Lögrétta - 04.06.1913, Blaðsíða 2

94
L0GRJETTA

Ferðamenn & Bæjarmenn!
o
>
cd
-O
cd
O
cd
>
Pegar þið þurfið að gera innkaup á
YefnaðarTörn op Fatnaði,
þá spyrjist fyrir um verð og athugið vörugæði
í Austurstræti X.
Við höfum ætíð kappkostað að hafa vör-
una vandaða og með allra lægsta verði.
Virðingarfylst
r-1
pOs
crq
<1
CD
*—s
O
Ásg. G. Gunnlaug'sson & Co.
=o
CO
selur vandaðastar og ódýrastar
Vefnaðarvorur
Pappír og ritfong
Málningarvorur
Leður og skinn
Skóflur og þaksaum.
V. B. K.
þýðir ávalt það besta.
Versl. Björn Kristjánsson,
Reykjavík.
SB
0!
IjaiKlIækning.
„Mörg eru landsins mein, en
þó er ekkert þyngra en blindn-
in og heircskan, er leiðir svo
marga til að telja sjerskyltað
eyðileggja hverja viðleitni til
að lækna meinsemdirnar".
Sætnundur Eyjólfsson.
Einn leiðtogi þjóðarinnar hefur ný-
lega skrifað grein um ferð mína að
Heklugosinu, í þá att, að jeg muni
svo sem hafa ætlað að lækna landið,
ráða bót á eldgosinu.
Þetta kallar hann /a«aflækningu
og mig /a«í/lækni og þykist vera
dæmalaust meinfyndinn.
Orðið landlœkning er nýtt og má
til sanns vegar færa, svo að jeg get
ekki stilt mig um að hirða það úr
sorpinu.
Það dylst engum, sem fer um
Rangárvelli og Landsveit, að þar er
brýn þörf a landlækningu; þar er land
ið sjúkt. Sjúkdomurinn heitir sandfok
og hefur þegar nðið mörgum góð-
um bújörðum að fullu
í Landsveitinni hefur foksandurinn
smamsaman lagt um 20 býh i eyði,
þar á meðal gamla, merka höfuð-
bólið Klofa, þar sem höfðmginn Torfi
bjó; er nú eyðisandur þar sem bær-
inn hans stóð.
Vestur af Vatnajökli eru afarmikl-
ar foksandsbreiður; er opin leið fyrir
foksandinn niður með Tungnaa og
Þjórsa, milll hennar og Ytri-Rangar,
alla leið niður í bygð — niður á
Land. En austan Ytn-Rangar feykj-
ast sandar úr Hekluhraunum mður a
Rangárvelli.
í norðanrokum rifur sandurinn rásir
gegn um grassvörðinn. í fyrstu er
Sánð lttið, eins og smásprunga. En
sandbyljirnir naga það, vikka geilina
og lengja og dýpka, og er hún þa
kölluð gári, eða sandgari. Þetta
jarðsár jetur um sig eins og illkynj-
að átumein, lengist og breikkar í sí-
fellu, þangað til alt er orðid að einu
flatsæri, tún, engjar og hagar, alt að
eyðisandi. Sumstaðar getur að lita
háa hrauka a þessum sandauðnum,
2—3 mannhæðir eða þaðan af hærri,
og þykt moldarlag etst i þeim og
stundum grassvorð otan a. Þessir
rofhnausar eru siðustu leifar gróinna
grunda; þeir eiga sjer skamman ald-
ur, visna, rýrna og hverfa óðar en
líður.
Mjog víða í þessum sveitum eru
þykk lög af sandi, leir, ösku og
vtkri undir grassverðinum Allur
þessi undirsandur fer á flug, þegar
grasrotin jetst ofan af. Hann feyK-
ist þa i allar attir og veidur skemd-
um á grónu landi i grendmm. En
þess vegna grynkar líka a honum, og
loksins hverfur hann allur út i busk-
ann, og er þa komið niður á harðan
mel. Þa er sagt, að landið sje ör-
foka, og þa getur það farið að groa
upp aftur. Á Rangárvöllum ma sjá
stór flæmi af örtoka landi og víða
votta fyrir nýjum gróðri. En það
sagði mjer Grimur hreppstjóri i Kirkju-
bæ, að stundum færist i einu ofsa-
roki alt það, sem upp hefði tánast
á mörgum árum.
Þetta er stutt lýsing á sjúkdómin-
um. Hann er viðloðandi, en þó ára-
skifti að honum. Arið 183Ó var
mikið sandár og eyddust margar
jarðir í Landsveit. Vorið 1882 var
líka óvenju mikið sandfok og urðu
miklar skemdir bæði á Landinu og
Rangárvöllum.
Fyrir 30 árum var þessi sjúkdóm-
ur landsins talinn ólæknandi. Það
var talið sjálfsagt, að öll Landsveitin
hlyti að fara í auðn smámsaman, og
þótti lítill skaði, þvf að nóg væri
landrýmið annarstaðar, sögðu menn,
og fásinna að fara að „arta upp á"
sandinn á Landinu. Jeg man öll
þessi ummæli frá skólaárum mínum;
og svo var því bætt við, sem satt
er, að í ýmsum öðrum hjeruðum væri
landið að gróa upp sjálfkrafa.
Þá er að segja frá því, að einn
Landbóndínn gat þó ekki unað þessu
afskiftaleysi. Honum þótti vænt um
sveitina sína. Hann gat ekki horft
á það aðgerðalaus, að hún legðist
f eyði. Hann sá, að þá voru Holtin
llka í veði, öll bygðin milli Þjórsár
og Ytri-Rangár, alla leið suður að
sjó. Honum þótti líka vænt um
Holtin Honum þótti vænt um alt
landið, ekki bara í orði kveðnu, heldur
af heilum hug.
Það var hann Eyjólfur Guðmunds-
son f Hvammi.
Honum datt sú lokleysa í hug
að reyna að lækna landið.
„ Við skulum st'óðva sandinn",
sagði hann, „við skulum græða land-
ið\
Þá var nú heldur en ekki hlegið
og baknagað.
Fólkið var sem sje í þá daga upp
og niður — alveg eins og núna.
Og þeir, sem fengust við nauð-
synjamal lands og þjóðar, skiftu með
sjer verkum — alveg eins og núna:
Sumir af þeim lögdu á sig ait
erfiðið.
En hinir tóku að sjer að standa
hjá og horfa á, aðgerðalausir, og
lasta alt, sem gert var, og þeir þótt-
ust vitanlega mestu mennirnir og
einlægustu ættjarðarvinirnir — alveg
eins og núna.
Þeir sögðu þá, þeir aðgerðalausu,
að hann væri vitlaus, hann Eyjólfur
í Hvammi á Landi, að húka þar á
bersvæði og fljetta reipi úr sandin-
um, eins og fjandinn forðum daga.
En Ryjólfur sat við sinn keip —
og sandmn, og þar situr hann enn
í dag.
Og hann hefur grætt mörgsandsár á
Landinu, hlaðið fyrir marga sandgará,
meðan þeir voru litlir og ekki orðnir
ólæknandi. Og smámsaman hafa aðrir
snúist 1 lið með honum, fyrst sveitung-
ar hans, — Landbændur eru dugandi
menn —, þar næst sýslungar hans,
og loksins bæði þing og þjóð.
Nú þykir það snjallræði, sem tahð
var lokleysa fyrir 20 arum.
Nú er Eyjólfur í Hvammi orðinn
höfðingi í smni sveit og talinn með
þjóðnýtum mönnum. Hann erkallaður
„Landshofðingi" austur þar og á það
sæmdarheiti skilið með fulium rjetti.
Af þessu geta upprennandi menn
markað, að það blessast stundum
betur að leggja á sig strit og stríð,
þó vitiaust sje talið, en að „stýðja
ekki neitt, en hæðast að öllu og
fyrirlíta alt, nema ræktarleysið og
aðgerðaleysið", eins og Sæm. heitinn
Eyjólfsson komst að orði 1895 um
þá, er mest gerðu gysið að Eyjólfi f
Hvammi og heftingu sandfoksins.
Landskjálfta og öskufall verður
ekki raðið við, en þau óhöpp ber
ekki oft að og valda sjaldan lang-
vinnum skemdum.
Sandfokið er viðloðandi mein þess-
ara fögru svtita í Rangárvallasýslu.
Það eigum við, meðal annars, upp
á blessaða forfeðurna, sem einlægt
er verið að dásama; þeir rifu skóg-
ana, bestu skjólgarðana gegn rok-
sandinum.
Það má hlaða garða fyrir sandinn,
til mikils gagns; það má sá í hann
melfræi eða öðrum gróðri; það má
veita vatni í veg fyrir hann; er ekki
óiíklegt að stórgagn gæti hlotist af
því, ef vænni kvfsl væri veitt úr
Þjórsá austur í Rangá fyrir ofan
Landsveitina.
En ekkert er á við skógana.
Ef komið væri upp skógarbeltum
yfir þvera Landsveit og Rangár-
velli, f austur og vestur, hæfilega
mörgum, þá væri sandurinn stöðv-
aður og þá mundu örfoka melar
geta gróið upp f skjóli og friði.
Það væri rjettur minnisvarði yfir
Za«í/-lækninum í Rangárvallasýslu, ef
ungu mennirnir kæmu upp föngulegu
skógarbelti um þvera Landsveit og
Rangárvelli.
En skóggræðsla er seinlegt verk
og þeim mundi fraleitt veita af alln
æfinni til þess.
Þess vegna ættu þeir að byrja á
því strax, og kæra sig kolióttan, þó
að þeir kynnu að verða hæddir og
smánaðir í svipinn af einhverjum
hælbítum, sem sjalfir hafa aldrei alla
sína hundstið unnið nokkurt ærlegt
handarvik í þarfir lands og þjóðar.
G. Björnsson.
Skeilarárhlaupið.
Yiðtal við Forberg landsíma-
stjóra.
Þeir Forberg landsímastjóri og
Geir Zoega verkfræðingur komu síð-
astl. laugardag úr 14 daga ferð aust-
ur í Skaftafellssýslu. Forberg var
að skoða simaleiðina austur til Víkur.
Staurar til hennar koma nú bráðlega
og verða landsettir til og frá þar
eystra, Geir Zoega var að skoða
brúarstæðið a Hverfisfljóti; þarabrú
að koma í sumar, jarnbrú, 20 mtr. á
lengd.
Yfir Jökulsá á Sólheimasandi á
síminn að liggja hjer um bil þar sem
brúarstæðið hefur verið mælt. Átn
var nú mjög vatnslitil.
Þeir fóru austur að Svínafelli í Ör-
æfum, austur yfir Skeiðararsand.
Simastjóri Ijet mikið yfir, hve stór-
kostleg sjón það hefði verið, að
horfa yfir svæðið, þar sem hiaupið
kom i vor.
Hlaupið hafði brotið úr jöklinum
stórt stykki rjett austan við skarðið
eftir hlaupið 1903. Efur mælingu
þeirra höfðu 10 rnilj. kúbikmtr. af ís
losnað úr jökiinum. ísbrúnin, þar
sem jökuliinn sprakk, er 120—150
mtr. ha. Breiddin á stykkinu, sem
frá sprakk, hefur verið nál. einum
kílóm. og lengdin, upp í jökulinn,
alíka.
Þar, sem hlaupið fór fram, hafði
það grafið niður 1 sandinn djúpan far-
veg; voru bakkarnir að þeim farvegi
baðumegin margar mannhæðir, og
brattir mjög. Vikkaði þessi farveg-
ur elur þvi sem fra dró joklinum, og
lá þar jakahronnin niður um allan
sand. Jakarnir voru á stærð við
húsin hjer í Reykjavík. Sumir, þeir
minstu, voru þegar soknir í sand og
haiði rent yfir þa. Af þvi koma
hinir hættulegu pyttir, þegar fra liður
og jakarnir braðna í sandinum.
Þar, sem þeir Forberg fóru yfir
sandinn, var farvegurmn eftir hlaupið
nál. 2‘A kílom. En það var ofar en
venjulega er fanð. Niðri á sandin-
um, þar sem ætlast er til að síma-
linan liggi austur, þegar þar að kem-
ur, hefur hlaupið tekið yfir 5 kílóm.
Simatjón af hlaupinu hefði því alls
ekki orðið gífurlegt, segir símastjóri,
og kallar hann þessi jökulhlaup enga
teljanlega fyrirstöðu fyrir símalagn-
ingu austur um sandana. Frá 1855
hafa komið 8 hlaup, með 5 til II
ára millibili. Það eru þá liðlega 7
ár að meðaltali milli hlaupa. Þetta
hlaup nú er miklu stærra en venju-
legt er, svo að ætla má, að til jafn-
aðar eyðileggist af þessum hlaupum
símalína, sem svarar >/« kílómeter á
ári, og telur símastjóri það ekki stór-
kostlegt; segir ýmsa staði annarstað-
ar á landinu verri viðfangs.
Venjulegast er það, að þegar hlaup
kemur í Skeiðará, austan í jöklinum,
kemur einnig hlaup í Súlu, sem er
smærri á vestan í jöklinum og fellur
í Núpsvötn. Nú kom þar ekkert
hlaup. Núpsvötnin uxu ekkert. En
á miðjum sandinum kom dalítið hlaup,
nálægt Haöldu, þar sem nú er talað
um að reisa sæluhús handa vegfar-
endum um sandinn.
G, Björnsson landlæxnir talaði í
austurför sinni 1909 við menn, sem
nákunnugir voru Skeiðarársandi, og
hefur eftir þeim það, sem hjer fylgir:
Þar sem jakarnir síga niðurísand-
inn verður dæld eftir, eins og trekt,
og kölluð „jökulhver". Eru þeir
sumir stórir, eins og húsgrunnar að
ummáli. Hættan við umferð er ekki
mest fyrst eftir hlaupin, heldur þeg-
ar jakarnir eru braðnaðir og kvik-
sendi komið. Venjulega hleypur
Skeiðara fyrst, en Súla litlu síðar.
Það hefur borið við, að menn á aust-
urleið hafa komið að nýbyrjuðu hlaupi
í Skeiðará, og þá snúið við, riðið
í spretti og rjett komist yfir Núps-
vötnin áður en þau hlupu.
Venjulega minkar vatnið í Skeið-
ará á undan hlaupi og verdur þa
afarfúlt; stundum hefur hún alveg
þornað a undan. Er það talinn óræk-
ur vottur um, að hlaup sje i nand,
ef arnar minka að mun og fýlu legg-
ur af þeim.
SkeiðararjöKuIl hækkar stöðugt á
milli hlaupanna, en við hlaupin lækk-
ar öll jokulbungan að miklum mun.
Það er nú tahð víst, að hlaupin stafi
af eldsumbrotum, sem valdi þvf, að
feiknin öll af ís bráðni á stuttum
tima, og svo sprengi vatnið jokulinn.
En þegar jökulbungan ter að bifast,
þa sigi brúnin mður í árfarveginn,
en af því stýflist árnar.
Rausnargjafir til lieilsu-
liælisius á Vifilsstödum. —
EKjutru Sigríður Ásgeirsson í Kaup-
mannahötn hefur gefið hælinu 1000
kr., og skal veita vöxtunum af tje
pessu til styrktar fataikum sjúkling
a hælinu, sem eigi er gefið með úr
sveitarsjóði. —
Stórkaupmaður Dines Petersen og
kona hans, í Kaupmannahötn, heita
hælinu 50 kr. árlegum styrk.
Jámbrautamiálið.
Jón Þorláksson landsverkfræðingur
er nýkominn heim úr for til Noregs
og Danmerkur, er hann fór vegna
járnbrautarmálsins. Hann fór fyrst til
Noregs, til þess að kynna sjer betur en
áður ýmislegt viðvíkjandi járnbrautun-
um þar. Hann skoðaði járnbrautina á
Jaðri og fór með Björgvinarjárnbraut-
inni suður yfir til Kristjaníu. Þar var
þá svo mikil fönn á háfjallinu að jafnt
tók þakskegginu á húsunum á stöð-
inni þar uppi. Vfðast hvar er bygt
yfir brautina þar á fjallinu, ef ekki
er um jarðgöng að fara. Er fann-
koma þarna margfalt meiri en á
nokkrum stað hjer á landi, sem kom-
ið gæti til mála að leggja járnbraut
um.
Frá Noregi fór Jón svo til Khafnar
og var þar um hríð.
Það segir hann, að fje til járn-
brautautarlagningarinnar hjer austur
yfir fjallið sje nú fáanlegt, ef þeim,
sem það leggja fram eða útvega,
sjeu trygðir af því vextir. En lengra
verður ekki farið f þvf máli fyr en
til þingsins kasta kemur.
Lögr. mun bráðlega skýra nánar
frá horfum málsins.
M |átiui til Hskimik
Slys varð á ísafjarðardjúpi í gær,
mann tók út af vj elarbáti, Ingimund
Jónsson að nafni, húsmann frá Hnífs-
dal, og druknaði hann.
Þingmannaíramboð á Abureyri.
Þar var framboðsfrestur útrunnin í
gær, og bauð sig fram, auk Magn-
úsar kaupm. Kristjanssonar, Þorkell
Þorkelsson kennari. Baðir eru fram-
bjóðendurnir Heimastjórnarmenn, en
talið vist, að Magnús verði kosinn.
Kosningin fer fram 7. þ. m.
Húsbruni. í gær brann íbúðar-
húsið á prestsetrinu Stað í Hrúta-
firði, ásamt skemmu og fleiri smærri
húsum. Alt var óvátrygt. Kviknað
hafði í þekju, út fra ofnpipu. Eld-
urinn kom upp um hadegi og var
alt brunnið kl. 3.
Kuldar og þurkar hafa verið nú
stöðugt um þriggja vikna tíma um
land alt, og stendur það gróðri mjög
fyrir þrifum. Af ísafirði og Akur-
eyri var sagt í gær, að snjóað hefði
nú um helginu niður undír sjó.
Hjer syðra ringdi nokkuð í gær-
kvöld og í nótt, og er breyting að
verða í lofti.
Frá Stykkishólmi var sagt í
fyrradag, að skip þaðan og úr ná-
lægum verstöðum hefðu aflað vel.
Jón Björnsson & Co.
Bankastræti 8
Reykjavík
Sjöl
Klæði
Dömuklæði
Enskt vaðmál
Enskt leður
Ljereft
Flúnnel
Flauel
Kjólatau
Fóðurtau
Nærfatnaður
Millipils
Peysur
Smásjöl
Treflar.
Góðar vörur
ódýrar vörur
smekklegar vörur
því best að kaupa
hjá
J. B. Si Co.