Lögrétta - 25.06.1913, Side 1
Algreiðslu- OK InnhHÍratuin.:
f'ORARINN B. ÞORLÁKSSON.
Veltusundi 1.
TaUlmt 359.
Rltstjorl:
PORSTEINN 6ÍSLAS0N
Plnghollsstrætl 17.
Taliimt 178.
M 30.
Reykjavík 25. jitiií 1913.
VIII. ár?.
I. O. O. F. 946279-
Lárus Fjeldstod,
Yflrrjettarm*l*f«BrBlum«l!lur.
LækjRrgata 2.
Helma kl. 11-12 og 4-7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir i
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
járnbrautarmálið.
Útdráttnr ór skýrslu til stjórnai’-
ráðsins frá Jóni Porlákssyni
landsverkfræðingi.
(Niðurl.). ----
Áætlnn uni stofnkostnað.
1. Landnám og jarðrask, telst ekki
hjer.
2. Undirbygging: Kr.
a. Jarðvinna, 827000
ten.metrar á 0,60 . 496200
b. Þak á fláa m. m. . 93800
3. Girðingar, 40000 mtr.
á 0,60 24000
4. Vegir yfir brautina . . 25000
5. Brýr og þverrimar . . 310000
6. Yfirbygging, 112 kíló-
metrar á 12500 kr. . . 1400000
7. Talsími, um 400 kr. á
kllómetrann .... 45000
8. Stöðvar:
a. Reykjavík .... 50000
b. Þingvellir .... 20000
c. Ölfusá (fyrir hliðar-
línu til Eyrarbakka) 20000
d. Þjórsá..................25000
e. 9 sveitastöðvar á
10000 kr............... 90000
f. 7 stjettir á 1000 kr. 7000
9. Verkstæði og eimreiða-
skáli í Reykjavík . . 50000
10. Vagnar:
a. 4eimreiðirá27000kr. 108000
b. 8 fólksvagnar . . . 64000
c. Vöruvagnar, hemils-
vagnar m. m. . . 80000
11. Undirbúningur, stjórn,
óviss gjöld .... 277000
12. Rentur meðan á bygg-
ingu stendur .... 315000
Samtals 3500000
eða 31250 kr. á hvern km.
Hliðarlínu til Eyrarbakka,
11 km. að lengd, mun mega
gera fyrir................300000
í athugasemdum við þessa áætlun
segist landsverkfr. gera ráð fyrir því,
að hvort sem brautin verði bygð
fyrir almannafje eða sem einstakra
manna fyrirtæki, þá muni hlutaðeig-
andi sveitir og hjeruð styrkja fyrir-
tækið, og „ætti styrkur þeirra fyrst
og fremst að vera fólginn í því, að
leggja til og útvega ókeypis land
undir brautina sjálfa og brautarstöðv-
ar". Jafnframt gerir hann ráð fyrir
að landsjóður láti ókeypis af hendi
það, sem hann á af landi, er undir
braut og stöðvar þarf, þar á meðal
sjerstaklega skikann norðan af Arn-
arhólslóðinni undir brautarstöðina og
verkstæðið í Reykjavík. Þetta fyrir-
komulag telur hann hentugt að því
leyti, að sveitirnar muni víða geta
komist að betri kjörum með kaup
á landi hjá einstaklingum heldur en
sá, sem brautina leggur, hvort held-
ur landsjóður eða einstaklingar. „Ef
um það væri að ræða, að fá útlend-
inga til að leggja fje í brautina, er
sjerstaklega þýðingarmikið að þessu
sje slegið töstu, því að algengt er
erlendis, að land undir brautir verður
að kaupa háu verði, og útlendingar
mundu þess vegna verða hræddir við
aðþurfa að taka land eignarnámi".
Það er algengt í Noregi og annar-
staðar, að þegar braut er lögð, þá
er heimtað af hlutaðeigandi sveitum,
að þær kosti þær girðingar, sem
þurfa kann vegna brautarinnar, auk
landnáms og jarðrasks. Landsverkfr.
kveðst þó ekki hafa viljað gera svo
ákveðið ráð fyrir þessu hjer, að hann
slepti girðingum alveg úr áætluninni.
En hann gerir ekki ráð fyrir að girt
verði meðfram brautinni, eins og
áður segir, nema þar sem hún verð-
ur lögð gegnum land, sem áður er
afgirt, og girðingin rofnar við braut-
arlagninguna. Eftir ágiskun hans
yrði það samtals á 20 km. sem girða
þarf brautina báðu megin.
Alstaðar, þar sem vegir, hvort
heldur opinberir eða einstakra manna,
skera brautarlínu, þarf að gera ak-
fært yfir teinana, og má víðast hvar
komast af með að púkka milli þeirra
og út frá þeim á báða vegu; sams-
konar þverbrautir getur og þurft að
gera víðar; þannig verður að minsta
kosti að vera ein slík yfirkeyrsla á
hverri þeirri landareign, sem skorin
er í tvent með brautinni.
Lausleg áætlun um brúakostnaðinn
er þessi: Elliðaár 29000 kr., Grafar-
lækur 4800, Úlfarsá 7000, Varmá
7000, Suðurá 1900, Kaldakvísl 18000,
Leirvogsá 7000, Bugða 2500, Torfa-
dalslækur 5000, sami 4000, Móakotsá
4000, Öxará 13000, Kaldá 8000,
Brúará 4200, Sogið 40000, Ölfusá
70000, smábrýr og þverrennur 84600.
Kostnaðaráætlun um yfirbygging-
una er nákvæmlega sundurliðuð í
skýrslunni. Verð á járni er nú í
hæsta lagi, og fyrir það er áætlunin
hærri en hún mundi hafa verið fyrir
nokkrum árum, þegar járn var ódýrt.
Gert er ráð fyrir að þverslárnar sjeu
úr furu, gagndreyptar með kreósóti,
og má telja upp á að þær endist að
meðaltali 14—15 ár. Þversláagerð
úr járnbendri steinsteypu er enn á
tilraunastigi og helst að leiía vitneskju
um hana á Ítalíu og í Uugverjalandi.
Talsími þarf að liggja meðfram
brautinni. Eðlilegt, að leyft yrði að
nota þann síma til almenningsþarfa,
og gengju þær tekjur, sem af hon-
um yrðu, umfram afgreiðslukostnað,
til brautarinnar.
Það er gert ráð fyrir 4 stórum
stórum fólksvögnum, sem rúmi 60
manns hver, og 4 smærri, sem rúmi
30—40 manns hver.
Af XI. lið á meðal annars að
greiða kostnað við þá nákvæmu mæl-
ingu brautarstæðisins, sem vefður að
fara fram áður en brautin er bygð,
til þess að finna nákvæmlega hina
hentugustu legu á hverjum stað.
XII. liður hverfur venjulega úr áætl-
unum, ef um ríkisfyrirtæki er að
ræða, með því að þá eru ekki heimt-
aðir vextir af stofnfje meðan á bygg-
ingu stendur. En ef um það er að
ræða, að einstakir menn eða fjelög
leggi brautina, verður ekki hjá því
komist, að taka þennan lið með.
Upphæðin er miðuð við það, að
verkið taki 4 ár og vextir sjeu 4°/o.
En landsverkfr. álítur, að kleift sje
að leggja brautina á þremur árum
með innlendum vinnuafla, og mundi
þá þessi liður geta lækkað nokkuð,
eða vextirnir mættu vera hærri.
„Um alla áætlunina gildir það",
segir landsverkfr., „að jeg hef gert
ráð fyrir að aðflutningstoll af efni
þurfi ekki að greiða — undanþága
frá honum er t. d. ávalt veitt í Nor-
egi, hvort sem um ríkisbraut eða
einstakra manna braut er að ræða,
aðeins ef brautin er ætluð til al-
menningsnota. Ennfremur hef jeg
miðað kostnað við undirbyggingu og
brýr og önnur slík verk við það,
sem hann mun verða, ef þau eru
framkvæmd á sama hátt og vega- og
brúagerðir og önnur mannvirki Iand-
sjóðs nú, án þess að selja þau ein-
stökum mönnum til framkvæmdar.
Ef slík verk sem þessi eiga að fram-
kvæmast af útlendum verktaka, verða
þau að minsta kosti 15°/o dýrari en
þau verða, ef þau eru framkvæmd af
innlendum mönnum milliliðalaust, og
ekki óliklegt, að þau verði 25%
dýrari.
Rekst.urskostnaðnr og tekjur.
Um þetta segir í skýrslunni:
„Með reksturskostnaði er ávalt tal-
inn viðhaldskostnaður brautarinnar
sjálfrar og vagna, eimreiða og stöðva.
Ábyggilegasta áætlun um reksturs-
kostnað hygg jeg að megi fá með
samanburði við brautir í Norgi, sem
líkt stendur á með. Ef teknar eru
tvær brautir, sem eru svipaðar að
gerð, verður reksturkostnaðurinn lík-
ur, ef jafnmargar lestir fara yfir árið
um hvora brautina fyrir sig, en ef
fleiri lestir fara um aðra, þá vex
meiri hlutinn af reksturskostnaði
hennar að sama skapi. Þó er nokk-
ur hluti reksturskostnaðarins meira
bundinn við lengd brautarinnar en
tölu lestanna, einkum viðhald undir-
byggingar og þversláa. Samt sem
áður er venja að reikna út rektsturs-
kostnaðinn fyrir hvern lestarkílómetra.
Ekki má þó ætla, að reksturkostn-
aður á hvern kílómetra geti verið
sá sami á tveim brautum, sem hafa
mjög óllkt flutningsmagn; þar sem
lestirnar eru hafðar mjög stórar, af
því að flutningur er mikill, verður
kostnaðurinn fyrir hvern lestarkíló-
metra eðlilega meiri heldur en þar,
sem venjulega má komast af með
smáar lestir. Með því að hjer verð-
ur um tiltölulega mjög ljettar lestir
að ræða, verður að taka til saman-
burðar þær brautir í Noregi, sem
hafa litla flutninga. Reksturskostn-
aður nokkurra þeirra var 1910—11
sem hjer segir, miðað við hvern
lestarkllómetra:
Ríkisbrautir. km.; kr.
Grundset — Aamot, . . 26; 1,01
Stören — Aamot 321; 1,04
Jæderbanen, 76; 1,05
Egersund — Flekkefjord, 74; 1,12
Einkabrautir.
Nesttun — Osbanen, . . 26; 0,84
Grimstad — Froland, . . 22; 0,92
Lillesand — Falksvand, . 17; i.li
Tönsberg — Eidsfos, . . 48; 1,12
Urkog — Höland,.... 57; 1,16
Lengd þessara brauta alls 667 krn.
Þetta er að lengdinni til 22% af
öllum járnbrautum I Noregi. Á öðrum
norskum brautum eru útgjöldin fyrir
hvern lestarkm. meiri, en lestirnar
líka þyngri.
Reksturskostnaður mjósporabrauta
er sumstaðar minni en þetta. Þannig
hef jeg fárra ára gamla skýrslu um
reksturskostnað prússneskra 1,00
metra brauta, og hefur hann á 14
lengstu brautunum, sem eru frá 38
til 117 km. að lengd hver, orðið
minst 47 Pf., mest 85 Pf., að með-
altali 63 P. (57 a ) fyrir hvern lestar-
kllómetra.
Jeg tel því litlum vafa bundið, að
ef brautin er sæmilega gerð í fyrstu,
eins og mun mega fyrir það fje,
sem jeg hef áætlað til hennar, muni
með sparsemi og hagsýni mega koma
reksturskostnaðinum eitthvað niður
fyrir 1 kr. fyrir hvern lestarkm. I
fyrstu, meðan litið er ‘ að flytja,
hækkandi upp í t. d. 1, 16 á lestar-
km. eftir því sem flutningsþörfin
eykst og lestirnar verða stærri. Jeg
ætla samt ekki að telja reksturskostn-
aðinn fyrstu árin minni en 1,00 kr,
á lestarkm.
Fyrst um sinn má nú gera ráð
fyrir að komist verði af með 2 lestir
á dag I hvora átt milli Reykjavlkur
og Þjórsár mánuðina maí til október,
að báðum meðtöldum, og 1 lest á
dag hvora leið nóv. til aprll, og enn
fremur nokkrar aukalestir þegar mik-
ið er að flytja. Þetta verða:
í 183 daga 4 lestir á dag . . . 732
í 182 daga 2 lestir á dag . . . 364
aukalestir nál. 10%............104
Alls 1200
Nú er lengd brautarinnar 112 km ,
og verður þá tala lestarkílómetra yfir
árið 134400. Sje kostnaður við
hvern þeirra reiknaður 1,00 kr., verð-
ur reksturskostnaður ársins 134400 kr.
Erfiðara er að gera áætlun um
tekjurnar. Þar kemur tvent til greina,
taxtarnir og flutningsmagnið. Bæði
í Noregi og Danmörku hefur sú
venja komist á, að járnbrautataxt-
arnir eru svo lágir á ríkisbrautum,
að þær borga ekki fullar rentur af
stofnfje sínu, þótt notkun sje mikil;
þannig hlýtur jafnan að fara, ef
taxtarnir eru settir aðeins örlitlu hærri
en beini flutningskostnaðurinn. Ef
byggja á braut hjer með það fyrir
augum, að hún með tímanum geti
borið sig að fullu, þ. e. greitt einnig
vexti af stofnfje sínu, þá verður í
upphafi að setja taxtana svo háa,
að afgangs verði reksturskostnaði
sem svarar rentum af stofnfjenu,
þegar notkunin er orðin hæfilega
mikil.
Á norsku ríkisbrautunum eru tekj-
urnar af fólksflutningum frá 2,4 til
3,6 a. fyrir mannkllómetra, og frá
1,9 til 9,1 e. fyrir tonnkflómetra af
vöruflutningi (meðaltal 3,9 aurar).
Þessir taxtar eru of lágir til þess að
renta verð brautanna þar, því tekju-
afgangur rfkisbrautanna nam 1910—
11 aðeins 2,22% af stofnkostnaði
þeirra. Mjer virðist óhætt að gera
ráð fyrir talsvert hærri töxtum hjer,
sjerstaklega tyrir vöruflutninga, t. d.
4 a. fyrir mannkm. og 20 a. fyrir
tonnkm. Venjulega eru gjöldin hærri
fyrir hvern km. ef stutt er farið eða
flutt, heldur en þegar um langa leið
er að ræða, og mundi einnig verða
að vera svo hjer, einkum hvað far-
gjöldin fyrir fólk snertir. Vegna
þess að svo hagar til, að lengd
brautarinnar austur að Þjórsá er tals-
vert meiri en lengd vegarins úr
Reykjavík austur þangað, verður ekki
hægt að taka jafnhátt fargjald fyrir
hvern km. í allri leiðinni austur að
Þjórsá, eins og t. d. í leiðinni til
Þingvalla. Mjer virðist hlutfallið eiga
að vera eitthvað á þá leið, að ef
fargjald til Þingvalla er kr. 2,50, þá
megi það vera til Þjórsár kr. 3,75,
því að það samsvarar nokkurn veginn
vegalengdunum þangað.
Hitt undirstöðuatriðið undir tekju-
áætluninni er notkunin eða flutnings-
magnið. Notkunin kemur ekki öll í
einu, heldur sýnir reynslan alstaðar
að hún fer sívaxandi; að gera á-
byggilega áætlun um hana hjer er
mjög erfitt, af því að ekki er reynsla
frá neinum innlendum brautum til
samanburðar. Þó má með hliðsjón
af núverandi umferð og flutningum
máske gera sjer hugmynd um hver
notkunin yrði í byrjun.
Mjer þykir sennilegt að fólksferðir
með brautinni milli Reykjavíkur ann-
arsvegar og Suðurlandsundirlendisins
hins vegar yrðu líkar fyrsta og ann-
að ár brautarinnar eins og þær eru
eftir veginum nú. Umferð í heild
sinni mundi vitanlega þegar í stað
aukast, en margir mundu ferðast
UPP á gamla mátann fyrstu árin.
Brautin fengi efalaust þegar í fyrstu
miklu meiri fólksflutning milli Reykja-
víkur og Þingvalla en þar er nú, en
til þess að áætla varlega, vil jeg
gera ráð fyrir að hún fái að því
skapi minni fólksflutning milli Reykja-
vfkur og Suðurlandsundirlendis, heldur
en þar er nú. Við þessa fólksflutn-
inga bætast svo töluverðar fólksferðir
um skemri leiðir, sjerstaklega milli
Reykjavfkur og stöðvanna í Mos-
fellssveit, og milli stöðvanna austan-
fjalls.
Um vöruflutningana er öðru máli
að gegna. Flutningar á vögnum og
klyfjahestum milli Reykjavíkur og
Arnessýslu mundi þegar leggjast nið-
ur, eða sama sem leggjast niður,
þegar brautin flytti fyrir 1 e. pundið
austur á stöðvar í miðjum Flóa.
Jafnframt mundu vöruflutningarnir >
þegar í stað aukast mikið; hingað
mundi verða flutt mikið af heyi,
kartöflum, mjólk og öðrum sveita-
afurðum, og hjeðan yrði flutt mjög
mikið af þungavöru. Jeg tel mjög
lágt áætlað að gera vöruflutninginn
milli Reykjavíkur og Þingvalla 500
tonn og milli Reykjavíkur og Suður-
landsundirlendis 3000 tonn þegar
fyrstu árin. Hin áætlaða aukning
á síðarnefnda flutningnum, frá því
sem nú er, nemur 1400 tonnum; ef
jeg geri ráð fyrir að helmingur þar
af sjeu vörur frá Reykjavík austur
— að þyngd á við h. u. b. V4
hluta þess, sem nú er flutt inn til
Eyrarbakka og Stokkseyrar —, þá
er hinn helmingurinn, eða 700 tonn,
afurðir austan að. Nú vegur eitt
kýrfóður af heyi 4 tonn, ársnyt úr
úr meðalkú án fláta 2’/a tonn, og
með ílátunum, sem þurfa að fara
fram og aftur, má líklega gera hana
3 tonn; ef aukningin væri öll í heyi,
samsvarar hún þá 175 kýrfóðrum,
og ef hún væri öll í mjólk, samsvar-
ar hún 233V3 kýrnyt. Jeg skil ekki
annað en allir, sem nokkuð þekkja
til, muni álíta þetta of lágt áætlað,
muni álíta að flutningaaukningin
verði meiri þegar fyrsta árið.
Fyrir utan þetta geri jeg ráð fyrir
að nokkuð af lifandi peningi (fje og
nautgripum) verði strax flutt með
brautinni; þá koma og tekjur af
fólks- og vöruflutningum um skemri
leiðir, eins og áður var sagt, og
loks eru tekjur fyrir póstflutning og
símanot. Nú munu vera greiddar
um 3»/a þús. kr. fyrir póstflutninga,
sem leggjast til brautarinnar þegar
hún kemur, og væri ekki ósanngjarnt
að hún fengi eitthvað meira fyrir að
flytja póst einu sinni til tvisvar á
dag hvora leið, heldur en nú er
borgað fyrir póst einu sinni á viku
á sumrum og einu sinni á mánuði á
vetrum. Svo ættu og samkvæmt
áðursögðu að fást nokkrar tekjur
fyrir afnot talsímabrautarinnar. Samt
áætla jeg póst- og talsímatekjur
brautarinnar ekki nema 5000 kr. í
fyrstu.
Áætlunin um tekjurnar fyrstu árin
verður þá þannig:
Fólkflutningar: mannkm.
Til Þingvalla 5600
X 55 — - - - • 308000
Til Suðurlandsundirl.
16000 X 100 = 1600000
Samtals 1908000 kr.
á %4 =.......................76320
Vöruflutningur • tonnkni.
Til Þingvalla 500 X
55 = • • • • 27500
Til Suðurlandsundirl.
3000 X 100 = 300000
Samtals 327500
á 0/20 = ...............65500
Flutningur á lifandi peningi 5000
Fólks- og vöru flutningur
um skemri leiðir . . . 7180
Póstflutningur og talsíma-
tekjur....................5000
Samtals kr. 159000
Þetta er 25600 kr. hærra en hinn
áætlaði reksturskostnaður í byrjun,
eða brautin mun þegar í byrjur gera
meira en að borga rekstur sinn og
vidhald".
Eftir þetta fylgir í niðurlagi skýrsl-
unnar áætlun um, hve mikil notkun
brautarinnar muni verða með tfman-
um, þegar menn eru búnir að koma
atvinnuvegum sínum í samræmi við
þær breyttu kringumstæður, sem
brautin skapar, og er hún gerð með
samanburði við önnur lönd. Sýnir
sú áætlun glöggar líkur fyrir því, að
ekki þurfi að Kða langur tfmi áður
brautin geti svarað rúml. 6% af stofn-
kostnaði. „Það er þýðingarlaust að
spá neinu um það, hvenær notkunin
verði orðin svo mikil", segir í skýrsl-