Lögrétta - 09.07.1913, Qupperneq 1

Afgreidslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
■Veltusundi 1.
Talsimi 359»
LOGRJETTA
Ri t s tj o rii
PORSTEINN SÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 31.
Reykjavík 9. júlí 1913.
VIII. árg.
I. O. O. F. 947119.
Lárus Fjeldsted,
Yflr pj ettarmilafnralumaður.
Lækjargata 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappir og allskyns
ritföng kaupa allir i
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Eanðsbðskap urinn.
Bæða ráðherra rið framlagning' sljórnar-
framvarpa í neðri deild alþingis.
Þó að reikningslagafrumvarpið fyr-
ir síðastl. fjárhagstímabil, 1910—’ll,
telji tekjuatgang þá við áramótin 421,-
901 kr., þá er þar engan veginn um
ágóða af landsbúskapnum að ræða,
því að með tekjum eru taldar 501,-
865 kr., sem inn hafa komið fyrir
seld verðbrjef landssjóðs, þar á með-
al andvirði fyrir 500,000 kr. í banka-
vaxtabrjefum, 3. seríu, sem seld voru
fyrir gf/2°/o til þess að greiða skuld
við aðalfjehirslu. í raun rjettri hef-
ur því orðið tekjuhalli, að upphæð
um 80 þús. kr., sem viðlasjóður hef-
ur minkað um á því fjárhagstíma-
bili, auk verðmunar á brjefunum og
vaxta af bráðabirgðalánum; en þar
við er þó það að athuga.að af þessari
upphæð hefur verið varið nálægt 67
þús. kr. til afborgunar af láninu frá
1908, og miklu meira fje en tekju-
hallanum nemur til arðbærra fyrir-
tækja (símalagninga o. fl.), svo að í
rauninni hefur hagur landsbúsins í
heild sinni alls ekki versnað, heldur
batnað.
í fjárlögunum fyrir fjárhagstíma-
bilið 1910—’ii var gert ráð fyrir
tekjuhalla, sem, eins og reiknings-
Iagafrv. ber með sjer, nam um 68
þús. kr. Þar við bættust útgjöld
eftir nýjum lögum og fjáraukalög-
um, c. 295,700 kr., og ýmsar aðrar
nauðsynlegar umframgreiðslur á fjár-
lagaliðum urðu um 241,800 kr. Alls
urðu því útgjöldin um 605,500 kr.
meiri en álitið hafði verið, að land-
sjóði mundi hlotnast í tekjur á fjár-
hagstfmabilinu. Þessi mismunur á
fjárlagaveitingum og reikningslaga-
upphæðum er tiltölulega mikill, og
meiri en tíðkast hefur að undanförnu.
Hann er um 20%, en á tímabilinu
1900—1909 var mismunurinn að
meðaltali ekki nema 17,6%, og á
20 ára tímabilinu frá 1890—1909
ekki nema 13W0 að meðaltali. En
hins vegar reyndust tekjur landsjóðs
á síðastl. fjárhagstímabili, 1910—’n,
einnig 20%, eða 593,575 kr„ umfram
það, sem áætlað hafði verið, og þó
að sá mismunur sje tiltölulega lágur
í samanburði við það, sem áður hef-
ur verið — hann var á 10 ára tíma-
bilinu frá 1900—1909 35,6% og á
20 ára tímabilinu, 1890—1909, 27,3
% að meðaltali, — þá var hann þó
nægilegur til þess að mæta útgjalda*
mismuninum, svo að tekjuhallinn varð
ekki nema tæpum 12 þús. kr. hærri
en ráð var fyrir gert í fjárlögunum,
sem eftir atvikum má gott heita.
Eins og vant er, stafar tekjumismun-
urinn aðallega af því, að tolltekjur
og tekjur af póstviðskiftum og sím-
um fara vaxandi með aukinni fram-
leiðslu og vaxandi viðskiftalífi.
Samanlögð upphæð viðlagasjóðs,
tekjueftirstöðvar og peningaforði við
árslokin ign.ertalin 2,366,335 kr.
Við árslokin 1909 voru þessar sömu
upphæðir samtals 1,907,400 kr.
Skuldirnar, sera á þessum stofni
hvíldu, voru svipaðar, sem sje eftir-
stöðvar af ríkissjóðsláninu frá 1908
og Iánið til bankavaxtabrjefakaupa
„Kaffltín"
drekka allir peir, er vilja fá góðan, óskaðlegan
og ódýran kaffidrykk. — Jafngildir 1 pundi af
brendu og möluðu kaffi og */* pundi af export.
Btf~ Fæst á aðeins 80 aura pundið hjá Sveini
Jónssyni, Templarasundi 1, er einnig
hefur til sölu Gibs-Rósettur og lista og mikið
úrval af Betrekki.
Kaupmenn snúi sjer til Sveins IW. Sveinssonar, p. t. Havnegade 47. Köbenhavn.
frá 1909; í skjótu bragði virðist því
hagurinn hafa batnað talsvert. En
þar við er það að athuga, að banka-
vaxtabrjefafúlgu landsjóðs, keypt
fyrir lánið frá 1909, sem ekki er
meðtalin í þessum upphæðum, en auð-
vitað verður að teljast móti skuld-
unum, var við árslokin 1911 orðinskert
um þá hálfu miljón, sem selja þurfti,
eins og jeg gat um áður, og er því
hjer eigi um neinn gróða að ræða,
Jeg vil sjerstaklega taka það fram,
að þar sem peningaforði landsjóðs
við árslokin 1911 er í reikningslaga-
frv. talinn 664,700 kr., þá má
eigi skilja svo, að þessi upphæð hafi
verið liggjandi hjá gjaldkeranum í
hörðum peningum þá dagana. Þvert
á móti var þá víst mjög lítið hand-
bært fje fyrir hendi. Þessi upphæð
er aðeins reikningsupphæð. Hún
hefði átt að vera í sjóði þá, ef allar
landsjóðstekjur hefðu verið inn komn-
ar, sem tilfallnar voru á árinu, og
öll útgjöld greidd, sem því tilheyrðu.
En eins og til hagar hjer á landi, er
ómögulegt að komast hjá því, að
tekjurnar greiðist landsjóðnum ekki
fyr en talsvert löngu eftir á, og er
því aldrei hægt að Ioka landsreikn-
ingum fyr en alt að 4 mánuðum
eftir áramótin. í apríl er mest alt
inn komið fyrir umliðið ár. En þó
er engan veginn því að heilsa, að
þetta fje liggi þá fyrir heldur. Nei,
fyrsta ársfjórðunginn af hverju ári
fær landsjóðurinn svo sem engar
tekjur fyrir það ár til þess að stand-
ast útgjöldin, sem altaf kalla að jafnt
og þjett, og tekjur að mun fara ekki
að koma fyr en talsvert líður fram
á annað ársfjórðunginn, eða lengra.
Alt fje landsjóðs er rígbundið í út-
lánum, og það verður því að taka
fyrra árs tekjur, að svo miklu leyti
sem þær ganga ekki til þess að full-
nægja fyrirheitum löggjafarvaldsins
um lánveitingar jafnóðum og þær
borgast inn, til þess að greiða „hlaup-
andi útgjöld" landsjóðs, og vill ekki
hrökkva til, heldur verður að grípa
til víxilláns. Þannig var landsjóður
í ársbyrjun 1912 kominn í 200 þús.
kr. víxilskuld við tslandsbanka, auk
70 þús. kr. Iáns til kaupa á Reykja-
víkurbæjarsímanum, eins og heimilað
var. Og enn í byrjun októbermán.
varð að taka 100 þús. kr. víxillán
til bráðabirgða í viðbót, til þess að
geta int lögskil af hendi. Að hægt
var að endurborga öll þessi lán, sam-
tals 370 þús. kr., þegar í nóvember-
mán., kom aðeins til af því, að þá
fjekst hálfrar miljónar lánið, sem að
4/5 hlutum á að veitast sem framlag
til Reykjavíkurhafnarinnar, og var
hægt að grípa til þess fjár til bráða-
birgða, svo að nú er landsjóðurinn í
engri slíkri skuld. Þessi skortur á
nauðsynlegu starfsfje er tilfinnan-
legur, og hefur í för með sjer ýmsa
annmarka, sem jeg ekki skal fara
nánar út í nú. Þó að það sje gott
og blessað, að geta bjargað sjer með
víxillánum í bráðina, þá væri þó
hitt óneitanlega miklu betra og bless-
aðra, að geta komið þeim rekspöl
á, að landsjóður hefði jafnan nauð-
synlegt starfsfje fyrirliggjandi eða
handbært af peningaeign sinni, sem
ekki væri bundið í útlánum. En
það er auðveldara að óska slíks en
framkvæma það í bráðina.
Annað, sem miklum erfiðleikum
hefur valdið, er skuldasúpan, sem
safnast hefur í viðskiftareikningi við
ríkissjóð Dana vegna póstávísananna.
Hjeðan er sent mikið fje til útlanda,
hjerumbil alt það fje, sem landan-
um áskotnast, og skulum við gera
ráð fyrir þvf, að það fari mest til
happakaupa eða innkaupa á varningi,
sem vjer ekki gætum veitt oss með
innanlandsframleiðslu. Þrátt fyrir
það að nú er hægt að kaupa ávís-
anir á útlönd í bönkum, er stöðugt
afarmikið sent gegnum póstinn, það
er: menn leggja íslenska seðla inn í
pósthúsin hjer, og svo borgar ríkis-
sjóður Danmerkur peninganaút fyrir
okkur utanlands. Áður voru lands-
sjóðstekjurnar greiddar að miklu
leyti eða mestmegnis í ávísunum á
Kaupmannahöfn, svo að þetta gat jafn-
ast. Nú fara greiðslur mest fram
innanlands, annaðhvort f peningum,
eða gegnum innlendn bankana, og
afleiðingin hefur orðið sú, að skuld
hefur fljótt safnast við aðalfjehirðsl-
una í Kaupmh., sem við höfum ekki
haft annað en íslenska seðla til að láta
uppí. En það væri skammgóður
vermir að senda þá. Þeir skila sjer
fljótt aftur heim til föðurhúsanna,
eftir að hafa bakað bönkunum, sem
í hlut eiga, allmikil rentuútgjöld hjá
innlausnarbönkunum erlendis. Af
þeosari ástæðu neyddist stjórnin 1911
til þess að selja bankavaxtabrjefin,
sem jeg hef getið um, og fram úr
vandanum rjeðist þá loksins á þann
hátt, að landstjórnin náði samningum
um það við íslandsbanka, að hann
taki jafnóðum við póstávísanafjenu
hjá póstmeistara á hlaupareikningi,
og borgi upphæðina fyrir hvern árs-
fjórðung að honum liðnum inn í
aðalfjehirsluna með ávísunum á
danska banka. Með þessu móti
hefur loks lánast að halda landsjóðn-
um skuldlausum við ríkissjóð, þannig,
að ríkissjóðurinn á ekki meira hjá
landssjóði að jafnaði en landssjóður
hjá honum, þegar svo ber undir.
Það gengur upp og niður, eins og
gerist í viðskiftareikningum, og nú
sem stendur eigum við þar eitthvað
til góða.
Jeg hef þá stuttlega skýrt frá fjár-
hagsástandinu á hinu liðna fjárhags-
límabili, sem þingið nú á að úr-
skurða reikninga fyrir, og vil þá
drepa á ástandið nú, á yfirstandandi
fjárhagstímabili.
Þingið 1911 gekk þannig frá fjár-
lögunum fyrir árin 1912 og 1913,
að þar var veitt alt að því hálf milj.
til útgjalda fram yfir áætlaðar tekjur;
lögmæltur tekjuhalli var rúmar
446,167 kr.
En þar við bætist, að
vantalið er í 8. gr. fjár-
laganna til útgjalda
vextir og afborganir af
bankavaxtabrjefaláninu
frá 1909, umfram það,
sem bankvaxtabrjefin
gefa í aðra hönd fyrst
um sinn..................110,000 —
Á sama hátt bætist við
aukaþingskostnaðurinn
1912 37,600 —
Ennfremur samkvæmt
nýjum lögum, útborgað
1912.....................120,466 —
Þetta er, auk venju-
legra umframgreiðslna 714,233 kr.
tekjuhalli, og var von, að menn
væru hræddir við þessar horfur á
aukaþinginu í fyrra.
En eins og frá er skýrt í athuga-
semdunum við fjáraukalagafrumvarp-
ið frá 1912—1913, virðist ætla að
ráðast betur fram úr þessu en á
horfðist, og það svo mjög, að jeg
hef jafnvel færst f fang að leggja
það til, að bæta enn við nýjum
gjöldum, eigi svo alllitlum, á þetta
fjárhagstímabil. Tölur þær, sem til-
greindar eru í athugasemdunum fyrir
Keisar-afmælid í T5ei-lín.
Utlend blöð rita nú mikið um Vilhjálm Þýskalandskeisara í sambandi
við 25 ára ríkisstjórnarafmæli hans, er var 15. f. m. Yfirleitt er honum
borin vel sagan. Hann hefur verið umsvifamikill og afskiftasamur og látið
miklu meira á sjer bera en títt er um þingbundna, kórónaða stjórnendur
nú á tímum. Öllum ber saman um, að hann sje einkennilegur hæfileika-
maður, stórgáfaður, og hafi haft opið auga fyrir mörgu. Hann er sítal-
andi við hátíðleg tækifæri, en segir þá stundum meira en hann má og
verður að taka aftur og leiðrjetta. Hann hefur orkt og samið lög, og
hann hefur gert efnisþræði í leikrit, er annar maður fyllir svo út fyrir hann.
Keisaralijónin þýskn 1888.
Líka málar hann. Og svo rekur hann landbúnað, segir þar fyrir sjálfur
og heldur svo fyrirlestra í búnaðarfjelögum um reksturinn. Hann hefur
lengi ferðast mikið, t. d. sumar eftir sumar til Noregs, og þar nýtur hann
Keisarahjónin þýskn 1913.
mikilla vinsælda, á þar kunningja meðal alþýðu manna, sem hann heim-
sækir altaf þegar hann er þar á ferð. Heima fyrir er honum verst við
jafnaðarmannaflokkinn, kallar hann „föðurlandslausan trantaralýð, sem ætti
að útrýma eins og sjúkdómsgerlum". En sá flokkur vex samt óðum f
Þýskalandi, ekki síst í Berlín, og í þeim borgarhlutanum, sem keisarahöllin
er í, hafa nú jafnaðarmenn yfirhöndina í öllum kosningum.
árið 1912, eru teknar eftir því, sem
næst varð komist, þegar aths. voru
samdar í marsmánuði. En þær eru,
eftir því, sem nú er komið í ljós,
nokkru of lágar sumar hverjar, og
vil jeg biðja hv. þingmenn að at-
huga, að bæði tekjur og gjöld urðu
nokkru meiri en þar er tilgreint.
Tekjurnar á árinu 1912, sem í
fjárlögunum eru taldar, að meðtöld-
um tolli af vínföngum í tollgeymslu,
1,577,200 kr., reyndust 2,088 430 kr.
Það er 511,230 kr., eða rúml. 32%
fram yfir áætlun. Gjöldin, sem voru
veitt fyrir árið 1912, námu 1,733,000
kr., en reyndust, að meðtöldum auka-
þingskostnaðinum og 120 þús. kr.
útborgunum á árinu eftir nýjum lög-
um, 2,014,682 kr, eða rúml. 16%
yfir áætlun.
Árið 19131 sem enn sem komið
er virðist ætla að verða fullkomið
meðalár að framleiðslu, eru tekjurn-
áætlaðar 1,310,200 kr., og eru þar
ekki meðtaldar tekjur af vörutollin-
um, sem gekk í gildi 1. janúari Það
virðist ekki óvarkárt eftir atvikum,
að tekjurnar, að þessum tolli með-
reiknuðum, muni ná þeirri upphæð,
sem stjórnin í fjárlagafrumv. hefur
áætlað fyrir árið 1914, sem er 1,853,
300 kr. og samsvararþað, að frádregn-
um vörutollinum, sem telst 250 þús.
kr., aðeins c. 22% tekjumismun frá
fjárlagaáætlun, svipað eins og tekju-
mismunurinn varð á fjárhagstímabil-
inu 1910—1911. Gjöldin fyrir 1913
eru samkv. fjárlögunum 1,600,000
kr. Með því að í gjöldunum fyrir
1912, sem, eins og fyr segir, fara
16% fram yfir fjárhagsáætlun, eru
innifaldar greiðslur samkv. nýjum
lögum, sem ekki koma aftur 1913,
virðist nægilegt að áætla gjöldin eftir
fjárlagaliðum 1913 10% hærri en
fjárlög gera, og er þá ekki gert
fyrir væntanlegum útgjaldaauka eftir
nýjum fjáraukalögum. Gjöldin yrðu
þá, auk nýrra fjáraukalagaveitinga,
1,760,000 kr.
Eftir þessu yrðu horfurnar þessar:
Tekjur 1912 . . . 2,088,430 kr.
— 1913 . . . 1,853,300 —
Samt. 3.94L730 kr.
Gjöld 1912 . . . 2,014,682 —
— 1913 (að undan-
skildum nýjum auka-
fjárveitingum) . . 1,760,000 —
Samt. 3,774,682 kr.
og eftir því ætti að mega vænta
tekjuafgangs 3,941,730-f- 3,774,682
= 167,048 kr. Frá þeirri upphæð
gengi svo það, sem þingið samþykk-
ir nú af aukafjárveitingum. Auðvit-
að geta slíkar áætlanir ekki verið
öruggar, en jeg hygg, að þetta sje
ekki fjarri rjettum sanni, ef síðari
hluti þessa árs ber ekki mikil ófyrir-
sjeð óhöpp eða útgjöld í skauti.
Við árslokin 1912 teljast hafa ver-
ið í sjóði, á þann hátt, er jeg hef