Lögrétta - 26.03.1913, Blaðsíða 1

Aígreiðslu- og innheimtum.:
PORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltusundi*l«
Talsimi 359.
Ritstjori:
PORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimt 178.
M 14.
Reykjavík 36. Mars 1913.
VIII.
árg.
I. O. O. F. 943289-
Þjóðmenjasafnið opiö á sunnud., þriðjud
og fimtud. kl. 12—2.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 12—i.
Tannlækning ók. (í Pólthósstr. 14) 1. og 3.
md. f mán. 11—1.
Landakotsspítali opinn f. sjókravitj. n—I
alla daga.
Islands banki opinn 10—2*/« og 5V»—7-
Landsbankinn io'/a—21/*. Bnkstj. við 12—1.
Landsbókasafnið opið hv. virkan dag kl.
12—3 og 5—8.
Okeypis lagaleiðbeiningar á háskólanum á
hverjum laugard. kl. 7—8 síðd.
Heilsuhælið opið til heimsókna 12—1.
Lárua Fjeldsted..
YflrrJettarmálafsBrslumaOur.
Læbjargata 2.
Helma kl. I 1—12 og 4-7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappir og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversi. Sigfúsar Eymundssonar.
Eiríkur jííagnússon.
Tvær athugasemdir.
ísland hefur sett ofan á Englandi
við fráfall meistara Eiríks Magnús-
sonar. Enginn hefur með slíkum
skörungsskap og andríki haldið uppi
virðingu íslands á Englandi sem hann.
Jeg sakna þess, að þessa skuli eigi
vera getið í greinum þeim, sem jeg
hef sjeð um hann í blöðunum (Lög-
rjetta, ísafold).
Þá var vegur íslands meiri á Eng-
landi meðal lærðra manna en nokkru
sinni áður eða nú, á meðan þeir voru
báðir uppi, dr. Guðbrandur Vigfús-
son í Oxford og Eiríkur Magnússon
í Cambridge. Báðir voru þeir gáfu-
menn góðir og afkastamenn miklir,
Guðbrandur lærður, skarpskygn, en
einrænn, samt góður í sínum hóp;
Eiríkur fjölfróður, fjölhæfur, fjörug-
ur, andríkur, geðríkur, skörungur,
höfðingi og gleðimaður, hvort sem
hann var með fáum eða mörgum.
En tvisvar bar skugga á, er þeir
komust í deilur, og mun Guðbrand-
ur í bæði skiftin hafa átt upptökin.
Báðir komust þeir til vegs og virð-
ingar hvor á sínum stað, en eigi var
það meira en þeir áttu fyllilega skil-
ið, enda eru Englendingar útlending-
um erfiðir, er um ensk einkarjettmdi
er að ræða, eins og eigi er óeðli-
legt. Eiríkur varð þó „fellow" við
haskólann í Cambndge, en það varð
Guðbrandur eigi 1 Oxlord, þratt fyrir
öll hans miklu visindalegu verk.
Alt start þessara manna til þess
að breiða út þekkingu á íslenskri
tungu og bókmentum a Englandi var
mjög þýðingarmikið fyrir ísland.
Þarna væri verkefni mikið og fag*
urt fyrir ungan og efnilegan, dug-
legan og vandaðan íslending ad taka
upp á Englandi og reyna að feta í
fótspor þeirra og komast þar i veg
og gera ættlandi sínu með því sóma
sem þeir. Það hefur meiri þýðingu
en margir landsmenn hyggja, að ís-
lendingar komi vel fram í öðrum
löndum og kynni sig þar vel, að jeg
eigi tali um þá, sem gerðir eru út
opinberlega af landsins hálfu.
Annað atriði skal jeg minnast á
hjer, og það eru um Eirík Magnús-
son í bankamálinu. Það er eins og
Haraldur Níelsson, sem nýlega hefur
ritað góða grein um Eirík Magnús-
son, ætli að það hafi verið alt vit-
leysa, sem hann sagði um það mál,
en því ter fjarri.
Fyrsta atriðið hjá Eiríki Magnússyni
var það, að bankaseðlarnir eiga að
vera innleysanlegir með gulli og nægi-
legur gullforði jafnan í bankanum til
þess að leysa þá inn.
í þessu aðalatriði hefði hann alveg
rjett fyrir sjer. Engin vitur og hygg-
in landsstjórn hefar á síðari árum,
ft drekka allir peir, er vilja fá góðan, óskaðlegan
II og ódýran kaffidrykk. — Jafngildir 1 pundi af
brendu og möluðu kaffi og x/» pundi af export.
WT Fæst á aðeins 80 aura pundið hjá Sveini
Jónssyni, Templarasundi 1, er einnig
_ hefur til sölu Gibs-Rósettur og lista og mikið
_ úrval af Betrekki.
Kaupmenn snúi sjer til Sveins M. Sveinssonar, p. t. Havnegade 47. Köbenhavn.
eftir að nægileg reynsla í þeim efn-
um hefur verið fengin, stofnað seðla-
banka (þ. e. banka, sem gefur út
seðla) án þess að bankinn sjálfur
ætti gullforða til þess að leysa inn
seðla sína. Slíkt heyrir til liðinni
tíð.
Það var dýrara fyrir ísland að
stofna svona banka 1 upphafi, en að
setja banka upp eins og Landsbank-
ann, og þess vegna var það eigi
gert. En það hefði samt borgað sig.
íslendingar komu þessu eigi heldur
í lag, þa er tækifæri var til þess.
Ef íslendingar í upphafi hefðu stofn-
að seðlabanka með gullforða, eins
og Eiríkur Magnússon vildi, og gætt
þess að láta hann vaxa smátt og
smátt eins og sönn nauðsyn krafði,
þá hefði bankamál þeirra og fjár-
hagur verið betur kominn en nú er;
þá hefði aðeins verið einn banki á
íslandi, sem landið hefði átt, og ef
honum hefði verið vel stjórnað, hefðu
menn komist hjá hinum miklu fjár-
glæfrum, sem áttu sjer stað eftir að
bankarnir urðu tveir, og mikið af
þeirri spillingu og óráðvendni, sem
þeim voru samferða. — Glæframenn-
irnir hins vegar hefðu eigi getað
slegið um sig eins og þeir hafa gert.
En íslendingar gerðu bankamálið
að persónulegu máli og þar við situr.
Er hætt við að gerðir þeirra í því
máli verði eigi taldar hyggilegar nje
sem bestar, ef það mal verður ein-
hvern tíma rannsakað frá rótum hlut-
drægnislaust af manni, sem vit hefur
á því og fjárhagsstjórn. Og mikið
má það vera, ef rjettlátur fjarmala-
maður felst eigi á þetta atriði hjá
Eiríki Magnússyni.
Hitt var aftur á móti rangt hjá
E. M., hvernig hann leiddi rök að
þessu atriði. Þar komst hann út í
hinar allra mestu öfgar, sem alls eigi
áttu sjer stað. Ef það, sem hann
sagði um póstavísanirnar, hefðiverið
rjett, þá væri landssjóður fyrir löngu
kominn á höfuðið. Og þessi rök-
semdaleiðsla hans varð að „fiks idé"
hjá honum. Það var skaði og
hörmung.
Hann hafði í upphafi ráðfært sig
við nafnkunnan banicamann í London
í þessu máli, en heiur líidega mis-
skilið hann eitthvað, og einnig ma það
vera, að það hafi vilt hann, að Englend-
íngar nota gull svo mikið í gangey ri, en
á íslandi er það ekki gert fremur
en í Danmórku og víða annarstaðar,
þar sem það er latið liggja kyrt í
bönkunum. —
Eirikur Magnússon kom til Dan-
merkur í sumar, en nú var hann
farinn að heilsu og fjörið því lítið i
samanburði við það, sem áður var.
Við toluðum meðal annars um ís-
land og jeg lýsti þeim vorgróðri,
sem jeg hef sjeð þar. Hann hlýddi
á mig a meðan, en mælti síðan:
„Mikið eruð þjer bjartsýnn maður.
Jeg vil óska að vonir yðar rætist.
En það eru þessi miklu vandræði:
íslendingar gera öll mál að persónu-
legum málum".
„Já, því miður hafa þeir mjög oft
gert það, en jeg er að vona að þeir
einhvern tima vaxi upp úr því".
Hann hafði ekki von um það.
Hjarta Eiríks barðist einlægt og
heitt fyrir íslandi. 1885 var ritað
um Landsbókasafnið í Reykjavík (í
ísafold) til þess að reyna að hrinda
því í lag, og þar lagt til að Eiríkur
væri fenginn bókavörður við safnið,
því að hann var til þess langbest
fær allra íslendinga. Greinarhöfund-
urinn talaði um þetta við einn hinn
merkasta mann á þingi. En hann
kvað það eigi geta gengið, því
Eiríkur væri svo, að hann vildi hafa
alt svo fullkomið og mundi heimta
svo mikið fje handa safninu. — Þá
var eigi hægt að fa hið nauðsynleg-
asta fje handa Landsbókasafninu. —
En það var rjett, Eiríkur vildi hafa
alt í góðu lagi og fulkomið eftir því
sem hægt var. Það var mikill skaði
fyrir Landsbókasafnið, að hann komst
eigi þangað, og enginn íslendingur
var á þeim tímum líklegri til góðra
framkvæmda í Reyjavík en hann.
Áhugi hans var brennandi.
Eiríkur Magnússon átti eigi minsta
þátt í þvf að tillaga þessu kom fram.
Hinsvegar hefði hann flutt til íslands
á þeim árum, ef hann hefði fengið
þar viðunandi stöðu, þótt tekjur hans
hefðu orðið miklu minni en á Eng-
landi. Hann langaði jafnvel til að
reyna sig þar og vinna landinu gagn
áður en kraftar hans og fjör tók að
minka. Hann hefði eflaust komið
þar mörgu góðu til leiðar og sómt
sjer þar vel eins og á Englandi.
Kaupmannahöfn 14. febr. 1913
Bogi Th. Melsteð.
Ný merkisbók í væiiui.
Ferðabólí Poryalflar Tboroisen.
Ferðabók þeirra Eggerts Olafssonar og
Bjarna Pdlssonar er af flestum talin merk-
asta vísindabók 18. aldarinnar, ef um
ísland er að ræða. Þeir fjelagar fóru
rannsóknarferðir um landið í 5 dr, 1752
—57. Ferðabókin kom ekki út fyr en
1772; Egge.rt druknaði 1768. Bókin kom
út á dönsku; upplagið var 550 eintök,
enda er nú orðið mjög erfitt að fá bók-
ina; hún er 1042 síður í 4 blaða broti;
þar að auki efnisyfirlit, 60 síður, og við-
bætir 20 síður; í henni er margvíslegur
fróðleikur um landið, sem var stórmerki-
legur 1 þá daga; en þar er líka mikill
fróðleikur um þjóðina og þjóðlífið á
miðri 18. öld, sem veitir þessu merka
riti ævarandi gildi. Bókin kom út á
þýsku 1774—75 og frönsku 1802. Hún
hefur aldrei komist á Islensku!
Þorvaldur Thoroddsen hóf rannsóknar-
ferðir sínar árið 1881; hann ferðaðist
um landið í seytjdn dr, síðast 1898; eitt
ár hafði fallið úr, það var 1885, þá var
hann 1 Ítalíu og Þýskalandi. Andvari
hlaut það happ, að flytja flestar ferða-
sögur hans; er það mikið mál; en þó er
mönnum kunnugt, að 1 þessum And-
varagreinum er ekki líkt þvf allur sá
fróðleikur, sem hann aflaði sjer á ferð-
um sínum.
Nú er frjett, að Þorvaldur prófessor
hefur nýlega lokið því verki að skeyta
saman allar Andvaragreinar sínar, en
hefur líka bætt miklu við úr dagbókum
slnum og víðar að; hefur hann Jsteypt
þessu öllu í eina heild og síðan samið
ftarlegt efnisyfirlit; er þar komin „ferða-
bók Þorvaldar Thoroddsen". Hann hef-
ur skrifað einum kunningja sínum hjer,
að öll bókin muni verða rúmar áttatíu
arkir; segist hann hafa verið vonlaus
um, að nokkur bóksali eða fjelag tæki
að sjer að gefa út svo stórt rit; ætlar
hann nú að leggja sjálfur til prentunar-
innar rúmar 3000 kr., og kveðst eiga
von á því sem á vantar annarstaðar að
(llklega úr Carlsbergsjóðnum); segist hann
svo ætla að gefa Fræðafjelaginu alt upp-
lagið; býst við að geta komið 15 örkum
út á þessu ári.
Þessi ferðabók Þorvaldar Thoroddsen
verður frægðarverk, sem ekki fyrnist;
má eiga það víst, að í henni verður
feiknamikill og margs konar fróðleikur
bæði um landið og þjóðina.
Þorv. prófessor hefur samið fjölda
bóka og ritgerða á útlendum málum um
náttúru íslands og íslenska menningu
og vísindi á ýmsum tímum; hann er
náttúrufræðingur og sagnfræðingur og
jafnvfgur á hvorutveggja; er hann orð-
inn heimsfrægur maður fyrir vlsinda-
rannsóknir sínar og ýms rit sín.
Rit hans á íslensku eru færri, og þó
orðin mörg, og öll merkileg; eru þessi
helst: Ferðasögur hans í Andvara, lítil
íslandslýsing (skólabók), lítil alþýðubók
um Jarðfræði, Landfræðissagan í 4 stór-
um bindum, íslandslýsingin mikla í 2
bindum og Jarðskjálftar á íslandi; þar
að auki á hann fjöldamargar ritgerðir í
íslenskum blöðum og tfmaritum.
Það er víst, að rit hans hafa náð
óvenju mikilli hylli hjá öllum fróðleiks-
fúsum alþýðumönnum og eru yfirleitt
höfðíhávegum af öllum sönnum menta-
vinum hjer á landi. En ekki væri að
furða, þó að hann efaðist um það sjálf-
ur, og þættist eiga litlum vinsældum að
fagna á fósturjörð sinni.
Því er svo farið, að flest blöð okkar
og tímarit eru rnikið til hætt að skifta
sjer af fræðimönnum, þykir ekki frá-
sagnar vert, þó að þeir vinni sjer til
frægðar meðal annara þjóða, eða ryðji
nýjar mentabrautir og menningarvegi
hjer heima, þykir miklu meira vert um
listamenn og íþróttamenn; og mest þyk-
ir nú kveða að skáldunum, ef þau yrkja,
ekki á íslensku, heldur á dönsku; þá
flýgur orðstír þeirra f blöðunum lands-
hornanna á milli, inn á hvert einasta
heimili. Dönsku skáldritin hansjóhanns
og áflogm hans Tóhannesar við útlenda
beljaka eru stöðugt umtalsefni f öllum
blöðunum, og svo að sjá sem þetta þyki
meiri sæmd fyrir þjóðina, en mörg stór-
merk rit íslenskra vísindamanna, sem
frægðarorð fer af í öðrum löndum;
þeirra manna er sjaldan getið; sumir af
þeim, og þar á meðal Þorvaldur pró-
fessor, hafa enda oftsinnis orðið fyri
lúalegum rógi og fjandmælum í ýmsum
íslenskum blöðum.
Þó að mikið sje varið í listaverk og
íþróttir, þá er harla óráðlegt að ala
unga menn upp í þeirri trú, að það sje
vísasti frægðarvegurinn hjer á landi að
gerast glímuberserkur eða dönskuskáld.
Og það er alt annað en hyggilegt, að
setja vísindamenn og fræðimenn skör
lægra og lítilsvirða þá, og draga með
því kjark og áhuga úr vinnufúsum og
fróðleikselskum ungmennum.
Um Þorvald prófessor Thoroddsen er
það að segja, að engum, sem þekkir æfi-
starf hans, getur dulist, að hann er einn
meðal allra merkustu vísindamanna,
þeirra sem uppi hafa verið á Islandi,
svo að við höfum víst átt mjög fáa hans
jafningja, og í náttúruvlsindum engan
hans líka.
Fræðafjelagið gerir skakt í því, að
veita mönnum ekki kost á að fa allar
bækur, sem það gefur út, fyrir jafnt ar-
gjald. Að sjálfsögðu ætti það nú að
gefa mönnum færi á að gerast áskrif-
endur að ferðasögu Þorvaldar Thor-
oddsen.
Homo Islandus.
Organtónar II.
Góð tíðindi munu öllum söngelsk-
um mönnum þykja það, að Organ-
tónar Brynjólis Þorlákssonar eru
komnir út að nýju, 2. hefti. Meiri
vinsældir hefur engin íslensk söng-
bók hlotið en fyrra heftið af þeirri
bók, og lengi hafa menn beðið fram-
haldsins með óþreyju.
Þetta hefti byrjar á hinum heims-
fræga Lofsöng Beethovens. Hann
hefur áður komið út á ísl. í Jóla-
hörpunni, en öðruvísi tónsettur og
með öðrum texta. Næstu þrjú lögin
hafa löngum verið hjer kærir gestir,
en fiytja nú til okkar að fullu. Þar
eru: „Kvöldómar" J. S. Svendsens
(lagið er gert við ljóð eftir Karl 15
Svfakonung), „Myndin af henni" (Ihr
Bild) eftir Schubert (þýðing textans
eftir Hannes Hafstein) og „Syng mig
heim" eftir Neupert (þýðing textans
einnig eftir Hannes Hafstein). Þetta
lag á ofurlitla, einkennilega sögu. N.
gerði það í fyrstu sem æfingu (stúdíu)
en Björnstjerne Björnson þótti svo
mikið til þess koma, að hann orkti
við það ljóð. Söng Bergljót dóttir
hans það oft fyrir almenning og
hefur bæði lagið og Ijóðið hlotið vin-
sældir um allan heim. — Aftar í
heftinu eru „Þrjár alþýðuvísur" Men-
delssohns, sem verið hafa á hvers
manns vörum hjer á landi síðan þær
komu út í heftum Jónasar Helga-
sonar (sem nú eru ófáanleg). Þar er
einnig „Heilsaðu heim", yndislega
fallegt lag eftir þýskt tónskáld,
Reinecke að nafni (heitir á þýsku:
„Zwischenakt"), „Norsk hjarðljóð"
eftir Max Oesten og „Sigurljóð" eftir
sama (mjög fallegt lag); 5 lög eftir
Richard Wagner (þar á meðal „Brúð-
söngurinn" frægi úr „Lohengrin" og
„Söngur til kvöldstjörnunnar" úr
„Tannháuser„); 3 lög eftir Robert
Schumann, „Svefnljóð" (= Schlum-
merlid), „Vögguljóð" og Draumsjón-
ir“ (= Ttáumerei); 3 lög eftir Chopin,
hvert örðu fegurra; „Ave verum
corpus" eftir Mozart (textinn þýddur
af Stgr. Th.) og „Sorgarslagur úr
söngl. „Zampa" eftir F. Herold. —
íslensk lög eru í heftinu eftir Bjarna
Þorsteinsson (4) Helga Helgason (1)
og IngaT. Lárússon (1). Margt fleira
er fagurt í heftinn en hjer er talið.
Prentvilla held jeg sje í laginu nr.
29, Brúðsöngnum, 38.takti, efstu rödd.
Þar stendur es, sem mun eiga að
vera e (uppleyst b-ið).
Flestir hygg jeg verði mjer sam-
dóma um það, að þetta hefti sje
ennþá betra að efni til heldur en
fyrra heftið. Jeg þekki ekkert söng-
hefti fyrir harmoníum, sem jafn-vel
sje til vandað að efnisvali. Hjer er
hver perlan annari fegurri. Enginn
efi er á því, að „Organtónar" glæða
mjög sönglega fegurðartilfinningu hjer
á landi. Og enginn sjer útyfir, hve
mikið gott og fagurt ma af því leiða.
Brynjólfur hefur sýnt einstaka vand-
virkrn og smekkvísi í. þessu starfi og
það er heiður og gleði fyrir hvern
mann, að hafa stutt hann að því.
Textar fylgja þessu hefti sjerprent-
aðir, eins og hinu fyrra. Þar eru
all-margar smá-misfellur. Á einum
stað er eitt erindi gert að tveim á
miðri blaðsfðu (nr. 10). Á einum
stað er höfundarnafnið sett bæði
framan og aftan við ljóðið (nr. 38),
á öðrum stað vantar það alveg (nr.
35). Nr. 33 er sett tvídálkað og
fynrsögnin yfir síðari dalkinn! En
þetta eru smamunir, sýna ekkert ann-
að en það, að höf. er ekki eins sýnt
um prófarkalestur og tónljóðaval, og
gera hvorki til nje frá í þessari bók.
í þessu tekstahefti er meðal annars
þýðing Þ. G. á hinu undur fagra
kvæði Björnstjerne Björnsons: „Upp
yfir fjöllin háu“ (úr „Árna") og þýð-
ing Matth. Joch. af kvæðinu „Söngur-
inn, eftir sama höf. Morg af ljóð*
unum í þessu hefti eru hvergi prent-
uð annarstaðar.
„Organtónar" kosta 3 kr. og ekk*
ert heimili, sem hljóðfæri hefur, má
án þeirra vera. Öllum söngvinum
hlýtur að þykja vænt um þá.
G. M.
Radinmlækningastofnnn er ný-
komin upp í Khötn. Forstöðumað-
urinn heitir dr. C. E. Jensen og hefur
kynt sjer þessa lækningaaðferð í París.
i