Lögrétta - 26.04.1913, Blaðsíða 2

70
L0GRJETTA
Fra 1. Maí
til 1. September þ. á.
verður skrifstofa vor
lokuð á Laug'ardög-
um frá kl. 1.
íslandsdeildin.
Lögrjetta kemur át á hverjutn miö*
vikudegi og auk þess aukablöð viö og viö,
minst 60 blöö als á ári. Verö: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
til gagnfræðaskólans á Möðruvöllum, og
síðan til sama skóla á Akureyri. Þaðan
hefur hugmyndin breiðst út um landið,
og eru nú þegar komnar á fót allmarg-
ar tóbaksbindisdeildir, annaðhvort sjer-
stakar, eða í sambandi við önnur fjelög.
Samt mun hreyfing þess vera víðar ó-
þekt ennþá, og mönnum dettur yfirleitt
ekki í hug, að leggja nokkurt haft á
sig hvað þetta snertir.
Jeg geri ekki ráð fyrir því, að nokk-
ur haldi því fram, að tóbaksnautn sje
gagnleg; því flestum mun það Ijóst, að
hún gerir neytandann að engu leytu betri
eða sælli en ella. Ógagnið er aftur
mikið. Tóbakið er, eins og vínið, þjóf-
ur í pyngju þeirra, sem neyta þess; í
því er mikið eitur, sem skemmir líkam-
ann og sljóvgar taugarnar, og ekki er
sjaldgæft að sjá menn bera utan á sjer
miður viðkunnanleg vitni tóbaksnautn-
arinnar. Það er ekki aðlaðandi eða
efnilegt, að sjá unga menn með svört
munnvik af munntóbaki og gula eða
svarta fingur úr opíums-vindlingum.
Yfirleitt er þessu þó lítill gaumur gef-
inn. Það virðist vera álitið eðlilegt og
tilheyra tískunni. Tóbaksbindismálið á
þvf, enn sem komið er, litlum vinsæld-
um að íagna, og þó meiri meðal hinna
yngri manna, því þeir, sem þegar hafa
neytt tókbaksins, eru orðnir því sam-
dauna, og annaðhvort geta ekki hætt
við það eða vilja ekki gera það. Þeir
állta það einkamál sín, hvort þeir verja
nokkrum krónum árlega í tóbak eða ekki,
og þola illa, að aðrir blandi sjer inn í
þau. En tóbaksbindindisstarfsemin á
ekki að leggja aðaláhersluna á það, að
gllma við hina gömlu dýrkendur tóbaks-
ins, heldur á það að halda þeim, sem
ennþá hafa ekki reynt tóbakið, frá því,
að byrja að neyta þess. Við það vex
upp ný, tóbakslaus kynslóð, og þá er
markinu náð. Börn og unglingar venj-
ast á tóbakið af ungæðishætti. Þeim
virðist mikilmannlegt að herma það
eftir öðrum, og halda að þau verði
fullorðin fyrir tímann, ef þau taka upp
siði hinna fullorðnu í þessu sem öðru.
Jafnvel unglingar um tvítugt þykjast
meri menn, þegar þeir eru með vindil
eða pípu í munninum við verk sitt eða
á götu. Verða þeir þó oft að leggja
töluvert að sjer, til þess að geta byrjað
tóbaksnautn, því flestum verður ílt af
því í fyrstu, og þykir það bragðbeiskt
og ógirnilegt. En þá eru oftastnær,
því miður, nógir við hendina til að
halda því að þeim og draga þá niður 1
sömu kelduna og þeir hafa sjálfir fest
sig í. Þannig er bróðurkærleikanum
varið hjá mönnum. Það virðist og vera
álögur á vorri íslensku þjóð, að geta
aldrei haft fje á milli handa, — að
eyða, jafnvel áður en nokkuð aflast.
Unglingar þeir, sem ekki lifa fyrir
neitt sjerstakt öðru fremur, vilja einnig
verða af með það fje, sem þeir hafa
unnið sjer inn. Og þá verður vínið og
tóbakið fyrst fyrir þeim, af áður töld-
um ástæðum. Og þótt þeir vildu halda
sjer frá þvf og geyma fje sitt, þá tekst
þeim það sjaldnast vegna fjelaga sinna.
Þeir standast eigi háð þeirra, ginning-
ar og ögranir, einkum ef það er einn
og einn, sem um er að ræða. Þess
vegna ríður á því, ef fáeinir samhuga
menn eru saman, að vera samtaka og
mynda fjelög, til þess að hafa einhverja
að halla sjer að, ef á móti blæs. Það
er það, sem nú þarf að fara að gera. Og
það þarf að gera meira, það verða allir
að hefjast hjer handa, ungir og gamlir,
tóbaksneytendur jafnt og tóbaksbind-
indismenn. En einkum mundi málinu
mikill styrkur að kennurum, barnastúk-
um og ungmennafjelögum. Það eruung-
lingarnir, hin uppvaxandi kynslóð, sem
alt leikur á. Þess vegna þarf umfram
alt, að leggja stund á, að efla barna-
stúkurnar og mynda tóbaksbindindis-
flokka fyrir þá, sem aldurs vegna fara
úr þessum stúkura. Það liggur beinast
við fyrir templara að snúa sjer nú að
þessu, er þá fer að vanta verkefni, og
má heita skylda þeirra. Kennarar geta
og afarmikið greitt götu málsins, með
þvf að hafa áhrif á börn og unglinga í
þessa átt, og sýna þeim fram á ógagn
og óhagsýni tóbaksnautnarinnar. En
einkum virðist ungmennafjelögunum,
stefnu sinnar vegna, vera skylt að taka
málið til stuðnings. Og þau virðast
varla með góðri samvisku geta látið það
afskiftalaust, því ennþá er árangurinn af
starfi þeirra lítill. En hjer er tækifæri
til að vinna gagn, til að vinna að al-
mennings heill, og mjer þykir líklegt, að
þið, angmennafjelagar, látið það ekki
ónotað. Þið eigið að taka mál þetta
að ykkur, lýsa samhygð ykkar með því,
stuðla að stofnun tóbaksbindindisflokka
og vinna því fylgi meðal alþýðu. Verið
samhuga og samhentir að þörfu mál-
efnil
Eins og áður er drepið á, eru þegar
til allmargir tóbaksbindindisflokkar og fje-
lög úti um land. Til þess að flokkar þess-
ir geti notið sín og starfað með atorku
að velferð málsins, þurfa þeir að mynda
samband sín á milli. Það mundi gera
menn ótrauðari og áhugameiri, er þeir
vissu sig eiga starfs- og stefnu-fjelaga úti
um land, er allir sem einn maður stæðu
bak við baráttu þeirra. Auk þess getur
efling og útbreiðsla málsins fyrst komið
verulega til greina, þegar samband og
sambandsstjórn hefur tekið að sjer for-
ráð þess og framkvæmd. Slík sam-
bandsstofnun mun nú vera í undirbún-
ingi, og væri þá vel, ef hún gæti kom-
ist á. H.
Stríðið.
Skúturíborg unnin af Svartfell-
ingum.
Símað frá Khöfn 23. þ. m.:
„Skútarí var tekin í nótt eftir fleiri
daga ákafan bardaga".
Aftur símað frá Khöfn 25. þ. m.:
„ Austurríkisstjórn krefst þess, að
Svartfellingar gefi þegar upp Skútarí,
og hótar ófriði ella.
Svartfellingar þverskallast".
Eins og áður er skýrt frá, var
floti stórveldanna kominn í Adría-
hafið úti fyrir Skútarí til þess að
ógna Montenegrómönnum frá að
halda áfram umsátinni um Skútarí
og höfðu stórveldin ákveðið, að borg-
in skyldi lenda innan takmarka Al-
baníuríkis. En Montenegrómenn hafa
að engu haft þetta, fremur en sam-
bandsríki Balkanskagans áður ýmsar
fyrirskipanir stórveldanna viðvíkjandi
þessum ófriði.
Frá IjillÉili til fisliiia.
Fyrsta botnvörpuskip Norðlend-
inga kom nýlega til Akureyrar,
keypt í Hamborg af Ásgeiri Fjeturs-
syni kaupm. og Stefáni Jónassyni
skipstj., er keypti skipið og kom
með það upp til Akureyrar.
Dáinn er nýlega Jón Þorkelsson
bóndi á Jarlstöðum í Bárðardal, merkur
bóndi, bróðir sr. Jóhanns dómkirkju-
prests.
Fiskiskip Akureyrar hafa, að
því er „Norði" frá 11. þ. m. skýrir
frá, aflað með betra móti í vor. Þau
hata haldið sig vestan við Horn.
Bátatjón á Yestfjörðum. Á
súmardaginn fyrsta, 24. þ. m., var
ákaft hvassveður vestanlands. Þá
rak upp 2 vjelabáta, sem Iágu á
höfninni í Bolungarvík, og sömuleiðis
vjelarkútter frá Eyjafirði.
í Hnífsdal sleit upp 4 vjelarbáta.
Skemdir urðu meiri og minni á öll-
um þessum skipum.
Brunnin skip. Austan úr Skafta-
felssýslu hafa komið fregnir um, að
þar upp á sandana hafi rekið skrokka
af 2 frönskum fiskiskipum, og voru
báðir allmikið brunnir. Hinn fyrri
rak upp á Sljettaleitisfjöru 21. f. m.,
en hinn síðari í Lóni skömmu síðar.
Bæði voru skipin mannlaus, að því er
fregnin segir.
Dáinn er 20. þ. m. Guðmundur
Guðmundsson bóndi á Auðnum á
Vatnsleysuströnd, merkur maður, er
nánar verður getið síðar.
D. D. P. A. Af vangá kom aug-
lýsing þess í síðasta tbl. á dönsku.
Átti að koma út á íslensku, eins og
nú í þessu tbl.
Slysfarir á íslandi.
Guðmundur landlæknir ritar næsta
margar og ágætar ritgerðir um eitt
og annað, og ættu allir að lesa þær.
En mjer eru nú samt minnisstæð-
astar ritgerðir hans þessar:
„Um baðstofur og eldivið" („Skóla-
blað“i9io); „Næstuharðindin" (íLögr.
núna nýlega í vetur); hana ætti fólk
að leggja á hjartað. En sjerstaklega
vil jeg minnast á fyrirlestur hans
um mannskaða á íslandi. (Lögr.1912).
Er ágrip af honum í Almanaki Þjóð-
vinafjel. þetta ár. Segir hann þar,
að druknanir sjeu margfalt tíðari á
íslandi en í Noregi; þar farist ekki
nema um það bil „ 1 maður á ári af
hverjum 1000, er stunda fiskiveiðar.
Hjer hafa farist árlega til uppjafnað-
ar 12 af hverjum 1000 fiskimönnum".
Hræðilegt er að heyra annað eins og
þetta! Kennir hann skipunum eða
mönnunum um þetta ekki síður en
stormunum! „Það hlýtur að vera
sjálfum okkur að kenna að mjög
miklu leyti", segir hann. Þettatekur
þó út yfirl
I.
Slysfarlr á sjónum.
Já, hvernig stendur á því, að þær
skuli vera svona margfalt færri í Nor-
l egi en hjer á Iandif Ekki get jeg
dæmt um skipin, en eftir því litla,
sem jeg þekki til sjóferða, þá er jeg
hræddur um, að vjer sjeum ennþá
fifldjarfari og ógætnari en Norðmenn.
Þykja þeir þó mestu sjógarpar heims-
ins. Þetta álit mitt byggi jeg eink-
um á því, að Norðmönnum tekst að
sigla lengra á opnum bátum en vjer
gerum. — Þegar þeir t. d. sigla í
verin frá Mið-Noregi til Norður-
Noregs, „þá (segir í norskri landa-
fiæði eftir Olav Schulstað 1907)
sigla sumir á opnum bátum mörg
hundruð kílómetra, og það oft í kaf-
aldi og stormi". Þá þarf sannarlega
gætni, ef ekki á ver að fara. Ógætn-
um sjómönnum mundi ekki henta að
sigla á opnum bátum t. d. frá Reykja-
vik til Norðurlandsins; þeim yrði víst
mörgum hálft á því, altjend þá í
byljunum. Og byljótt og skerjótt er
víðast hvar í hinum mörgu fjörðum
og sundum Noregs. Er því oft mjög
hættulegt þar og þarf mikla gætni.
Svo tók jeg eftir því við firðina, og
það líka við smáfirðina, í Noregi, að
opnu fjarðaferjurnar voru vel útbún-
ar að árum, austurtrogum og öðrum
áhöldum. Jeg fór yfir margan fjörð-
inn á kænum þessum, oftast með
einum manni, sjaldnar fleirum, og
ekki man jeg eftir neinum báti, sem
ekki voru 4 eða minst 3 árar í. En
hjer á landi, og það á hættulegum
stórám, eru þær oft ekki nema tvær,
og svo hríðleka sumar ferjurnar. Sum-
staðar á landi hjer eru menn þó
gætnir, enda er þar jafnan minna um
slysfarirnar.
Jeg var 15 ár í Norður-Þingeyjar-
sýslu. Voru þar talsverðar sjóíerðir
bæði til róðra og flutninga. Bátarnir
voru litlir, en á þeim var stundum
farið fyrir Tjörnes; er þar bæði opið
haf og brimasamt; en ekki man jeg
eftir neinum skiptapa þar þessi 15
árin; sóttu þeir þó sjóinn eftir at-
vikum líkt og alment gerist,
Á Breiðafirði og austanfjalls þóttu
fyrrum slysfarir á sjó heldur fágætari
að tiltölu en á Faxaflóa, enda voru
siglingar á flóa þeim sagðar ógæti-
legri en á hinum svæðunum.
II.
Slysfarir á landi.
Hræðilega margar eru þær líka og
eins oft ógætninni að kenna. Eins
og margir drukna á sjó vegna hirðu-
leysislegs útbúnaðar og heimskulegra
siglinga, eins drukna margir í vötn-
um og ám af því þeir reyna ísinn
illa og ríða glannalega.
Það er herfilegt að hugsa út í það,
hvað fjölmargir drukna í smáspræn-
um, sem krakkar geta oft vaðið. En
aftur drukna sama sem engir í hinum
voðalegustu jökulám landsins, þar
sem gætni er orðin að reglu.
Tökum t. d. Jökulsá í Axarfirði.
Eins og kunnugt er, þá er hún ein-
hver hin ægilegasts stórá landsins.
En sárfáir hafa í hana farið —- mig
minnir einir þrír, eftir sögnum elstu
manna þar nyrðra; þó er hún afar-
ströng og oft mikil sandbleyta í
henni. Örsjaldan hefur hún öll verið
riðin og þá altaf á sund. Enkvíslar
hennar, sem eru eins og stórár, þær
eru margoft riðnar. Aðaláin er altaf
farin á ferjum og hafa þær verið
heldur litlar. Oft er hún auðvitað
farin á ís. Er hún því mjög fjöl-
farin, já, sumir renna sjer um og yfir
hana á skautum — það hef jeg sjálf-
ur gert. — Oft er ísinn þó ótryggur;
hana leggur illa og hún fellur fljótt.
Yfir enga stórá landsins hefjegjafn
oft farið; jeg var orðinn miklu óhrædd-
ari við hana en margar smærri árn
ar. Hversvegna? Af því jeg hafði
jafnan gætna fylgdarmenn og lærði
gætni af þeim.
Það er sem sje auðvitað gætninni
að þakka, að jökulsá þessi hefur ver-
ið svona farsæl.
Lang-voðalegust eru þó líklega
vötnin í Skaftafellssýslunum. En að
Jökulsá á Sólheimasandi undanskil-
inni drukna að tiltölu fáir í þeim,
Hverju ætli það sje að þakka nema
forsjá og gætni?
Markarfljót er eitt með hættulegri
stórám landsins, þótt minna sje en
Jökulsá í Axarfirði. En við það hafa
verið duglegir og gætnir fylgdarmenn.
Eru mjer minnisstæðastir þeirra Vig-
fús bóndi á Brúnum, Lúðvík lausa-
maður í Stórumörk og Sigurður á
Hellishólum. Ef allir færu eins skyn-
samlega, og þó hraustlega yfir ár, og
þeir gerðu, þegar þeir fylgdu mjer,
þá yrði færra um slys í ám vorum.
(Niðurl.).
Guðm. Hjaltason.
Sfðustu jrjettir af gosinu.
Nú, rjett í þvf að blaðið er að
koma út, er sagt að austan, að orð-
ið sje bjart til fjalla.
Nyrðri reykirnir, frá Valafjalli, eru
meiri en í gær, en hinir syðri minni.
Ský er yfir Heklutindinum, og
snjór er minni á fjallinu en áður.
Rindar auðir, en allar hvilftir hvítar.
Annars ekkert nýtt.
Laugardaginn þann 3. næsta
mánaðar verðnr, eftir beiðni Páls
bónda Stefánssonar, opinbert upp-
boð haldið á Elliðavatni í Sel-
tjarnarneshreppi, og þar og þá
scldar 20 kýr, 5—6 vagnliestar,
um 150 ær og svo ýmsir munir
utanstokks og innan, vagnar og
margt fl. —
Uppboðið byrjar kl. 12. á hád-
greindan dag; uppboðsskilmálar verða
birtir á uppboðsstaðnum. —
Skrifstofu Gullbringu- og
Kjósarsýslu 17. apríl 1913. ■—
Magnús Jónsson.
ÓAiim er það blað, sem kaup-
endur beinlínis græða peninga á að
kaupa, því eftir nokkur missiri geng-
ur hann kaupum og sölum fyrir hærra
verð en hann kostar upprunalega.
Ftbrúarblaðið flutti myndir af Finni
Jónssyni prófessor í Khöfn, Huldu
skáldkonu og Jóni Ólafssyni á Ein-
arsstöðum í Reykjadal, með æfisögu
hans ritaðri af sjálfum honum. Enn-
fremur þýðingar af kvæðum eftir
ýms þýsk skáld, gerðar af Alexander
Jóhannessyni.
Marsblaðið flutti myndir af Matth.
Jochumssyni skáldi, magister H.
Wiehe, Bjarna heitnum Thorsteins-
son lækni, Lækjarmótshjónunum Sig-
urði og Margrjeti, Gísla Sigurðssyni
á Stóra-Fjarðarhorni, og af kvenna-
skólahúsinu eldra á Blönduósi.
Kvæði eftir Þorst. Gíslason, Sigurj.
Friðjónsson, Guðmund Friðjónsson,
Huldu og Jakob Thorarensen.
E d i s o n er merkasti uppfundninga-
maður heimsins.
Hann var eitt sinn spurður að, hvers
vegna hann væri bindindismaður.
Edison svaraði: »Jeg held, að al-
bindindi mitt stafi af því, að jeg hef
jafnan haft þá skoðun, að jeg gæti not-
að höfuðið á mjer til einhvers betra en
að gera það ringlað með áfengi«.
Maurice Maeterlinck ereinn
af frægustu rithöfundum Norðurálfunnar.
Hann hefur ritað þetta um áfengisnautn-
ina :
»Sá sem hefur hætt við áfengisnautn-
ina, hefur með því losað sig við flestar
hinar grófu og óstjórnlegu unaðsemdir.
En geislaljómi þessara unaðsemda og
hin kveljandi löngun í þær hindrar mest
af öllu eðlilega þroskun og framför
mannkynsins. Að slíta sig Iausan frá
áfenginu er sama sem að skapa í sjálf-
um sjer göfug áform, nýjar óskir og
unaðsemdir, sem standa á hærra stigi,
og aldrei geta orðið jafn auðvirðilegar
og unaðsemdir áfengisins.
En ætli mannkynið öðlist nokkru
sinni þessa ljettari og hreinni tíma?
Nú sem stendur drepur áfengið hina
tryggu vini sína, eitrar helminginn af
mannkyninu og hefur auk þess djúp og
veruleg áhrif á hugsunarhátt þeirra
manna, sem þó sjálfir hafa viðbjóð á
því og hata það. Áfengið viðheldur
auðvirðilegri gleðskaparhugmynd í hjört-
um fjöldans og einnig í hjarta afbragðs-
mannsins vegna áhrifa þeirra, sem al-
menningur hlýtur jafnan að hafa á hann.
Og þessar grófu gleðskaparhugmyndir
draga niður f saurinn alt, sem heitir
rólegur, friðsæll og unaðsríkur fagnaður
í samvistum manna og samkvæmum, og
þær koma því til leiðar, að engar há-
leitar, göfugar, djúpar og alvarlegar hug-
sjónir, mannkyninu samboðnar og verð-
ugar, fá að láta á sjer bera«.
brúkuð fslensk, alls-
konar bopgar enginn
betur en
Helgi Helgason
(hjá Zimsen)
Keykjavík.
jlæstu harðinðin.
Eftir G. Björnsson. Sjer-
prentun úr Lögrjettu. Fæst
hjá bóksölum. Verð: 40 au.
Mannskaðar á íslandi.
Eftir sama höfund. Verð
15 aurar.
Prentsmiðjan Gutenberg