Lögrétta - 16.08.1913, Qupperneq 1

Afgreiöslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. RORLÁKSSON.
Veltusundi 1.
Talsimi 359.
LOGRJETTA
Ritstjori:
PORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 38.
»
Reykjavík 16. ííí>iis( 1013.
VIII.
Arg.
I. O. O. F. 948229.
€imskipafjelagið.
Nú fer bráðum að fást yfirlit yfir
undirtektir landsmanna að því er
snertir hluttöku í fjelaginu. Þær
hafa orðið mjög almennar, vitneskja
þegar fengin um loforð að upphæð
rúml. 280 þús. kr., auk þeirra 30
þús. kr„ sem þrír Vestur-íslendingar
hafa skrifað sig fyrir hjer, og þó
ekki komnar frjettir frá öllum safn-
endum enn. Telja menn engan efa
á því, að hjerlent hlutafje muni ná
300 þús. kr. áður en iýkur, og von-
ast er eftir drengilegri hluttöku með-
al landa vorra vestan hafs, svo mynd-
arlega sem þar er af stað farið.
Mun bráðlega verða hægt að skýra
frá, hver hluttakan er í hverri sýslu
landsins fyrir sig, en hæst er hún
hjer í Reykjavfk, eitthvað hátt upp
í 100 þús. kr. að sögn, og þar næst
mun vera Suður-Múlasýsla með rúm
20 þús. kr.
Undirtektir landsmanna, bæði þessi
hluttaka og eins áskoranir þingmála-
funda til alþingis um stuðning, sýna
greinilega, að þjóðinni er alvara.
Pjóðin vill koma fjelaginu á stofn.
En hvað gerir þingið?
Bráðabirgðastjórn fjelagsins hefur
sótt til alþingis um að alt að 65 þús.
kr. ársstyrk til fjelagsins fyrstu árin,
og um hluttöku af landssjóðs hálfu
alt að 100 þús. kr., hvorttveggja
handa fjelaginu með því fyrirkomu-
lagi, sem ráðgert er í hlutaútboðinu,
þ. e. án strandferða. Hvorki nefnd-
arálit það frá samgöngumálanefnd-
inni, sem getið er hjer í blaðinu, nje
frv. til laga um strandferðir, láta
neitt uppi um þann styrk, sem fje-
lagið hefur sótt um. Þar ræðir ein-
göngu um strandferðir, sem hlutaút-
boðið gerir ráð fyrir að fjelagið
treystist ekki til að ráðast í þegar í
byrjun, og bráðabirgðastjórnin hefur
látið uppi, að hún telji sig enga
heimild hafa til að semja um fyrir
fjelagsins hönd.
Þess munu allir óska, að Eimskipa-
fjelaginu geti farnast svo vel, að það
geti á sínum tíma tekið að sjer
strandferðirnar. En það má ekki
gleyma því, að til þess útheimtist
fyrst og fremst það, að fjelagið kom-
ist á stojn. Og eftir áætlunum þeim,
sem bygt var á í hlutaútboðinu, verð-
ur ekki annað sjeð, en að óhjákvæmi-
legt skilyrði fyrir fjelagsstofnuninni
sje það, að fjelagið fái styrk úr lands-
sjóði til millilandaskipanna, án til-
lits til strandferða, að minsta kosti
í byrjun. Auk þess sem sá styrkur
samkv. áætluninni er nauðsynlegur
til þess að reksturinn beri sig, er
hann, og þá einnig hluttaka af lands-
sjóðs hálfu, nauðsynlegur til þess að
sýna hinum útlendu keppinautum
þegar í byrjun, að hjer er að ræða
um fyrirtæki, sem ekki verður drepið
með samkepni, hversu mikils máttar
sem hún kann að vera; það þarf að
sýna, að þar verður bæði að mæta
hinni íslensku þjóð og löggjafarvaldi
hennar.
Það má telja efalaust, að tillögur
um styrk handa fjelaginu komi fram
nú við umræðurnar um fjárlögin.
Þar eiga þær heima. Og þingið þarf
ekki að vera í vafa um, hver vilji
þjóðarinnar er þar. Hann hefur ald-
rei til þessa dags verið sýndur jafn-
greinilega og í þessu máli; 300 þús.
kr. framlag af frjálsum vilja talar
skýrar en margar atkvæðagreiðslur.
Kvöldúlfur.
Frá lívenhaþinginti í Búdapest.
Frá vinstri til hægri: Mrs. Frederic Nathan (New York), frú Marianne Hainisch
(Wien), Mrs. May Wrigt Sewall (New Yðrk) og frú Bríet Ásmundsson (Reykjavík, ísland),
VII. alþjöða-kvennaþingið
í Búdapest.
Eftir frú Bríet Bmrnhjeðinsdóttur.
Þegar hjer er komið sögunni, verð-
ur liklega rjettast að byrja strax á að-
atriðinu, þinginu sjálfu, hversu mikið
sem mig kynni að langa til að taka
mjer ýmsa útúrdúra: tala um borg-
ina, landslagið, byggingarnar, fólkið,
viðtökurnar og — útlendu gestina.
— En Iátum oss byrja á byrjuninni.
Aukaatriðin og athugasemdirnar koma
sfðar.
Sunnudaginn 15. júní kl. 12 á há-
degi hófst eiginlega alþjóðaþingið,
með messugerð í lúthersku kirkjunni
í Ofen. Þar prjedikaði kvenprest
urinn dr. Anna Shaw frá Ameríku
og Rev. Spencer frá Ástralíu. Kirkj-
an var svo troðfull, að ekki varð
stungið niður fæti og fjöldi varð frá
að hverfa. Eftir messuna fóru allir
fundargestirnir með litlum gufubátum
yfir Dóná að þinghúsinu, því þar
uppi á hinum fögru, víðsýnu þinghús-
svölum var okkur búinn morgunverð-
ur. Borðin voru öll prýdd með rós-
um, og við hvern disk lá pappírs-
veifa — með áletruðum auglýsingum,
auðsjáanlega með þeim tvöfalda til-
gangi, að fundarkonurnar gætu, ef
ekki væri öðru betra að veifa, not-
að þær til að kæla sjer, og um leið
Iáta þær verða að lesa auglýsing-
arnar.
Kl. 4 síðd. skyldi hin hátíðlega
þingsetning fara fram í hinum fagra
sal tónlistaháskólans, sem var alveg
troðfullur. Leiksviðið, eða pallurinn,
þar sem hljóðfæraflokkurinn stóð, fór
smáhækkandi, var hæðstur aftast.
Fremst sátu stjórnarkonur alþjóða-
fjelagsins. Dr. Aladin Rényi (frægt
tónskáld Ungverja), hafði samið
lagið, sem hljóðfæraflokkur þjóðleik-
hússins í Búdapest ljek af mestu
snild. Kvæðaflokkur var einnig ort-
ur fyrir þetta tækifæri, sem tvær
ungverskar leikkonur lásu upp, önn-
ur á ungversku, og var hún í mjög
skrautlegum, gömlum ungverskum
aðalskvenna þjóðbúningi, ór dökk-
rauðu flaueli og mjög gullsaumuðum,
en hin Ieikkonan las það upp á ensku.
Hún var í venjulegum kjólbúningi.
Þegar upplestrinum var lokið, feng-
um við óvænta viðbót á dagskrána:
Stór fýlking hvítklæddra barna kom
inn, tvö og tvö samhliða, bæði stúlk
ur og drengir frá 5—12 ára gömul,
öll með stóra og fagra rósavendi í
höndunum. Þau gengu öll í röðum
framfyrir formann alþjóðakvenfjel.,
mrs. Carrie Chapmann Catt, hneigðu
sig og Iögðu blómvendina fyrir fæt-
ur hennar. Fremsta telpan, sem bar
blómskreyttan staf, nam staðar og
hjelt stutta ræðu, þar sem hún þakk-
aði mrs. Catt fyrir alt hennar erfiði
og fyrirhötn fyrir velferð allra þeirra
ungu, og hjet því, að þegar þau
kæmu til vits og ára, þá skyldu þau
halda verkinu áfram og notfæra sjer
það, sem fengist hefði. — Börnin
voru svo inndæl, saklaus og elsku-
leg, að margir fengu tár í augun,
eins og mrs. Catt, þegar hún þakk-
aði þeim smábrosandi þessa fallegu
hyllingu.
Greifafrú Teleki, formaður móttöku-
nefndarinnar, sem er rithöfundur og
þó ung kona, hjelt nú kveðjuræðuna
og bauð gestina velkomna, og sömu-
leiðis kenslukona við stúdentaskól-
ann þar, frk. Vilma Glúcklick, sem
er formaður í „Feministák Egyesú-
lete“. Og svo kom það hátíðlega
augnablik, þegar kenslumálaráðherra
Ungverja, dr. Béla v. Jankovich, fyrir
hönd ungversku stjórnarinnar, bauð
fundargestina velkomna; og borgar-
stjórinn, dr. Stephan v. Barezy, í
Búdapest gerði það satna, fyrir hönd
höfuðstaðar ríkisins og aðseturs stjórn-
arinnar.
Þá stóð mrs. Chapmann Catt upp
og hjelt sína „hátíðar"ræðu. Varhún
meistaralega samin bæði að efni og
formi. Var það yfirlit yfir það, hvað
kvenrjettindamálunum hefði þokað
áfram á þessum síðustu tveimur ár-
um, síðan á alþjóðaþinginu í Stokk-
hólmi 1911. Þjóðir og stjórnir tækju
vaxandi tillit til þeirra, ýms lönd
hefðu veitt konum kosningarrjettsfð-
an, og hjer væru nú 11 fulltrúar frá
ýmsum löndum, er allir hefðu opin
beran styrk. Fjórir þeirra, eða fleiri,
væru stjórnarfulltrúar.
Um kvöldið vorum við allar boðn-
ar í þjóðleikhúsið, þar sem frægustu
leikarar Ungverja ljeku „Ur kvenna-
búrinu" og lítinn dansleik á eftir. Orð-
in skildum við ekki, en leikinn sáum
við, og söngur og dans er alþjóða-
eign, sem ailir skilja meira eða
minna í.
Daginn áður, eða þ. 14., hafði
verið nokkurs konar hátíðahald.
Þá var sem sje útfarardagur hinnar
ensku suffragettu Emily Davis. Hin
enska fræga suffragetta mrs. Cob-
den-Sanderson, dóttir Cobdens,
hins nafnkunna verkmannaþingmanns
Breta, !jet þá kl.3 s.d. halda sorgarsam-
komu í minningu miss Davis. Spen-
cer prestur hjelt þar ræðu og mrs.
Cobden-Sanderson, sem fáir gátu
hlustað óklökkir á. Hún lýsti því,
hvernig hin dána kona hefði lagt alt
í sölurnar fyrir það mál, sem hún
hefði álitið mesta og besta mál nú-
tíðarinnar.
Pingfundirnir
byrjuðu þann 16. júní. Eitt af fyrstu
málurn á dagskránni, sem tekið var
til umræðu, var um aðferðir ensku
suffragetanna. Stjórn Alliances höfðu
borist svo margar áskoranir, ýmist
um að fordæma rit suffragettanna, eða
gefa þeim hluttekningarvott með fund-
arsamþykt. Stjórnin þóttist því eklci
mega sitja hjá, án þess að gera eitthvað.
En með því að lög Alþjóðakvenrj fjel.
fyrirbjóða konum að skifta sjer nokk-
uð af aðferðum hverrar þjóðar til að
ná kosningarrjettartakmarkinu, þá
áleit stjórnin sambandsþingið ekki
hafa rjett til að gera neitt í þessu máli,
og vildi því taka fyrir allan mis-
skilning, sem sprottið gæti út af því.
Svolátandi stjórnartillaga var því bor-
in upp í þessu máli:
„Með því að alþjóða-kosningarsam-
band kvenna er skyldugt samkvæmt
lögum sínum, til að vera stranglega
hlutlaust í öllum málum, sem snerta
stjórnmál hinna ólíku landa, sem í
Sambandinu eru, og aðferðir þær,
sem konur nota þar til að ná mark-
miði sínu, þá getur þetta þing
ekkert álit látið í ljósi, sem sje með
eða móti aðferðum suffragettanna.
Sömuleiðis: Með því að pólitisk
upphlaup, stjórnarbyltingar og alls-
konar uppreistir, sem karlmenn hafa
gert, hafa aldrei verið notaðar sem
ástæða gegn kosningarrjetti karl-
manna, þá mótmælum vjer því, að
óvinir kosningarrjettar kvenna noti
þær bardaga-aðferðir, sem mikill minni
hluti kvenna f einu landi hefur gripið
til, sem ástæðu til að neita konum
í öllum öðrum löndum heimsins um
pólitiskan kosningarrjett".
Um þetta mál urðu nokkrar um-
ræður. En tillaga stjórnarinnar var
svo skynsamleg og lögum Sambands-
ins samkvæm, að hún var samþykt
með yfirleitt öllum atkvæðum.
Þar næst kom til umræðu, hvaða
stöðu systrafulltrúar („fraternal dele-
gates“) frá hinum ýmsu fjelögum,
sem ekki væru í Sambandinu (Alli-
ancen), skyldu hafa á fundinum. Áð-
ur hafði einn slfkur fnlltrúi frá hverju
landsfjelagi, sem ekki var í Sam-
bandinu, fengið umræðurjett á fund-
unum, en auðvitað ekki tillögurjett.
Nú var hluttaka óviðkomandi fjelaga
og prívatmanna svo mikil, að þegar
fundurinn var settur, voru þátttak-
endur 2800. Af þeim voru aðalfull-
trúar lfkl. ekki mikið yfir 250—300.
Þegar svo þar við bættist miklu sneiri
fjöldi af systra-fulltrúum, sem allir
vildu fá að taka þátt í umræðunum,
þá má nærri geta, að tími sá, sem
fundinum var ætlaður til að Ijúka
málum sínum, var alt of stuttur, og
að margt yrði eftir óafgert. Um-
ræðurnar um þetta mál tóku yfir 3
fundi, og varð þó aldrei til fulls af-
greitt. Á þessum fundum vildu ýms-
ir, að systrafulltrúar fengju að tala,
en að næsta alþjóðaþingi yrði falið
að afgera þetta mál. Rev. Anna
Shaw frá Ameríku hjelt því fram, að
systrafulltrúar fengju umræðuleyfi,
ef „delegationen" frá því landi
gæfu þeim meðmæli sfn, og virtust
flestir vera á því máli.
A mánud.kvöldið 16. júní voru
svo fundarfulltrúarnir og fleiri af
gestunvjm boðnir f nokkurs konar
veislu hjá bæjarstjórninni, sem haldin
var í liinni gömlu kastala- eða virkis-
byggingu, „Ficher Bastion", sem
I stendur uppi á hæðinni fyrir ofan
Lárus Fjeldsted,
Yflrrjettarmilafœrslumaður.
Lækjargata 2.
Helma kl. I 1 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Ofen. Voru þar hermenn í ein-
kennisbúningi við innganginn. Þar
voru ræður haldnar af fulltrúum 10
—12 landa. Hin löndin áttu að
halda sínar ræður í skilnaðarveisl-
unui þ. 20. júní.
Alþingi
VIII.
EldhÚ8dagurinn.
Framh. 1. umr. fjárl. í n. d. var
siðastl. miðvikudag, en það er göm-
ul venja, að þingmenn komi þá fram
með þær aðfinningar við stjórnina,
sem þeim þykja helst máli skifta.
Þetta er kallað eldhúsdagur. Hjer í
þinginu hefur nú ekki verið eldhús-
dagur við þetta tækifæri síðan 1907,
fyr en nú. Á þingunum 1509 og
1911 voru stjórnarskifti um garð
genginn áður til fjárlaganna kæmi,
og komu þá umræður um vantrausts-
yfirlýsingar í stað venjulegs eldhús-
dags. Á aukaþinginu 1912 gengu
stjórnarskiftin hljóðalaust af, eins og
menn muna. Þá voru engin fjárlög
og enginn eldhúsdagur.
Samtök höfðu verið um eldhús-
verkin fyrir fram, eins og vænta
mátti, milli Landvarnarmanna og Lár-
usar, og verkum skift. Aðal-subbu-
verkin hafði Ben. Sveinsson og er
mest alt af því, sem hann hafði fram
að færa, áður kunnugt frá „Ingólfi".
Skúli árjettaði ýmislegt af því, en
hafði engu nýju við að bæta. Lár-
us hafði samgöngusamningana, og
flutti, að því er hann sjálfur sagði,
orðrjetta sömu ræðuna sem hann
hafði haldið á fjelagsfundi hjer í
bænum snemma á síðastl. vetri.
Guðm. Eggerz talaði um flokkaklofn-
inginn í byrjun þingsins. Dr. Val-
týr talaði mest um sambandsmálið,
en einnig lotterímálið, fjármál o. fl.
Þetta voru „eldabuskurnar". Bjarni
Jónsson vildi ekki láta telja sig í
þeirra hóp, þótt hann fyndi að ein-
stöku smáatriðum, svo sem því, að
stjórnin hefði felt burtu af fjárlaga-
frumvarpinu fjárveitingu til viðskifta-
ráðanautsins.
Umræður stóðu frá kl. 2 um dag-
inn til kl. 3 um nóttina, með nokkr-
um hvíldum til máltíða. Hjer er
auðvitað ekki hægt að drepa á ann-
að af þeim en aðalatriðin. En ráð-
herra hristi atlögumennina þannig af
sjer með tveggja kl.st. ræðu, eftir
fyrsta umganginn, að allir, sem á
heyrðu, jafnvel gamlir mótstöðumenn
hans, játuðu, að hann gengi með
sigri af hólminum. Síðar tóku
margir deildarmenn til máls um ein-
stök atriði, sem fram höfðu komið.
Aðalefniviðurinn í ræðu B. Sv. var
það, að ráðherra hefði ekki tekist
það þrent, er hann hefði sett sjer
fyrir að vinna að, þegar hann tók
við völdum fyrir ári síðan: 1. að efla
frið í landinu, 2. að auka traust
landsins út á við og 3. að koma
fram sambandsmálinu.
Ráðherra sýndi fram á, að eitt ár
væri stuttur tími til þess að bæta
úr öllum misbrestum og álitshnekki,
sem glópaldaskapur leiðtoga landsins
á undanförnum árum hefði steypt
því í. Þeir hefðu á stuttum tíma
eyðilagt svo margt, að auðvitað
þyrfti tíma til þess að bæta úr því.