Lögrétta - 07.05.1913, Side 1

Afgreiðslu- og innheimtura,:
t’ORARINN B. fORLÁKSSON.
Veltuauudi 1.
Taltlml 359,
Ritt tj o rl:
ÞORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 32.
Reykjavík 7. maí 1913.
VIII. árg.
1. «. «. F. 94599-
Lárus Fjeldsted,
YflrrJ ottarm*laf«Br»lum«0ur.
Lækjargata 2.
Heima kl. 1 1 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
$agðað-járnbrautin.
Svo er kölluð járnbraut, sem verið er
að vinna að i Asíu og á að ná frá Mið-
arðarhafi og austur að Persaflóa. I
fornöld voru þar eystra afarfrjósöm lönd
og vel yrkt, en hafa nú svo öldum skift-
ir legið i órækt og blásið upp. Þessi
járnbraut á að færa þeim nýtt líf. Rúss-
ar hafa lagt hina miklu járnbraut um
Norður-Asíu alla leið austur að hafi.
Um Kina er á síðustu árum verið að
leggja fjölda jarnbrauta, og þau fyrir-
tæki voru það, sem urðu þar orsök til
stjórnarbyltingarinnar. Um Indlandþvert
og endilángt eru járnbrautir. En gömlu
menningarlöndin sunnan og vestan í
álfunni hafa enn að mestu farið á mis
við menningartæki nútímans. Frá Skút-
arí við Bospórus hefur verið járnbraut
suður og austur til Konía í Litlu-Asíu, og
frá henni álma vestur til Smyrna. Nýju
brautinni er svo haldið áfram austur frá
Konía. Tyrkir eru þar landeigendur, og
var það þýskt fjelag, sem leyfi fjekk til
járnbrautarlagningarinnar og byrjaði á
verkinu 1903. Stjórn Tyrkja lánaði fje
til fyrirtækisins. 1904 var brautin kom-
in austur til Adana, og er það langur
vegur. En þá heftust allar framkvæmdir
og verkið lá niðri 1 5 ár. Þýska fjelagið
þótti ekki tara vel með tyrkneska láns-
fjeð, og stjórn Tyrkja neitaði að halda
áfram að lána. Líka er því um kent, að
Englendingar hafi ekki viljað fá járn-
braut austur að Persaflóa, er væri undir
yfirráðum Þjóðverja, því mestur hluti
verslunarinnar þar eystra er í höndum
Englendinga. Lausnin varð þá sú, að
enskt fjelag skyldi taka að sjer að leggja
brautina frá Bagdad og suður og austur
að Persaflóa. Veitti nú stjórn Tyrkja að
nýju stórlán til fyrirtækisins.
1909 var aftur tekið til starfa við braut-
arlagninguna af miklu kappi. Nú er braut-
in nær fullgerð austur að Evratfljóti; að-
eins eítir ólagt á nokkru svæði 1 Taurus-
fjallgarðinum. En þar er erfitt að kom-
ast áfram; þarf að grafa mörg hvolfgöng
og brúa mörg djúp gil og gjár. Haldið
er, að því verði ekki lokið fyr en eftir
2 ár, að minsta kost. Nú er sagt, að
72 þús. manna vinni að brautargerðinni
á svæðinu frá Konía og austur að Mó-
súl við Tígrisfljótið. Evratfljótið er ein
ensk míla á breidd, þar sem brautin á
a3 hggja yfir Það, og er á þeim stað
mjög straumhart. Ekki er haldið að
járnbrautarbrúin yfir það verði fullgerð
fyr en eftir 3 ár. En bráðabyrgðabrú
hefur verið gerð á fljótið til flutninga á
brautarefninu austur yfir.
Aðalstöðvarnar uppi í landi við þessa
miklu braut verða, fyrir austan Adana,
Aleppó, vestast, Mósúl og Bagdad. Frá
Aleppó er fyrirhuguð braut suður til Mekka,
eftir Arabíu að vestan, og er álitið, að
Aleppó eigi mikla framtíð í vændum.
Þaðan liggur brautin hjer um bil beint í
austur til Mósúl, en Mósúl er nú þar
sem í fornöld var hin fræga Niniveborg.
Þaðan liggur brautin vestan meginTígr-
isfljótsins og suður til Bagdad, en í nánd
við Bagdad eru rústirnar af annari stór-
frægri fornaldarborg, Babýlon. Nokkur
ár munu líða áður brautin nær austur
þangað. En samt eru enskir verkfræð-
ingar nú farnir að gera þarna mælingar
yrir stór áveitufyrirtæki. Landið er
bert og blásið, vegna vatnsleysis, en nú
„Kafíitíií1
drekka allir þeir, er vilja fá góðan, óskaðlegan
og ódýran kaffldrykk. — Jafngildir 1 pundi af
brendu og möluðu kaffl og pundi af export.
0#~ Fæst á aðeins 80 aura pundið hjá Sveini
Jónssyni, Templarasundl 1, er einnig
- hefur til sölu Gibs-Rósettur og lista og mikið
~~~ úrval af Betrekki.
Kaupmenn snúi sjer til Sveins M. Sveinssonar, p. t. Havnegade 47. Köbenhavn.
Pjetursliirkjan í líóm
árunum 1506 til 1626.
Það
er stærsta kirkjan f heimi. Hún er bygð á
er á endurreisnartímanum svo nefnda, þegar listirnar voru í mestum blóma
á ítaliu og hinir miklu meistarar voru þar uppi, er látið hafa eftir sig
ódauðleg verk. Trúin laut þá í lægra haldi fyrir fegurðardýrkuninni.
Páfarnir, sem þá voru uppi, voru hámentaðir menn og listavinir, en litlir
trúmenn. Leó páfi 10. fann upp á því, til þess að afla fjár til byggingar
Pjeturskirkjunnar, að selja syndakvittanir um allan hinn kristna heim, og
varð þetta orsök til uppreisnar þeirrar, er Lúther hóf gegn páfaveldinu.
Meistarinn, sem rjeð byggingu Pjeturskirkjunnar, hjet Danato Lazzarri
Bramante. Hann dó 1514, en fyrirsögn hans var fylgt eftir það um
byggingu kirkjunnar. Hún er 187 metrar á lengt og 137 á breidd. Yfir
henni er 123 metra há hvelfing, sem er síðasta verk hins mikla meistara
Michaels Angelos. Hann dó 1564, löngu áður en kirkjan væri fullgerð.
Framan við kirkjuna er Pjeturstorgið, með súlnagöngum alt í kring, gerð-
um af þriðjan meistaranum, sem tengt hefur nafn sitt við kirkjubygginguna,
Bernini. Á miðju torginu stendur óbeliski, ein af hinum nafnkunnu stein-
súlum frá fornöld Egyftalands.
á að græða það upp með vatni úr Tígris-
fljótinu.
Ált efni til brautarinnar er flutt sjó-
veg til Mersina, en það er smábær á
suðurströnd Litlu-Asíu og liggur þaðan
járnbraut til Adana. Alt er efnið frá
þýskum verksmiðjum, jafnvel timbur til
stöðvabygginganna er þaðan flutt, og
múrsteinar. Og umsjón verksins hafa
þýskir verkfræðingar. Kaupmennirnir í
Aleppó hafa viljað fá þaðan braut stystu
leið til sjávar, til smábæjarins Alexand-
retta, sem er austar en Mersina, og hef-
ur þannig í sambandi við brautarlagn-
inguna risið upp þrætumál um hafnar-
gerðir á þessum stöðum. Það hefur aft-
ur gefið Englendingum tækifæri til að
blanda sjer í málið, og reyna þeir að
spyrna móti því, að Þjóðverjar fái fót-
festu þarna við Miðjarðarhafið.
En nú er svo komið, að telja má víst
að eftir nokkur ár verði brautin komin
alla leið frá Miðjarðarhafi austur að
Persaflóa. Allur er kostnaðurinn áætl-
aður um 4000 milj. kr. og vafasamt tal-
ið, að fyrirtækið beri sig fyrst um sinn.
Þó er talið víst, að ferðamannastraum-
urinn verði mikill austur til hinna forn-
helgu sögustaða, því ferðin þangað frá
Vesturlöndum verður þá margfalt hæg-
ari en áður hefur verið. Telja má líka
víst, að áður langt um líður verði braut
þessi lengd alla leið til Indlands.
hann, og er hann þá orðinn 511/*
milj., en í eftirlaunasjóð fer 1/2 milj.,
í stað 200 þús. kr., sem er hið
venjulega.
og gerði sig líklegan til þess að ráða
á prófessorinn. Olson greip þá til
skammbyssunnar og skaut hann.
Kona Olsons bar vitni um þetta með
honum og voru þau fullkomlega sátt.
Shollð á Alfon* Spánar-
Koiiuiii*. Það var 13. f. m., á
götu I M<drid. Konungur kom ríð-
andi fra heræfingu og fleiri með hon-
um. Úti fyrir aðalbanka borgarinn-
ar stóð maður, er skaut á konung 2
skammbyssuskotum og kom annað í
hest konungs, en hitt gerði hvergi
skaða Maðurinn var þegar hand-
tekinn Hann heitir Allecre og er
stjórnleysingi. Konungi hafði Htið
brugðið við tilræðið og þótti hann
koma djarflega fram. Hefur bann
fyrri orðið fyrir líkum árásum.
Alfons Spánarkonungur.
Hinar tíðu árásir á konunga og
þjóðhöfðingja nú á síðustu tímum
hafa orðið þess valdandi, að víða er
nú talað um að skerpa þurfi eftirlit
til verndar Hfi þeirra. Khafnarblöð-
in tala um, að slíkar ráðstafanir sjeu
þar í undirbúningi.
Tliorefjelagið. Það er ekki
rjett, sem segir í síðasta tbl., að
fjelagið hafi á síðastl. ári tapað
266,970 kr., en þessi upphæð var
í reikningum þess nú færð til sem
tap frá fleiri árum.
Fjelagið hefur selt »Perw’ie« fyrir
37 þús. kr., og »Austra« og »Vestra«
hefur það selt hærra verði en skip-
in kostuðu fjelagið, segir nú í árs-
skýrslu þess. Par segir einnig, að
skip fjelagsins hafi verið færð í
reikningum þess með miklu hærra
verði en rjett sje, eða rúml. 824
þús. kr. í stað 519 þús. kr., en það
voru þau virt af skipafróðum mönn-
um síðastl. haust.
Hinn nýi forstjóri gerir sjer von
um, að hagur fjelagsins fari að
rjettast við.
AtTiniyegirnir op Dagsbrún.
»8tóra norræuaM. Ársreikn-
ingar Stóra norræna ritsímatjelags-
ins fyriri9i2 eru nýlega komnir fram,
Höfuðstóll þess er 27 milj. Hreinn
ágóði á árinu er talinn 7 milj. Stjórn
fjelagsins stingur upp á að hluthafar
fái 20%, og fara þá til þess 5 milj.
Ein miljón fer í varasjóð, auk þess,
sem rentur af honum leggjast við
§ýknað íyrir inorð. Pró-
fessor við Minnisótaháskólann í Am-
eríku, Oscar Olson að nafni, sænsk-
ur að ætt, skaut nýlega mann í eld-
húsinu heima hjá sjer. Malið kom
fyrir gerðardóm og vakti mikla at-
hygli. En svo fór, að gerðardómur-
inn sýknaði prófessorinn. Ástæðurn-
ar voru þær, að sá, sem drepinn var,
hafði lengi sótst eftir konu Olsons,
og hafði Olson verið vitandi um það
í þetta sinn heyrði Olson þrusk
frammi í eldhúsinu, og er hann kom
þangað, til þess að vita hvað um
væri að vera, stóð hinn þar í skoti
Af því verkamenn látast vera reiðir
við mig og eru að setja ónot í mig
á götum bæjarins, þá vil jeg spyrja
leiðtoga og hershöfðingja „Dagsbrún
ar“ að nokkrum spurningum. Jeg
álít, að þeir sjeu færari um að svara
þeim en hinir.
1. Þorið þið að eiga eða leigja
þilskip og ráða á það 22 menn til
fiskiveiða frá 1. mars til 1. október,
og greiða þeim kr. 3,50 fyrir hverja
10 kl.t. og 45 a. um kl.t. fyrir eftir-
vinnu?
2. Þorið þið að eiga eða leigja 5
manna-far og ráða á bátinn formann
og 4 háseta með þeim samningi, að
kaup þeirra sje 35 a. um kl.t. í 10
kl.t. og 45 a. fyrir þá kl.t., sem þeir
eru við bátinn eða aflann fram yfir
10 kl.t.?
3. Þorið þið að ryðja móa eða
mela tii kál- og kartöflu-ræktar og
setja girðingu umhverfis úr steini eða
vír og greiða verkamönnum 35 a.
um kl.t. meðan áj vinnunni stendur?
4. Þorið þið að taka verkamenn
fyrir 35 a. um kl.t. til að sljetta og
þekja, eftir nútíðar máta, nokkrar
dagsláttur í túni eða móum, hvort
heldur þið ætlið að selja þær, eða
hafa þær sjálfir til afnota?
Jeg hef nú reynt flest af þessu,
þegar kaup verkamanna var miklu
lægra en 35 a. um kl.t., og afrakst-
urinn borgaði ekki kostnaðinn.
5. Þorið þið að taka bújörð og
afla allra heyanna með kaupafólki,
sem þið greiðið í kaup — í hið minsta
karlmönnum — 35 a. um kl.t. í 10
kt.t. og 45 a. fyrir þá kl.t., sem fram
yfir eru? Heyaflatíminn er svo stutt-
ur, að hver bóndi verður öreigi, sem
ekki lætur vinna lengur er 10 kl.t.
við heyvinnu, einkum þegar ræða er
um heyþurk og heybinding.
6. Þorið þið, þegar þið farið að
búa og eiga kýr, sauðfje og hesta, að
ráða menn til að hirða þennan bú-
pening allan veturinn fyrir 35 a. um
kl.t., þó þið þurflð ekki að borga
meira um kl.t. en 35 a. fyrir yfir-
vinnu, sero er óhjákvæmileg stunduro?
7. Ef svo fer, að þið þorið ekki
að leggja út í þetta, sem nú er nefnt,
og komist að þeirri niðurstöðu, að
afurðir landsins sjeu svo rýrar, að
aðalatvinnuvegirnir til sjós og lands
geti ekki borið 35 a. gjald um kl.t.
fyrir alla upp til hópa, hvort sem
það eru dugnaðarmenn eða slæp-
ingar, — til hvers er þá að setja
upp þetta 35 a. kaupgjald fyrir alla,
sem þið ekki þorið sjálfir að taka
upp á ykkur og atvinnuvegir lands-
ins ekki geta borið?
Yerður ekki afleiðingin sú, að lands-
búar verða að flýja landið? Viljið
þið vera þeir skaðræðismenn, að vera
forgöngumenn þess? en sú verður af-
leiðingin af starfi ykkar.
Þegar vinnan verður dýrari fyrir
landbóndann og sjávarútvegsmanninn
en atrinnuvegurinn getur borið, þá
liggur ekki annað fyrir þeim en að
flýja landið. Og þegar verkamenn
segjast heldur ganga iðjulausir en
vinna fyrir minna kaup en 35 a. um
kl.t., þá verða þeir líka að flýja land-
ið, þegar þeir eru orðnir fáir í land-
inu, sem geta eða vilja greiða 35 og
45 a. fyrir kl.t.
Tveir agentar eru nú á leið hing-
að frá Ameríku, til að narra fólk
hjeðan. Þið „Dagsbrúnar“höfðingjar
hafið ágætlega undirbúið jarðveginn
fyrir þá, til þess að þeir fái ágæta
uppskeru í sumar, með allri þeirri
óánægju, sem þið hafið, ástæðulaust
og fyrirhyggjulaust, sett í verkalýð-
inn. Þeir menn, sem fara hjeðan og
úr nágrenninu til Ameríku í sumar,
skrifast á reikning „Dagsbrúnar“-
höfðingjanna. Fyrir íraman lá hafn-
arvinna og álitleg tíð fyrir verka-
menn, hefðu leiðtogarnir haft vit og
vilja til að leiða skoðanirnar og kröf-
urnar í rjetta átt.
8. Hafið þið, leiðtogar „Dagsbrún-
ar“, tekið eftir því, að vinnan er
meiri og drýgri fyrir vinnuveitendur
á vorin og sumrin, heldur en á jafn-
löngum tíma haust og vetur? Sje
svo, að þið hafið sjeð þetta, — því
heimtið þið og ykkar menn þá jafnt
kaup um kl.t. suinar og vetur?
9. Hafið þið tekið eftir því, að
menn vinna misjafnt, að sumir hafa
meira þrek og meiri viija en aðrir?
Ef þið hafið sjeð þetta, — því heimt-
ið þið þá sama kaup fyrir alla? Er
það rjettlátt gagnvart vinnuveitend-
um og verkamönnunum sjálfum, og
er það hyggilegt? Er ekki hætt við,
að vinnuveitendurnir taki þá dugleg-
ustu úr hópnum og hinir minni mátt-
ar eða lötu fái ekki vinnu, þegar
þeir mega ekki ráða sig til vinnu
fyrir minna en 35 a. um kt.t.? Hef-
ur „Dagsbrún" sjóð til að fæða þá,
eða á sveitin að gera það? Er það
líklegt, að duglegi maðurinn verði ár
eftir ár duglegi maðurinn, þegar hann
fær aldrei hærra kaup, nje sjer það
1 nokkru, að hann vinni vinnuveit-
anda helmingi meira gagn en slæp-
ingjarnir? Er ekki „Dagsbrún“, með
þessu jafnháa gjaldi fyrir alla, eins-
konar uppeldisstofnun fyrir letingja
og eyðilegging þess, að duglegu mönn-
unum fjölgi í verkmannastjettinni?
10. Ef það er harla nauðsynlegt,
að verkamenn vinni ekki fyrir minna
kaupi en 35 a. um kl.t., er þá ekki
jafn-nauðsynlegt að minnast á það,
hve mikið verk vinnuveitandinn á
að fá fyrir þessa 35 a. um kl.t., eða
kr. 3,50 á dag ? Hvað hafa nú leið-
togarnir afrekað í þessa átt? Dags-
brúnarfjelagið hefur nú staðið svo
mörg ár, að leiðtogarnir, og Dags-