Lögrétta - 03.05.1913, Page 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
■V©ltu»undi 1.
Talsimi 359.
LOGRJETTA
Ritstjori:
PORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 31.
Reykjavík 3. maí 1913.
VIII. árg.
Frjettir frá eldstöðvunum.
Ólafur íslelfsson á Pjórsárbrú skoðar þær fyrstur
manna og gefur Lög;r. skýrslu uin förina.
I. Fregnmiði frá Logr. 30. apríl.
Síðastl. miðvikudag sendi Lögr. út
eftirfarandi fregnmiða, sem flutti
fyrstu fregnirnar frá eldstöðvunum:
„Ólafur Isleifsson á Þjórsárbrú fón-
aði til Lögrjettu kl. 5 í dag.
Hann var þá nýkominn frá eld-
stöðvunum. Hafði fyrstur manna
farið þangað upp eftir til þess að
skoða þær og fengið með sjer Ólaf
í Austvaðsholti. Þeir fóru á stað á
mánudag.
Eldstöðvarnar eru norðan við
Heklu, á Ejallabaksvegi, austur af
Valahnúk. Þar er runnið fram stórt
hraun. Af örnefnum þar, sem hraun-
ið rennur um, nefndi hann Lamba-
fit og Lambaskarð að austan, en
Sauðleysur í útsuður. Upp úr hraun-
inu rauk mikið. Voru reykir úr 30
stöðum.
Þegar þeir höfðu verið þar upp-
frá um 1V2 kl.tfma, kom gos með
ákaflegum mekki, og var það stór-
kostlee sjón. Svo tók við hver gfg-
urinn af öðrum og gusu, og stóð á
þessu nálægt */* kl.tíma. Margir
eldstrókar og háir stóðu þá í loft
upp. Töldu þeir 10 gíga með eld-
stólpum.
í Krakatindi er ekki eldur. Sá
eldur, sem menn halda að þar hafi
verið, hefur verið í Rauðufossum,
austan við Heklu.
Öskufall ekki mikið, nema rjett
við eldinn.
Hraunið hefur lokað vegum þarna
uppeftir, svo að Landmenn munu
ekki geta rekið á afrjett f sumar.
Ófærð mikil þarna uppfrá, svo að
þeir Ólafur urðu að ganga af hest-
unum".
Við
Hr. Ólafur ísleifsson kom suður
hingað í fyrrakvöld, og hefur hann
nú gefið Lögr. nánari lýsingu á gos'
inu, er hjer fer á eftir.
II. Inni við eldana.
Jeg lagði af stað að heiman frá
mjer 28. maí einn míns liðs, án þess
jeg ætti mjer nokkurn samfylgdar-
mann vísan, en jeg treysti því, að
Landmenn mundu slást í för með
mjer; sjerstaklega treysti jeg þó Ólafi
Jónssyni fyrv. hreppstj. í Austvaðs-
holti til þess, enda varð hann vel
við bón minni. Ólafur er allra manna
kunnugastur á Landmanna-afrjetti,
bæði farið þar oft um og var með
Þorvaldi Thoroddsen 1889, þegar
hann ferðaðist inn um Landmanna-
afrjett og innan um Veiðivatnaöræfi
alla leið inn að Vatnajökli og Tún-
árbotnum, eins og kortið sýnir, sem
hann tók á því ferðalagi (Fiskivötn
og umhverfi). Öll þau nöfn á kenni-
leitum, er jeg nefni hjer síðar, hefur
Ólafur gefið mjer. Líklega hefðu
þeir Eyjólfur í Hvammi og sfra Ófeig-
ur í Fellsmúla slegist í förina, hefði
ekki staðið svo á, að daginn eftir,
29. apr., voru þeir búnir að kalla
saman hreppsfund til að ræða um
þátttöku í stofnun Eimskipafjelags-
ins nýja. Á heimleiðinni frjetti jeg
það, að samþykt hefði verið á fundi
þessum, að hreppurinn tæki 3000 kr.
lán til þess að leggja fram til fyrir-
tækisins. Betur að fleiri hreppar
gerðu slíkt hið sama.
Á Rangárvöllum og Landi hafa
jarðskjálftar orðið lítið meiri en f
framsveitunum; hvergi orðið skemd-
ir nema á Galtalæk; þar hrundi fjós-
gaflað, sem hafði þó verið eitthvað
brostið síðan í jarðskjálftunum í fyrra
vor. Dynkir og dunur miklar heyrð-
ust á Landinu föstudagskvöldið 25.
apr. Líkti fólk því við ógurlegan
brimgný eða þrumuhljóð, en þó
miklu mikilfenglegra. Talsvert ösku-
fall sagðist fólk á efstu bæjunum hafa
orðið vart við á föstudaginn og laug-
ardagsnóttina. Hekla hefur tekið lit-
breytinguni ýmist af öskufalli eða
snjó. Þess vegna hafa sumir haldið,
að hún væri að bræða af sjer, en
það er alls ekki.
Á þriðjudagsnóttina kl. I lögðum
við á stað frá Galtalæk. Þungfært
var á köflum þar inneftir; þó var
færðin betri en við höfðum búist við.
Þegar við komum inn í Sölfahraun,
fengum við framan í okkur smágert
vatnsgufuhret, sem okkur súrnaði
undarlega í augum af. Ófærð af snjó
byrjaði aðallega þegar við komum
uppundir Valahnúka. Fast upp að
fremsta hnúknuin hefur Nýjahraun
runnið í Krakatindsgosinu 1878, og
er þar ruddur vegur á svo sem 20
faðma svæði. Þaðan sáum við, óglögt
þó vegna þokusúldar, til eldstöðv-
anna. Ófærðin óx eftir því sem nær
dró að eldstöðvunum; snjórinn var
mjög kramur og hjer og hvar með
vatni.
Eldurinn hefur komið upp á lág-
um sandi meðfram Helliskvísl, en
hún virðist nú horfin undir hraunið.
Lambafit var áður norðan við kvísl-
ina og er hún líka horfin undir hraun.
Þess vegna gáfum við hrauni þessu
nafn og nefndum það Lambafitja-
hraun. Hraunið hefur runnið fram
á sandinn og meðfram kvfslinni til
norðurs. Vestan að hrauni þessu,
eða eldstöðvunum, liggja hraun og
landflesjur, sem lágu upp að áður-
nefndri kvísl. Að austan er há alda,
sem nefnd er Austurkringreiðaralda,
og liggur við Hrafnabjörg. Suð-
vestur af Hrafnabjörgum tekur við
Lambaskarð; þar vestur af Sauðleys-
urnar. Vestur af þeim taka við há-
ar öldur með sandgiljum, sem nefnd
eru Krókagil. Eldgfgaröð liggur með-
fram hrauninu; stærstir eru gígarnir
þó við austurhorn þess. Um stærð
hraunsins getum við ekki vel sagt, þvf
mikið af tímanum, sem við vorum
þar, var stormur og vatnsgufuhret,
enda ófærð mikil í kringum hraunið;
máttum heldur ekki fara langt frá
hestunum mannlausum vegna dynkja
og óláta, sem gátu fælt þá.
Þegar við komum að eldstöðvun-
um, sáum við enga elda, en reyki
mjög víða, en mestir voru þeir með-
fram upptökum hraunsins. Þegar
við höfðum skoðað okkur um á ann-
an kl.tfma og vorum komnir til hest-
anna, heyrðum við dynki og sog
mikil; var þá einn gfgurinn byrjaður
að gjósa. Við sáum hvar hann
þeytti upp þykkum, dökkleitum gufu
mekki, eins og knúður af einhverju
kynja-jötunafli. Mökkurinn steig hátt
i loft upp, beygðist svo aftur niður
og tók á sig sem allra snöggvast
undurfagra mynd, áður en hann
breyttist f gufuský og leið út í loftið.
Alt var þetta svo stórfengleg og til-
komumikil sjón, að ekki er til neins
fyrir mig að reyna að lýsa henni
með orðum. Jeg stóð þarna högg-
dofa frammi fyrir mikilfengleikanum.
En mynd þessi mun mjer ekki gleym-
ast og þessi sjón margborgaði mjer
ferðina. Gosið stóð yfir í 5 mínútur;
þá byrjaði næsti gfgur að gjósa, og
svo öll röðin. Þetta stóð yfir f hálf-
tíma. A eftir gosunum sauð og vall
erum nu
vel byrgir af
JCarlm.- og unglinga-Jötum, skinnjökkum og vestum.
Slitfötwm alls konar, og Nœríötum.
Lang-stærsta úrval í bænum af T*eysiiiiiim alþektu.
Einnig „3erscy“-aljötin á börn,
o. m. fleira af fatnaði
í Austurstrœti 1. Asg. G. Gunnlaugsson S> Co.
I. ©. ©. F. 94599.
eldurinn upp úr þeim og spúðist all-
hátt úr sutnum. Þegar við fórum,
töldum við io gíga gjósandi.
Lfklega hefur hraungosið sjálft ekki
staðið mjög lengi yfir. Þessi eldur,
sem sjest hjer fram um sveitir og
lengst á haf út um nætur, er ekki
eldurinn sjálfur, heldur bjarmi, sem
slær upp á vatnsgufu- og reykjar-
skýin, sem altaf eru uppi yfir eld-
svæðinu, og sýnist sem glóð í fjar-
lægð.
Hraunið, sem komið hefur við gos
þetta, hefur tekið af Fjallbaksveginn,
og mikill farartálmi mun það verða
þeim, er þurfa að ferðast þar á milli
bygða, en einkum þó þeim hrepp-
um Land- og Holta-manna, er þurfa
að reka fje sitt á Austurafrjettinn.
Eldurinn virðist vera að dvína, en
ekki er gott að segja, nema hann
kunni að taka sig upp aftur þá minst
varir, eftir því sem eldgos hafa hag-
að sjer að undaníörnu. Lítið hefur
orðið af öskufalli, nema helst í kring-
um eldstöðvarnar, og vikur sást ekki.
Til eldsins fyrir sunnan Heklu
hefur nú ekki sjest í nokkra daga.
Hann hefur að lfkindum, eftir því
sem kunnugustu mönnum ber saman
um, verið í svokölluðum Rauðufoss-
um. Þeir eru í stefnu suður af áður
nefndum Krókagiljum.
Ólafur ísleifsson.
III. Síðustu fregnir að austan.
Lögr. talaði í gærkvöld við Egg-
ert Briem frá Viðey, er þá var ný-
kominn frá eldstöðvunum niður að
Þjórsárbrú, ásamt þeim Andrjesi
Fjeldsteð augnlækni og Guðjóni Sig-
urðssyni úrsmið. Þeir voru þar upp-
frá á fimtudaginn. Einn gígurinn var
þá sígjósandi og vall út úr honum
hraun eins og fossfall. Rann það
hraun yfir hraunið, sem fyrir var.
Þeir komust fast að gfgnum og gengu
út á hraunið, sem fyrst hafði runnið.
Ljet É. Br. mjög vel yfir för þeirra,
hve skemtileg hún hefði verið.
Balkanmálin.
Það er ekki mikið að græða á sfð-
ustu blöðum frá útlöndum um horf-
urnar á Bankanskaganum, fram yfir
það, sem borist hefur hingað með
símskeytum. í sfðustu blöðunum er
gert ráð fyrir friði bráðlega, en þá
er líka við því búist, að Montenegró-
menn láti að vilja stórveldanna og
taki ekki Skútarí, er þeir sfðan hafa
tekið. Það er sagt, að úrslitafriðar-
gerðin eigi að fara fram f Lundúnum.
Það eru ekki aðeins Grikkir og
Búlgarar, sem ósáttir eru um skift-
ingu herfangsins, heldur líka Serbar
og Búlgarar. Grikkir og Búlgarar
deila einkum um Salonikí, en Serbar og
Búlgarar deila um Monastir, Ochrida,
Prilep og Veles. Búlgarar krefjast
þar yfirráða samkvæmt samningum,
er gerðir hafi verið áður en stríðið
hófst, en Serbar hafa tekið þessar
borgir og lönd og vilja halda þeim
með rjetti sigurvegaranna. Hver
þessara þriggja þjóða um sig þykist
nú vera fjölmennust í Makedóníu, og
munar afarmiklu hjá þeim f þeim út-
reikningum; en með þessu vill hver
um sig styðja kröfur sínar til sem
mestra landa. Serbar og Búlgarar
rífast nú einnig um það, hve mikinn
þátt þeir hvorir um sig hafi átt í
sigrinum við Adrfanópel. Hefur því
verið haldið fram af Serbum, að
Shukri pasja hafi reyndar gefist upp
fyrir þeirra her, en það telja Búlgar-
ar aftur fjarri sanni. Rjett eftir miðj-
an apríl voru Serbar á leið milli
Kumanov og Palanka með vopna-
forða, en búlgarskir herflokkar voru
þar á reiki, rjeðust á Serba og tóku
af þeim vopnin. Af Serbum fjellu
f þeirri viðureign 80, en um mann-
fall Búlgara megin hafði ekki frjetst.
Það var sagt 18. f. m. að Búlgar-
ar hefðu gert vopnahlje við Tyrki,
er standa skyldi nokkra daga, og
um bardaga við Tchatalja hefur ekki
verið talað nú allengi. Það lítur út
fyrir að aðaláhugaefnið sje nú ekki
að ganga nær Tyrkjum en orðið er,
heldur hitt, að klótesta sem mest af
því, sem unnið er. Samningarnir um
skiftin, sem gerðir höfðu verið áður
strfðið hófst milli stjórnanna í Sofíu
og Belgrad og nú er farið að deila
um, virðast vera mjög teygjanlegir.
En einhverjar reglur hafa verið sett-
ar þar um skifti á því landi, sem
unnið yrði frá Tyrkjum. Vankvæð-
in á því, að fara eftir þeim samningi,
virðast vera f því fólgin, að það
land, sem unnist hefur, er svo miklu
stærri en upphaflega var gert rað
fyrir. Milli Grikkja og Búlgara gild-
ir þessi samningur ekki. Þar voru
aðeins yfirlýsingar gefnar frá beggja
hálfu um, að ávinningi skyldi skift í
hlutfalli við þann herafla og kostnað,
sem fram væri lagður af hvorum
um sig og svo tjónið, sem hvorir um
sig biðu af stríðinu. Það þykir auð-
sætt, að Búlgarar hafi í upphafi litla
trú haft á hermensku Grikkja og að
þeim hafi þá alls ekki komið til
hugar, að Grikkir yrðu til þess að
taka Salónikf.
Mikið er talað um, hver verða
eigi konungur í Albaníu, og nú er
farið að nefna til þess næstelsta son
Gustafs Svfakonungs, Vilhjálm prins,
en hann er fæddur 1884 og kvæntur
1908 stórfurstadóttur fra Rússlandi,
sem María heitir. Það er sagt, að
Rússland, England og Frakkland
styðji sænska prinsinn. Aftur er
sagt, að margir menn í Albaníu, sem
áhrit hafa, vilji fá þýskan prins.
Lárus Fjeldsted,
Y flrrj ettarmilaferalumaður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 11-12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, pappír og allskyDS
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Fjelag þetta á að vera sambands-
liður milli þeirra manna erlendis, er
íslensk fræði stunda, eða láta sig
ísland skifta að einhverju leyti. Það
ætlar meðal annars að halda úti dá-
litlu málgagni, sem á að koma út
3ja hvern mánuð hjá Eugen Diede-
richs í Jena.
Frá tilgangi fjelagsins skal annars
nánar skýrt síðar.
Tollmál Bandaríkjaniia.
Sambandsþing Bandarfkjanna kom
saman til aukaþinghalds 15. aprfl.
Rfkisforsetinn nýi, W. Wilson, mætti
sjálfur í þinginu og las því boðskap
sinn, en annars kvað það vera brot
á venjunni, að ríkisforsetinn sýni sig
í þingsalnum. Hann kvað þingið
vera kvatt saman til þess að ræða
nýar uppástungur, er hann bæri fram
um breytingar á tollalöggjöfinni.
Hann vill lækka tollana mikið, t.
d. tollinn á sykri um 25%, og láta
hann alveg falla burt 1916. Á ull
vill hann afnema tollinn nú þegar og
lækka hann mikið á öllum ullarvör-
um. Sama er að segja um fjölda
annara vörutegunda, að ýmist á að
afnema toll á þeim, eða lækka hann
mikið. Á einstöku vörur, sem áður
hafa verið tollaðar, vill hann aftur á
móti leggja toll.
Til að fylla skarð tollanna í ríkis-
sjóðnum á, eftir frumvarpi forsetans,
að koma tekjuskattur, sem ætlað er
að gefi af sjer 100 milj. dollara. Af
4000 til 20000 dl. tekjum á að bórga
io/o, af 20000 til 50000 2%, af
50000 til 100,000 3% og af yfir
IOOOOO dl. tekjum 40/0 í skatt.
í Senatinu hafa Demókratar lítinn
meirihluta og getur verið að þessum
laganýmælum verði þar hætt við
falli. En þá kvað Wilson þegar
ætla að skjótamálinu til kjósenda í
þeim rfkjum, sem í báðum þingun-
um, Kongress og Senati, eiga þing-
menn mótsnúna frumvarpinu.
»Die Islandsfreundeix (ís-
landsvinirnir) heitir fjelag, sem nýstofn-
að er f Þýskalandi. Forgöngumenn fje
lagsstofnunarinnar eru þeir dr. Paul
Herrmann prófessor í Torgau, dr.
Hans Spethmann í Berlín, Heinrich
Erkes í Köln og dr. Otto Cahnheim í
Dresden. Hafa þeir sent út tilkynn-
ingu um fjelagsstofnunina, sem jafn-
framt er hvatning til manna um að
ganga í fjelagið.
Tliorefgelagid. Khafnarblaðið
„Dagens Nyheder" frá 15. f. m.
segir frá aðalfundi Thoretjelagsins,
er haldinn var daginn áður. Blaðið
segir, að það sje nýtt nú í ár að
heyra frá öðru sagt á aðalfundum gufu-
skipafjelaganna en velgengi og háum
vöxtum til hluthafa. En þarna hafi
verið undantekning. Auðvitaðhafi hlut-
hafar ekki búist við miklum ágóða.
En jafnvondum frjettum og þeir hafi
fengið þarna hafi þeir ekki búist við.
Fjelagið hafði tapað á sfðastl. ári
266,970 kr. Nýi forstjórinn, Hend-
riksen, kvað það mundu taka mörg
ár að bæta úr þessu tapi, enda þótt
útlitið virtist nú allgott, eftir að lag
hefði aftur komist á rekstur fyrir-
tækisins. Blaðið segir, að hann hafi
farið svo hörðum orðum um fyrir-
rennara sinn, að annað eins hafi ekki
heyrst lengi, og getur þeirra nokkru
nánar.
Johannes Jörgensen, danska
skáldið, er nýlega ráðinn prófessor f
Norðurlandabókmentum við háskól-
ann f Loven í Belgíu.