Lögrétta - 20.08.1913, Blaðsíða 3

L0GRJETTA
141
„Ðanskur þurfalingur“.
Mjer hefir borist blað eitt af
Ingólfi, sem jeg sje mjög sjaldan,
með grein um mig eftir mann, sem
kallar sig „J". Er mjer sagt að það
sje dr. Jón Þorkelsson, „ríkisskjala-
vörður", sem kunnur er fyrir geð-
prýði og góðgirnd, einlægni og aðra
dánumensku í öllu sínu „ísríki".
Hann er nú eitthvað gustillur við
mig, — aldrei slíku vant ! — fyrir
það, að jeg skuli hafa sagt frá því,
að íslendingar á þjóðveldistímanum
hafi orðið að láta nokkuð af hendi
rakna fyrir rjett þann, sem þeir höfðu
í Noregi. Slíkt má fólkið eigi vita!
En verst óhæfa er það þó, að jeg
skuli dirfast að segja, að Islendingar
á vorum dögum hafi meira gagn af
hinum sameiginlega fæðingarrjetti
en Danir, og að þeir þurfi að fá
styrk sökum fátæktar; fyrir þá sök
kallar „ríkisskjalavörður" mig dansk-
an sagnfræðing.
Mjer stendur á sama, hvað hnýtt
er í mig persónulega af mönnum
eins og dr. J. Þ., en það, sem jeg
segi í smáriti mínu, er alt rjett. En
ef „ríkisskjalavörðurinn" leggur
nokkra aðra merkingu í orðin
„danskur sagnfræðingur" en þá, að
jeg hefi tekið próf í sagnfræði við
danskan háskóla, eins og hann í
norrænni málfræði og doktorsgráð-
una, og er því bæði danskur mál-
fræðingur og danskur doktor, skal
jeg gefa honum annað nafn í stað-
inn og kalla hann danskan þurfaling.
Hann ber það nafn með rentu, enda
hefur hann sjálfur valið sjer það orð
í greininni.
í fullan fjórðung aldar hefur Jón
Þorkelsson árlega fengið styrk úr
ríkissjóði Dana til þess að gefa út
íslenskt fornbrjefasafn. Fyrirtæki
þetta var byrjað og undirbúið ágæt-
lega af Jóni Sigurðssyni og gefið út
af Hafnardeild Bókmentafjelagsins.
Það var bæði eðlilegt og rjettmætt,
að dr. Jón Þorkelsson fengi styrk
til þess úr ríkissjóði á meðan Forn-
brjefasafnið var gefið út af Hafnar-
deildinni; en þó það sje öðru nær
en að jeg telji þennan styrk eftir
„ríkisskjalaverði", verður því þó eigi
neitað með sanni, að mál þetta
breyttist og horfir öðruvísi við, síð-
an Reykjavíkurdeild Bókmentafjelags-
ins tók að sjer Fornbrjefasafnið og
útgefandinn fluttist til íslands, og ekki
síst eftir að hann gerðist eldrauður
„ríkisskjalavörður", og hafnaði sinni
fornu skoðun á Gamla sáttmála, sem
lesa má í Sunnanfara, 2. árg. bls. 18.
Þar segir hann að Jón Sigurðsson
„hafi vilst á þessum sáttmálum" (þ.
e. „sáttmálum þeim, sem Jón hefur
heimfært til 1263 og 1264") og ætlað
þá eldri en þeir eru". Margt fleira
segir hann þar, bæði um hinn svo-
nefnda Gamla sáttmála og um ríkis-
ráðið, sem sýnir að hann í raun
rjettri er alveg sömu skoðunar sem
prófessor Knud Berlin í þessum
málum'). En eftir tali „ríkisskjala-
varðar" á íslandi að dæma, hefur
líka suma íslendinga furðað á þvf,
að hann á hverju ári skuli senda
kenslumálaráðaneytinu danska „allra-
undirgefnast" eða „allraauðmjúkast"
bónarbrjef um 800 kr. styrk úr
ríkissjóði til þess að gefa út Forn-
brjefasafnið, þrátt fyrir það þótt
árstekjur hans samkvæmt tekjuskrá
Reykjavíkur sjeu 5000 kr. (sjá ísa-
fold 1912) og hann sje algjörlega
ómagalaus maður.
Þá er Hafnardeild Bókmentafje-
lagsins var flutt til Reykjavíkur, var
höggvið í sundur hið síðasta band,
sem tengdi þetta fyrirtæki við Kaup-
J) Um ríkisráðið segir dr. Jón Þorkelsson:
„Svo stóð nú um langan tíma, að ríkis-
ráð konungs var þriðji og æðsti domstóll
í íslenskum málum og heyrðu fslensk mál,
eftir að Noregur kom undir Danakonung,
til ríkisráðs þess, er konungur hafði í
Noregi. Sat f ríkisráðinu jafnan stór-
menni hið helsta og annað mannaval.
Þess eru enda nokkur dæmi að íslenskir
biskupar og aðrir höfðingjar frá íslandi
sátu dóma f ríkisráðinu, þegar þeir voru
staddir erlendis". Sunnanfari, 2. ár, bls.
18—19. Svo ritaði dr. J. Þ. meðan hann
var að fást við vísindi, en áður en hann
gerðist landvarnarmaður og nefndarupp-
kastið sæla kom til sögunnar. Af þessu
má marka manninn.
mannahöfn. „Ríkisskjalavörðurinn"
var þá orðinn stækur heimflutnings-
maður, og var því eigi sjaldan
brugðið fyrir sig af sumum heim-
flutningsmönnum í þá daga, bæði
hjer í Kaupmannahöfn og á íslandi,
að það væri skömm fyrir ísland, að
íslenskt Bókmentafjel., Ilafnardeildin,
fengi styrk úr ríkissjóði. Annar eins
maður eins og æðsti kennimaður
landsins, biskupinn, kallaði styrkinn
úr rfkissjóði til Hafnardeildarinnar
»mjög glögt og gott innlimunar-
skírteini fyrir danska löggjafa, sem
miðla fjelaginu því árlega í fjárlög-
um sínum" (Nýtt Kbl. 4. árg. bls. 63).
Jón Sigurðsson hafði fyrstur út-
vegað Hafnardeildinni styrk til bóka-
útgáfu, en hann fjekk þó að hvíla í
friði þrátt fyrir þessa innlimun hans.
Það var eigi heldur neitt við það
að athuga hjá þessum mönnum, þótt
danskir löggjafar miðluðu árlega ein-
um bókaútgefanda Bókmentafjelags-
deildarinnar í Reykjavík styrk á fjár-
lögum sínum, einum foringja hinna
svonefndu „landvarnarmanna" og
„ sj álfstæðismanna “.
Það var síður en svo, að jeg væri
mótsnúinn heimflutningi Hafnardeild-
arinnar, ef hugsað væri um velferð
tjelagsins. Jeg setti þegar það skil-
yrði fyrir heimflutningnum, að lög-
um Bókmentafjelagsins væri breytt
í þá átt, að tryggja fjelagið fyrir
pólitiskum ærslum og vindgangi, og
þeim skaða og minkun, sem slíkt
hefði í för ineð sjer fyrir fjelagið og
DÓkentir landsins. — En þessi brígsl
til Hafnardeildarinnar þóttu mjer al-
gjörlega röng.
Þá er Hafnardeildin var flutt til
Reykjavíkur, fjell styrkurinn úr rík-
issjóði burtu eins og gefur að skilja.
Af því að jeg var töluvert við heim-
flutninginn riðinn og gegndi forseta-
störfum, spurði einn embættismaður
í kenslumálaráðaneytinu mig um
styrkinn til útgefanda Fornbrjefa-
safnsins, dr. Jóns Þorkelssonar. Jeg
svaraði þegar, að hann væri óvinur
minn og ekki væri rjett að spyrja
mig um það mál. Jeg benti á þann
mann, sem jeg áleit bestan til þess
að dæma um þetta mál hlutdrægn-
islaust, og aldrei hefur átt í neinni
deilu við Jón Þorkelsson, og rjeð
kenslumálaráðaneytinu að spyrja
hann. Hins vegar kvaðst jeg ekk-
ert hafa á móti því, að segja álit
mitt, og það væri þetta:
„Úr því að dr. Þorkelsson sækir
enn um styrkinn, ræð jeg til og
óska að ráðaneytið veiti honum hann".
Við þetta ljet kenslumálaráðaneyt-
ið sitja. Maður sá, sem jeg nefndi
við ráðaneytið, var eigi spurður um
álit sitt, og „ríkisskjalavörðurinn"
fær þannig fyrir meðmæli mín og
tilstilli styrkinn, 800 kr. á ári úr
ríkissjóði, enn þann dag í dag, en
þó fyrst og fremst af því að hann
biður svo þarfsamlega um hann.
í fyrra sumar sótti vor þjóðlegi
„ríkisskjalavörður" um 30000 — þrjá-
tíu þúsund — króna styrk úr Carls-
bergssjóði ásamt Einari prófessor
Arnórssyni og Hannesi nokkrum
„Thorsteinsson", „Althingspræsi-
dent". Hvaða maður þessi Hannes
Thorsteinsson er, sem var „Althings-
præsident" í fyrra sumar, skal jeg
eigi fullyrða neitt um. Alþingistíð-
indin frá sfðasta þingi, sem auðvitað
munu upplýsa um þetta, voru eigi
komin enn hingað til bæjarins fyrir
fáum dögum, þótt alt sje nú í ríf-
andi sjálfstæðisframför á Islandi og
öll viðskifti gangi þar með gufukrafti
og IOOOO króna ráðanauti. Eigi
heyrði jeg heldur alþingisforseta
þennan nefndan í fyrra sumar, þá er
jeg kom í þinghúsið. En skilgóður
maður sagði mjer þar, að fjölment
væri nú á alþingi; að vísu vantaði
einn þingmanninn, svo þingmenn
væru aðeins 39; en svo væru 38
menn aðrir skipaðir við þingið. Þessa
miklu framför kvað hann hafa
komist á 1909, þá er sparnaðar-
mennirnir og sjálfstæðismennirnir
komust til valda. Alt væri þetta
gert til þess að efla fjárhag landsins
og sjálfstæði. Nú væru því eigi að-
eins skrifarar og þingsveinar við
þingið, eins og í gamla daga, heldur
og dyraverðir, pallaverðir, stigaverð-
ir eða stigamenn, lestrarstofuverðir,
snapsaþingverðir o. s. frv. Má því
vel vera að þessi Thorsteinsson hafi
verið „Althingspræsident" í þingliði
þessu, þótt mjer sje ókunnugt um
það.
Þessir fyrnefndu merkismenn sóttu
um einar 30 þúsund kr. í styrk til
viðbótar við það fje, sem alþingi
veitir til þess að gefa út alþingis-
bækurnar gömlu. Nálega 80 ár-
gangar af þeim hafa verið prentaðir
áður, enda er það haft eftir „ríkis-
skjalaverði", að það sje eigi nema
3ja eða 4ra ára verk fyrir einn dug-
legan mann, að gefa út bækur þess-
ar; má þar af ráða, að hann muni
geta gert það á tveimur eða þremur
árum; og eigi er Einar Arnórsson
minni verkmaður en hann.
Aldrei hef jeg heyrt getið um
neinn stúdent, nýkominn úr latínu-
skólanum, jafn-duglegan sem hann.
Um hann hefur verið sagt austur í
Árnessýslu, að hann hafi unnið sjer
svo mikið inn á því sama sumri,
sem hann útskrifaðist, að hann hafi
getað siglt upp á það og kostaðsig
við háskólann í Kaupmannahöfn að
því leyti sem Garðsstyrkurinn dugði
eigi til þess. Hann var þá við af-
greiðslu við kaupfjelag eitt þar eystra,
sem Gestur á Hæli stóð fyrir.
Þá er nú aðrir eins menn, jafn-þjóð-
legir og íslenskir eins og þeir dr.
Jón Þorkelsson og prófessor Einar
Arnórsson, sem jafnan þykjast bera
sjálfstæði og vörn íslands fyrir brjóst-
inu, og báðir eru vinnuþjarkar og
miklar aflaklær, þurfa að sækja um
styrk í Danmörku, þá er það auð-
sætt, að eins óeigingjarnir menn og
þeir mundu eigi gera það, ef þeir
þyrftu þess eigi með sökum fátæktar.
En þegar slíkir menn sem þessir,
eða sjerstaklega „ríkisskjalavörður-
inn", því að styrkurinn til hans úr
ríkissjóði er handa honum sjálf-
um persónulega, þurfa styrks frá
Dönum, eftir að þeir eru komnir í
góð embætti á íslandi, er það sann-
arlega eðlilegt, að margir ungir ís-
lendingar, sem koma hingað til að
leita sjer mentunar, en Iítið eða ekk-
ert eiga og enga efnamenn eiga að,
þurfi að fá styrk annaðhvort hjá
kenslumálaráðaneytinu eða úr ýmsum
dönskum sjóðum. Margir þeirra hafa
líka haft mikið gagn af því.
Það er vansæmd, að kannast ekki
við það, sem er satt og rjett; en
það er engin vansæmd að því að
vera fátækur, og engin minkun fyrir
íslendinga að leita styrks hjá Dön-
um og nota þar þau rjettindi, sem
þeim standa opin sökum þess, að
fæðingarrjetturinn er sameiginlegur.
Síðan íslenskir höfðingjar tóku upp
á því á 13. öld, að gefa upp „goð-
orð" sín eða „ríki" í hendur Noregs-
konungum, hafa íslendingar gefið
upp miklu meiri rjettindi en nokk-
urt vit er í. Jeg sje eigi neina skyn-
samlega ástæðu til þess að halda
slíku áfram og gefa nú upp þau
mikilsverðu rjettindi, sem íslendingar
hafa í Danmörku og fólgin eru £
fæðingarrjettinum. Dr. Jón Þorkels-
son „ríkisskjalavörður" hefur líka
sjálfur sýnt það manna best, að ís-
lendingar geta eigi án þessara rjett-
inda verið, og að það tr alveg rjett,
sem jeg segi í bækling mínum.
Khöfn 11. júlí 1913.
Bogi Th. Melsleð.
er in a
5.
G. B.
Lux
er hið einasta verulega góða ljós nútímans.
Lux breytir nóttinni í dag. Leitið því úr nóttinni
í daginn og notið
X jiix! Lux! Lux!
Einkasali fyrir ísland er:
X iiix!
Guðmundur Böðvarsson,
Reykjavík,
JEanóaRotssKölinn
Byrjar 1. scpíamBar.
Reykjavík.
Björgólfur Ólafsson læknir, son-
ur Ólafs fyrv. bæjarfógetaskrifara
hjer í Reykjavík, er nú á ferð hjer
heima, en ætlar síðan austur á Java
og verður þar herlæknir. Er ráð-
inn fyrst um sinn til 3ja ára. Hann
hefur tekið læknapróf við háskólann
í Khöfn.
»Eiðurinn« heitir kvæðaflokkur,
sem nýkominn er út eftir Þorstein
Erlingsson, og er það i. hefti. Sum
af þessum kvæðum hafa birst fyrir
löngu í „Eimr.", en fleiri eru ný.
Síðara heftið á að koma bráðlega.
Prófessor Carl Lorentzen frá
New-York, sem kunur er hjer á Norð-
urlöndum fyrir starfsemi sína í þá átt
að koma á sambandi milli háskóla
Ameríkumanna og Norðurlandabúa,
hefur dvalið hjer um tíma. Þeir B.
Hestur. rauðstjörnóttur, 5 vetra
gamall, mark: stýft vinstra, ójárnað-
ur, tapaðist í grend við Reykjavík
fyrir miðjan júlí. Finnaudi er beð-
inn að síma til Einars Jónssonar, Víf-
ilsstöðum, gegn fundarlaunum.
M. Olsen prófessor höfðu kynst á
háskólahátíð Norðmanna 1911 og þá
komið til orða milli þeirra, að ísl. há-
skólinn ætti að komast inn í þetta
samband, sem prófessor Lorentzen
var að vinna fyrir. Nú kom hr.
Lorentzen hingað í umboði háskólans
í New-York til þess að greiða fyrir
þessum samskiftum.
Prófessor Lorentzen er liðlega hálf-
fimtugur maður, danskur að ætt.
Hann er vjelaverkfræðingur og
kenslugrein hans við háskólann í
New-York er vjelfræði.
Prófessor Heusler kom hingað
aftur nýlega úr löngu ferðalagi aust-
ur um land og upp um óbygðir.
Samsæti var þeim haldið hjer síð-
astl. sunnudagskvöld prófessorunum
Heusler og Lorentzen, en á þriðju-
daginn fóru þeir báðir heimleiðis með
„Botniu". Fyrir samsætinu gengust
háskólakennararnir hjer.
Dáin er 17. þ. m. Guðríður Ein-
arsdóttir, kona Gunnlaugs Guðmunds-
sonar, Hverfisgötu 5, móðir Guð-
mundar prentara og Sigurðar bakara
Gunnlaugssona, 63 ár gömul. Góð
kona og vel látin. Jarðarförin fer
fram frá heimili hinnar látnu næstk.
laugardag á hádegi.
Zeppelins-loftskip. Það hefur
verið ráðgert að undanförnu að sýna
hjer á íþróttavellinum 2 Zeppelins-
loftskip, eða líkingar eftir þeim, og
láta þau stíga þar upp. En áður
heíur þetta farist fyrir vegna óhent-
ugs veðurs. Nú á þetta að fara
fram í kvöld, ef veður verður gott.
Petersen heitir, hafði notað fje bank-
ans í alls konar gróðabrall fyrir sig
sjálfan, þangað til svona var komið.
Mannfall í síðara Balkanstrfð-
inn er sagt mjög mikið. Síðustu
útl. blöð segja nákvæmar skýrslur
um það aðeins komnar fram frá
Grikkjum. Þar eru fallnir menn og
særðir taldir 35 þús. En líkl. er
talið að manntjónið hafi þó verið
meira bæði hjá Serbum og Búlgur-
um vegna þess, að kólerusýkin var
þar magnaðri.
Danska þingið. Síðustu dönsk
blöð segja að búist sje við að það
komi saman 16. sept.
Albertí. Hann er nú sagður mjög
veikur og talað um í dönskum blöð-
um, að hann verði náðaður, en hon-
um þá jafnframt gert að skyldu að
fara úr landi. Sumir telja þó óvíst,
að hann vilji náðun, ef það skilyrði
fylgi.
Bankahrun í Danmörku. Bank-
inn í Hróarskeldu á Sjálandi varð í
sumar gjaldþrota og varð tapið alls
765 þús. kr. Bankastjórinn, sem
Kenning Únítara.
Fundarræða eftir séra Rögnvald Pétursson.
(Frh.). ----
En óskeikul bók hefir G.-T. aldrei
verið, Þar eru öll ósköp samankomin
af þekkingarleysi, af þröngsýni, af hleypi-
dómum, af harðneskju og miskunnar-
leysi. Heiminn þekkir það ekki. Heim-
ur G.-T. nær frá Egyftalandi og norð-
ur til Sýrlands, vestur að Miðjarðarhafi
og austur að Persaflóa, og þar með bú-
ið. Og þennan heim fyllir það með
ættum og undrum, er aldrei hafa verið
til. En það þekkir þrá mannlegshjarta,
er knýr hugann til að leita út fyrir það
hversdagslega og brjótast gegnum þraut-
ir og neyð unz hann staðnæmist frammi
fyrir augliti guðs.
Nýja-Testamentið skoðar kirkjan á
svipaðan hátt. Óskeikult er það ekki;
því ber víða ekki saman við sjálft sig,
og 1 flestum greinum ber það merki
sinnar aldar. Þar eru að minsta kosti
þrenns konar skoðanir, hver annari ólík-
ar, viðkomandi höfuðatriðum trúarinnar.
Það eru skoðanir Páls, hötundar Jóhan-
nesar-ritanna og Jesú. Þó er það 1 öll-
um greinum fullkomnara rit en G.-T. I
því finst sá fegursti siðalærdómur, er
heiminum hefir verið gefinn, sem eru
kenningar Jesú. Og þar lýsir af per-
sónu hans, þess manns, er fegurst dæmi
hefir verið í hreinleika og kærleika allra
þeirra, er enn hafa lifað. Það er og
byrjunarsaga hinnar kristnu siðmenning-
ar, þeirrar hreyfingar, er mest allra hefir
hafið mannkynið á öllum tímum.
Kvartað er um, að kristnin hafi nið-
urbrotið forna heiminn, í nafni guðs hafi
hofin verið brend, hinir fornu skólar
eyðilagðir, fólk lagt undir kúgun og
bannfæringar og píslarfæri og brennur.
Og það er satt. En í nafni kristin-
dómsins hefir líka verið reistur á rústum
þess forna nýr heimur, klaustur verið
bygð, skólar reistir, borgir hlaðnar,
hjúkrunarhæli stofnuð, dagsljósinu hleypt
inn f dýblissur og myrkvastofur, kon-
ungum og keisurum steypt af stóli, þræl-
um gefið frelsi og fólkið krafist fulls
réttar. Og í nafni guðs og heilagrar
kristni hefir sönglistin náð sínum feg-
urstu tónum, listaverkin sinni fegurstu
mynd og málverkin sínum skærustu
litum. (Frh.).
Prentsmið|an Gutenberg.