldkera-
málið verður þetta rjettast sagt: Það
er dæmt af gömlum og vönum dóm-
ara, alþektum sómamanni og ágætis-
manni að allra dómi, sem hann
þekkja, manni, sem ekki vill vamm
sitt vita í nokkru. En svo er of-
stækið mikið hjá fjandmönnum og
ofsóknarmönnum gjaldkerans, að ekki
verður betur sjeð en að nú eigi að fara
að leggja þennan mann í einelti með |
skömmum og svívirðingum fyrir það,
að hann hafi sýknað ákærða, þótt
engum manni, sem út f þetta hugsar
með óruglaðri skynsemi, geti bland-
ast hugur um að dómurinn sje leyst-
ur af hendi eftir bestu samvisku dóm-
arans, Blað það, sem nú að undan-
förnu hefur nuddað sjer mest upp
við pyngju B. Kr. (Ing ), flutti nýlega
grein um dóminn þrungna af heimsku
og ofstæki, — eins og reyndar venju-
legast er þar um slóðir.
En út af grein E. A. datt Lögr.
í hug það, sem hún heyrði gamlan
dómara og góðan lögfræðing segja,
þegar stjórnarráðið hafði skipað
Magnús sýslumann Guðmundsson
dómara f gjaldkeramálinu. Hann
sagði, að það væri algerlega rangt,
að skipa svo ungan mann og ókunn-
ugan því, sem reynslan ein kendi,
til þess að dæma annað eins mál og
þetta; sakborningur hlyti að eiga
heimtingu á því, að það væri fengið
í hendur gömlum dómara og reynd-
um manni. Hann játaði, að M. G.
væri bæði gáfaður maður og mundi
vera vel að sjer í lögum, góður
maður og samviskusamur. En hann
hjelt því fast fram, að hann vantaði
það, sem hjer mætti ekki vanta, —
það, sem reynslan ein kendi. Og ein-
mitt þetta hlýtur E. A. lfka að vanta.
Það mun vera alment um unga lög-
fræðinga, ekki síður þá, sem best
eru að sjer, að þeir láti hugann
neglast af bókstaf laganna, en gleymi
því, að lífið er svo rfkt af tilfellum,
að lagasetningin getur aldrei náð út
yfir þau öll.
50 ára liátíd Þjóðmenja-
safnslns var haldin eins og til
stóð á „Hótel Reykjavík" mánu-
daginn 24. febrúar þ. á. kl. 8 e. m.
Jeg ann safninu og vildi borða þvf
til lofs og dýrðar að Reykjavíkur-
venju. Veislusalurinn leit vinalega
út fyrir augum gestanna; veggirnir
prýddir fánum og myndum þeirra
manna, sem safnið á mest upp að
unna, og gat engum dulist, að smekk-
vísi og stök nákvæmni átti sjer stað
f allri niðurröðun, enda átti aðal-
þáttinn í því núverandi safnivörður
Matthías Þórðarson.
Kl. rúmlega 8 var sest að borð-
um og rösklega til matar tekið, enda
óþarft að kvarta um vistaskort, því
ósköpin öll voru þar á borðum af
ákjósanlegustu rjettum, flestum fs-
lenskum; meðal annars var þar á
borðum valið hangikjöt, súr sauða-
bringa, laufabrauð, glóðarbökuð kaka
og pottbrauð, auk þessa var hákarl,
riklingur og fjöldamargt fleira; að
lokum var framborið kaffi með pönnu-
kökum og öðru sælgæti. Veitinga-
konan, Margrjet Zoega, fjekk alment
hrós gestanna fyrir þetta rfkmann-
lega og vinsæla borð, og átti hún
það sannarlega skilið.
Eftir að staðið var upp frá borð-
um og menn eins og áður er sagt
höfðu fengið ósvikna magafylli, auk
andlegs samtfnings, undu menn og
konur við spil og dans fram eftir
nóttinni.
Yfir höfuð var samkvæmi þetta
skemtilegt og hefur enginn þátttak-
andi ástæðu til að sjá eftir þeim
tfma eða peningum, sem á þessari
kvöldstund var eytt.
Vegna þess að jeg skrifaði aðfinslur
um Norðlendingamótið og ávítti sjer-
staklega veitingakonuna, áleit jeg
rjettmætt að láta hana einnig nú
njóta sannmælis fyrir skörungskap
hennar og vistagnægð í áðurnefndu
samkvæmi.
Jóh. Jóhannesson.
Stríðið.
Símað frá Khöfn 1. mars:
„Engir bardagar. Sagt er að
Grikkir og Serbar ætli að senda
30,000 hermanna til liðs við Svart-
fellinga".
Útl. blöð flytja litlar nýungar um
stríðið. Frá Scutarí hefur þó staðið
þar sú frjett, höfð ettir tyrkneskum
dátum, er handteknir hafa verið, að
yfirforingi Tyrkja þar, Hassan Riza
pasja, hafi verið myrtur á götu inni
f borginni af dátum, sem ekki vildu
halda átram vörninni. Vistaskortur
þar sagður orðinn tilfinnanlegur, en
aftur á móti engin þurð á skotfærum.
Austurrfki hefur alt til þessa mót-
mælt því, að Montenegró fengi Scút-
arí.
Stærsta orustan, sem orðið hefur
sfðan ófriðurinn hófst að nýju, var
við Bulair. Hafði orðið þar allmik-
ið mannfall af Tyrkjum. Þetta er á
Gallipólíuskaganum. En við Tchat-
alja hefur líka orðið nokkurt mann-
fall. Izzet pasja hefur tekið við yfir-
forustu tyrkneska hersins þar. Adría-
nópel er altaf sögð meira og minna
f báli.
Fregnirnar segja, að um 4000 tyrk-
neskar konur hafi 9. febr. haldið fund
á háskólanum f Konstantfnópel og
fluttu margar þeirra ræður, þar á
meðal ein af prinsesssunum. Þær
samþyktu hvatningarávarp til tyrk-
neskra hershöfðingja og Ijetu því
fylgja yfirlýsingu um, að tyrknesk a
2i
Hatísinn hefur unnið þjóðinni miklú
meira mein, en eldgos og jarðskjálftar.
»Engín náttúrufyrirbrigði hafa haft jafn-
mikil áhrif á árferði islands eíns og hafís-
inn«, segir Þ. Th.; ísinn kemur »eins og
Þjófur á nóttu, nærri alveg reglulaust; pví
verða íslendingar jafnan að vera við hon-
um búnir; ill árferði geta dunið yflr hvenær
sem vera skal. Ekki hafa menn neina hug-
mynd um orsakir isára, en pau koma oft í
hópum, hvert á eftir öðru« (Þ. Th.: Lýs. ísl.
II., bls. 390—91).
Og það ersegin saga, að þau hörð ár
verða strax að voða, sem koma eftir
langa góðæriskafla; þá er andvaraleysið
komið á hæsta stig og óforsjálnin —
eins og núna. Víðs vegar um land hef
jeg orðið var við þá heimsku og háska-
legu trú, að hafís og harðindi þurfi ekki
framar að óttast; loftslagið muni hafa
tekið varanlegri breytingu, Golfstraum-
urinn muni hafa magnast hjer við land,
eða „landið flutt sig til á hnettinum"(!),
það muni aldrei koma eins ill ár og
áður á tímum. Mörg er heimskan hjer
um slóðir, en háskalegust er þessi, og
22
hún er ekki nýtilkomin. Á umliðnúm
öldum hefur þjóðin hrapað í þessa sömu
heimsku í hvert sinn, sem hún hefur átt
að fagna löngum góðærisköflum, og
sopið seyðið af henni í næstu harðind-
um. Svo mun enn verða. Næsti harði
veturinn verður vafalaust hesta bani.
VII.
Árgæska. Úíslenskum annálum og ár-
bókum fer mest orð af illu ár-
unum, harðindunum og hörmungunum *,
þar er sjaldan minst á góðu árin, nema
veðráttan hafi verið svo blíð, að undr-
um hafi gegnt. Er engin efi á því, að
árferðinu er yfirleitt borin of illa
sagan, oft gert of mikið úr harðindun-
um og ekki minst á mörg ár, sem ætla
má, að verið hafi góð. Þó eru til all-
ítarlegar og áreiðanlegar sagnir af mark-
verðustu harðindaárum á síðari öldum
(frá því á 16. öld) Og því gleggri, sem
nær líður okkar tímum. Hins vegar
skyldu menn síst ætla, að árgæskan núna
að undanförnu sje eindæmi í sögu lands-
ins. Þeim, sem fást við þessi fræði, vil
23
jeg segja frá því, að jeg hef gert mjer
dálítið far um að rannsaka eitt harð-
indabölið: manndauða af hungri, og
orðið þess áskynja, að sagnaritarar okk-
ar hafa eflaust oft gert oflítið úr þvf,
kent farsóttum of mikið, hungrinu of
lítið, og á jeg hjer við 18. og 19. öld.
Mjer er kunnugt, að okkar frægasti
fræðimaður, próf. Þorv. Thoroddsen, hef-
ur safnað feikimiklum drögum til ár-
ferðissögu landsins og atvinnusögu þjóð-
arinnar (menningarsögu). Er óskandi,
að honum endist heilsa og aldur til að
semja þá sögu. Hún mundi vísa þjóð-
inni á miklu rjettari leiðir, en þessi fjar-
lagi bjarmi af fornöldinni, sem við er-
um einlægt að glápa á gegnum mið-
aldaþokuna.
Einn af ágætustu fræðimönnum 18.
aldarinnar, Hannes biskup Finnsson,
varð fyrstur til þess, að gera þjóðinni
ljósa grein fyrir árferði á umliðnum öld-
um. Rit hans „Um mannfækkun af
hallærum á íslandi“ (Rit þess kgl. fsl.
lærdómslistafjelags, XIV. b. Kbhfn 1796,
bls. 30—226) er eitt af okkar merkustu
24
fræðiritum, og enn í dag ftarlegasta sag*
an, sem við eigum af árferði hjer á landi
fram undir lok 18. aldar.
Hann rekur árferðissöguna frá land-
námstíð til 1792. Gyllingin fellur af
fornöldinni. Þá komu líka oft harðindi
og manndauði af hallærum, jafnvel svo
þúsundum skifti, rjett eins og sfðar á
öldum. Þ. Thor. segir líka, að „síðan
ísland bygðist hafa engar verulegar
breytingar orðið á loftslagi og árferði“
(Lýs. ísl. II., bls. 371).
»En pó ísland sje hallærasamt, pá er pað
samt ekki óbyggjandi; pau góðu árin eru miklu
fleiri, en pau hörðu«, segir H. F. (Um mannf.
bls. 33—4). Og enn fretnur: „íþaugigár
(til 1792), sem ísland hefur verið bygt,
hafa komið 90 harðindaár, af hverjum
helmingur að vfsu hefur engu mannfalli
ollað; en reiknast má tvisvar á öld
hverri hafi markvert mannfall af hall-
æri orðið“ (Um mannf. bls. 181). Eftir
pe8sum reikningi Hannesar biskups ætti að
mega búast við 10 httrðnm árum að meðal-
tall á hverri öld.
En ætti pá ekki lika að mega vænta pees,
25
að pjóðin gæti búið sig undir pau 10 vondu
árin á hinum 90 góðu árunum?
„Þrjú ár hörð hafa hjer á landi oft
fylgst að, af hverjum það í miðið hefur
verið linast, hið seinasta harðast. Stund-
um hafa stór harðæri varað 7 ár, það
seinasta mannskæðast, en nokkurámilli
þeirra 7 ára bærileg, eða góð“, segir H.
F. (Um mannf. bls. 217).
Hann nefnir langa góðæriskafla. Eftir
1648 („Glerungsvetur") komu t. d. 25 góð
ár, sum mjög góð, engin, sem hörð mættu
heita (sbr. Þ. Th.: Lýs. ísl. II., bls. 383).
Allan fyrri helming 18. aldar mátti heita,
að árferðið væri gott, þangað til 1751
(Um mannf. bls. 103); þá kom svæsin harð-
indaskorpa og hjelst til 1758, en „frá 1758
til 1777 voru engin hallærisár" (Um
mannf. bls. 115).
Sumir okkar halda statt og stöðugt,
að vetrarblfðan undanfarin ár sje ein-
dæmi 1 sögu landsins, og vilja marka af
þvf, að nú muni vetrarharðindum ljett
af landinu fyrir fult og alt. En það er
fánýt von. Þjóðin hefur oft áður átt
annari eins blíðu að fagna og fram yfir