Lögrétta - 09.08.1913, Qupperneq 1

Afgroiðslu- og iiinheimtum.:
f’ORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V’el I iimin (ii 1.
Talsimi 359.
Ritstjori:
F’ORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 30.
Reykjavík 9. ág-iist 1913.
VJH. árg.
•......................................................................................................-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------: -
Myndin sýnir konungshöllina í Búkarest, höfuðborginni í Rúmeníu.
Rúmenum þykir mikið til þess koma, að friðarfundurinn, er gera skyldi út
um deilumálin milli Balkanríkjanna innbyrðis, var settur í Búkarest, en ekki
hjá einhverju stórveldanna. Þeir telja það merki þess, að Balkanþjóðirnar
lúti nú ekki lengur forræði stórþjóðanna. Nú ætli þær að fara að ráða
málum sínutn til lykta heima fyrir og Rúmenar eigi að verða höfuðríkið.
Búkarest hefur 300 þús. íbúa. Borgin var stofnsett á 14. öld og var Iengi
með Austurlanda-sniði. En á síðari árum, eftir að hún varð höfuðborg
Rúmenín, hefur hún tekið miklum stakkaskiftum og verið bygð upp í sniði
stórborga Evrópu.
I. O. O. F. 948IS9-
Lárus Fjeldsted,
Yfirrjettarmiilafœraluniaður.
Lækjargata 2.
Heima kl. 11 — 12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir i
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Auglýsing
um
drátt i Ingólfslotteríinu.
Samkvæmt beiðni Ingólfsnefndar
Iðnaðarmannafjelagsins hjer er öllum
mönnum, er það mál snertir, til
vitundar gefið, að lotterídráttur um
Ingólfshúsið við Bergstaðastræti, óháð
öllum veðböndum, fer fram föstudag-
inn 2. janúar næstkomandi kl. 10
árdegis í bæjarþingsstofunni hjer.
Nefndin heitir því að láta mála húsið
og gera við það, er aflaga kann að
hafa farið, áður en drátturinn fer
fram. Húsið er virt til brunabóta
á kr. 10347,00.
Bæjarfógetinn í Reykjavík,
21. júlí 1913.
Jón Magnússon.
Dngilfslotteríit.
23. f. m. var auglýst hjer í blað-
inu, að dráttur um lngólfshúsið færi
fram 2. jan. næstk., og er sú aug-
lýsing endurtekin í þessu tbl.
Það var mikið selt að nýju af
lotteríseðlum hjer í Reykjavík í vor
og sumar, áður en ákvörðunin væri
tekið um dráttinn, og nú eru seðl-
arnir til sölu úti um alt land. For-
göngunefndin hefur gert sjer mikið
far um, að bæta mætti nú úr því,
sem áður hefur farið í ólagi um Ing-
ólfslíkneskismálið, og ættu menn að
styðja hana sem best í því með því
að kaupa nú seðlana, er víst er orð-
ið um það, hvenær drátturinn um
húsið á fram að fara. Áður hafa
menn sagt, að það hafi heft söluna,
að alt var í óvissu um, hvenær dreg-
ið yrði. Nú er það ekki lengur til
fyrirstöðu.
Fyrirtækið var byrjað með mikl-
um áhuga, og mikið gefið til þess
af einstökum mönnum. En svo varð
alt að engu og áhuginn hvarf. Nú
hefur forgöngunefndin hafist handa
að nýju og alt getur farið vel, ef
menn eru henni nú samtaka og 'vilja
styðja fyrirtækið með því að kaupa
seðlana.
lýf „súgurw í þin^húsinu,
Menn eru orðnir hissa á ástandinu
í þinginu. Það er ekki útlit fyrir
að nokkurt gagnlegt málefni fái þar
framgang. Alt lendir í gauragangi
út af valdabraski einstakra manna
og laumuspilamensku, sem stendur í
sambandi við það.
Þess vegna gerist nú svo margur
skrípaleikurinn innan þingsalanna.
En einna verst leikinn var hann þó
sá, sem gerðist þar 4. þ. m., er
stjórnarfrumv. um fasteignaskatt var
til umræðu í neðri deild.
Það hafði verið kosin nefnd í mál-
ið. og hún hafði klofnað. Meiri
hluti hennar mælti með frumvarpinu
(sbr. Lögr. 31. júll) í allrækilegu
nefndaráliti, og þar á meðal var J.
Ói. Hann hefur líka áður haldið
fram sömu stefnu og frumv. fylgir,
og sömul. L. H. Bjarnason. En nú
var það ákveðið, að hefndin fyrir
það, að mistekist hafði fyrirspurnin
um lotterímálið, skyldi meðal annars
koma fram á þessu frumv. Við aðra
umræðu var Jón fjarverandi. En til
þriðju umræðu hafði komið fram ó-
veruleglbreytingartillaga frá tveimur
nefndarmönnum öðrum, sem mælt
höfðu fram með frumvarpinu. Nú
kom Jón á þingdeildarfund og lofaði
enn frumvarpið, en þó kvað hann
það ráða atkvæði sínu um málið,
hvort breytingartill. yrði samþykt,
Ef hún yrði samþykt, greiddi hann
atkv. móti frumv. Mótstöðumenn
frumv. höfðu haft samtök um að
greiða atkv. með breytingartill. og
Ieggja þannig genga brú handa Jóni
yfir til sín. En flutningsmenn brtill.
tóku hana þá aftur, svo að nú gat
Jón ekki stiklað yfir á þeirri brú.
Hann rís þá upp í deildinni og býð-
ur það, sem á þingi er kallað
„hrossakaup" á atkv.: ef stjórnin
vilji ábyrgjast, að Landsbankafrumv.
Björns Kristjánssonar komist út úr
þinginu sem lög, þá skuli hann
greiða atkv. með þessu frumv., en
annars ekki. Úr loforðum um það
varð ekkert, og þá gekk Jón frá yfir-
lýstu áliti sínu á frumv. bæði í
nefndarskjalinu og í þingræðunni og
ljet frumv. falla, því fylgið valt á
hans atkv.
Þetta þykir einhver sú versta
frammistaða sem sögur fara af á
alþingi. „Dragsúgurinn" frá alþingi
1911 er kunnur um alt land. En
sá súgur, sem J. Ól. varð fyrir 4. þ.
m., virðist vera enn óhollari og
meinlegri súgur. Hvaða nafn Jón
gefur honum sjálfur, hefur Lögr.
ekki heyrt enn. En aðrir þingmenn
hafa á honum ýms nöfn, sem hjer
er slept.
lanðsbankaJrumvSrpín.
Með lögum 1885 var landsbankinn
stofnaður. Landsjóður lagði honum
til stofnfje 700 þúsund krónur. Bank-
inn jókst og blómgaðist, og við ára-
mót 1908 hafði hann fengið vara-
sjóð, sem nam hvorki meira nje
minna en 650 þús, eða sem svaraði
stofnfjárupphæðinni. í árslok 1909
var varasjóðurinn orðinn 730 þús.
fullar.
Frá þessum tíma hefur varasjóður
bankans staðið í stað, eða því sem
næst. Auk þess hafa ýmsar breyt-
ingar orðið á reikningum bankans.
í stað þess að bankinn skuldaði vana- I
Iega við hver áramót undir hinni
eldri stjórn nokkur hundruð þúsund,
t. d. árið 1908 til Landmandsbank-
ans fullar 900 þús. kr., átti Lands-
bankinn við áramót 1912 inni hjá
sama banka fullar 800 þús. kr. Hið
sama átti sjer stað 1911.
Það var því ekki að undra, að
marga furðaði á því, er nefnd sú, er
sett var til þess að íhuga málefni
Landsbankans, kom fram með laga-
nýmæli um það, að landssjóður á-
byrgðist alla sparisjóðsinneign lands-
manna í bankanum tryggingarlaust,
og legði bankanum auk þess til 2
milj. kr. á næstu 20 árum sem
veltufje, eða eyðslufje, eða hvort-
tveggja.
Við rannsóknina 1909 kom það í
Ijós, að dómi núv. bankastjórnar,
að bankinn mundi tapa minst 400
þús. krónum, og gerði hún ráð
fyrir því á komandi árum. En
að gera ráð fyrir því, að stjórn sú,
sem nú hefur málefni bankans með
höndum, sje í alla staði fær um að
útbýta lánum frá bankanum til Pjet-
urs og Páls þannig, að tap væri úti-
lokað, það er að ætlast til of mikils
af mönnum yfirleitt, og slíka afburða
hæfileika væri jafnvel ekki rjett að
tileinka núverandi bankastjórn. Tap
hefur komið fyrir og mun geta kom-
ið fyrir enn, þótt eins varlega sje
farið og unt er. Land eins og okk-
ar, sem er svo háð hinum erlendu
peningastofnunum, stendur og fellur
að miklu leyti með peningamarkað-
inurn þar. Hver sú stjórn, sem hef-
ur umsjón bankamálefna vorra, hlýtur
meira eða minna að verða háð stjórn
hinna erlendu peningastofnana. Þetta
orsakaði peningaþröngina hjer 1907
og 1908, er var ekki eins mikið
stjórn bankans að kenna og orð
hefur verið á gert.
Það verður því, hvernig sem mál-
inu er velt fyrir sjer, ætfð nokkur
áhætta með peningaverslunina, eins
og aðra verslun, og aldrei of tryggi-
lega um hnútana búið. Það mun
aldrei hafa verið til þess ætlast í
byrjun, er landssjóður lagði bankan-
um til fje 1885, að landssjóðurinn
færi að reka peningaverslun lands-
ins, heldur hins, að landssjóðurinn
styddi verslunina til þess, að geta
byrjað fyrirtækið. Hins vegar ber
stofuuninni að svara landssjóði vöxt-
um af fje því, er hann þannig fjekk
henni til umráða.
Þetta, að landssjóðurinn lagði bank-
anum til fje í byrjun, hefur nú orðið
til þess, að einstöku menn hafa skilið
það á þann veg, að landssjóður ætti
bankann, og á þeirri skoðun eru
bygð þau laganýmæli, að landssjóð-
ur taki að sjer ábyrgð á öllu spari-
sjóðsfje Landsbankans, ekki einungis
því, sem nú er, heldur og því fje,
sem f hvert sinn stendur inni í bank-
anum til vöxtunar.
Þetta er gersamlega nýtt stig,
miklu meira og alvarlegra en gera
má ráð fyrir að þingmenn hafi gert
sjer grein fyrir. Þetta er hvorki
meira nje minna en að landssjóður
ttyggi með verðbrjefaframlögum spari-
sjóðsinnstæðuna, eins og hún er í
hvert sinn, með hlutfallslega hæfi-
legri tryggingu við fjeð, sem í veltu
er haft, hvort heldur sem þá yrði
hún sett 20% eða þá meira eða
minna. Eitthvað þarf tryggingarfjeð
að vera, og getur það varla verið
lægra en það er nú ákveðið.
Eigi landssjóður Landsbankann,
eins og lögin virðast vilja byggja á,
á landssjóður auðvitað einnig trygg-
ingar þær, sem Landsbankinn nú þarf
að hafa fyrir fjenu. Þetta yrði því
aðeins sú breyting, að fje landsins
með þessari nýju aðferð yrði lagt
inn í Landsbankann til þess að verða
veltu- eða eyðslu-fje eftir atvikum,
og landssjóðurinn hyrfi þannig smám-
samann inn í Landsbankann, og banka-
stjórarnir þar yrðu veitingavald lands-
sjóðsins, en hvorki þing eða lands-
stjórn.
Landssjóður og Landsbanki eiga og
þurfa að vera hvor öðrum óháðar stofn-
anir,meðan löggjöfinni ekki er breytt.
En verði þessi frv. þingsins að lög-
um, eins og þau liggja fyrir, er ekki
einasta varpað upp á landssjóðinn
fleiri miljóna króna ábyrgð, heldur er
einnig ábyrgðarþunganum af stjórn
þessarar stofnunar velt af Landsbanka-
stjórninni yfir á landsstjórnina, því
þegar fyrst viðurkenning er fengin
fyrir því, að landssjóður beri ábyrgð-
ina og leggi til fjeð, þá er hægur
vandinn að seilast í landsfjárhirsluna,
þótt ógætilega væri farið f útlán úr
bankanum, og altaf heimta meira og
meira fje, eins og oft vill verða,
þegar sá, er einu sinni hefur tekið
að sjer reksturinn, er neyddur til að
halda honum áfram.
Það er ekki að undra, að nokkrir
af þingmönnum virtust vera þeirrar
skoðunar, að þetta væri þrotabús-
yfirlýsing frá Landsbankanum, þar
sem ekkert bendir til þess, að bank-
inn í næstu framtíð þurfi að óttast
aðsúg af hendi sparenda. Meðan
hann er fær um við hver áramót að
hafa fyrirliggjandi erlendis yfir 800
þúsund kr., þá bendir það ekki til
þess, að hjer sje verið að skera fje
við neglur sjer.
Útborganir Landsbankans eru ekki,
eða hafa ekki verið, svo miklar strax
eftir nýárið, að numið hafi nærri
þessari upphæð, enda sýnir reikn-
ingur bankans fyrir 1913, 31. mars,
að þá er talsvert eftir af innstæðu í
Landmandsbankanum, sem bankanum
hefði verið innan handar að hafa hjer
í veltu þann tíma, er ekki þurfti á því
að halda til nauðsynlegra útborgana.
Komist laganýmæli bankanefndar-
innar á, er engin takmörkun orðin á því,
hversu mikil ábyrgð landssjóðs verður,
þvf hún fer auðvitað eftir sparisjóðsinn-
stæðunni í hvert sinn, auk þess sem
nýtt fje mun ætíð þurfa til reksturs-
kostnaðar eftir því sem viðskiftin
aukast og þörfin vex. Þetta verður
því undir öllum kringumstæðum til
þess að gjördrepa traust landssjóðs-
ins, sje það annars nokkuð, og yfir-
leitt leggur þetta landssjóði byrði
á herðar, sem hann hvorki er fær
um, eins og stendur, að taka á
sig, nje eftir eðli sínu á að taka að
sjer.
Bankinn á og verður að byggja á
því, að hann sje rekinn með skyn-
semi af hæfum mönnum; hann á ein-
ungis að reka slík fyrirtæki, sem
honum er ekki ofvaxið, eins og lands-
sjóðurinn að sínu leyti veitir fje til
þeirra fyrirtækja, er þurfa styrks af
því opinbera, eða eru rekin fyrir
opinbert fje, án þess þeim fylgi of
miki) áhætta, eins og ætíð á sjer
stað með peningaverslun.
Nefndin, er íhugaði málefni Lands-
bankans, byggir álit sitt meðfram á
vörutollinum, en ennþá hefur hann
ekki sýnt sig þannig í framkvæmd-
inni, að örugt sje á honum að byggja.
Það, sem nefndin gat bygt á, var
þetta: bankann vantar fje, og ein-
staka menn vantar fje, en það op-
inbera, landssjóðinn, vantar llka fje.
Það er yfirleitt fjeskortur, og af
tvennu illu munu landsmenn yfir-
leitt una því betur, að Landsbank-
ann vanti fje, en að landssjóðurinn taki
að sjer ábyrgð á rekstri hans, með
því að íþyngja þeim með nýj-
um skattaálögum. Fyrst um sinn
mun hver hafa nóg á sinni könnu,
og þar sem ætla má að mal þetta
sje ekki þess eðlis, að t. d. spari-
sjóðsfje manna sje uppjetið fyrir
óviturlegar aðfarir stjórnarinnar, þá
mundi eiga vel við, að milliþinga-
nefnd yrði sett, til þess meðal ann-
ars að rannsaka ástand bankans og
hverjar bætur mætti á honum gera,
án þess að landinu með fyrirkomu-
laginu yrði stofnað í hættu, sem er
tilfellið, verði það ofan á, sem nú
er uppi i þinginu.
Þetta laganýmæli hefði óumflýj-
anlega í för með sjer takmörkun á
lánsskilyrðum bankans, auk þess sem
landssjóður sjálfs sín vegna yrði að
leggja verðbrjef til hliðar út af ábyrgð-
inni, án tillits til sparisjóðseigenda,