Lögrétta - 24.09.1913, Qupperneq 1

Afgreiöslu- og innheimtum.:
I’ORARINN B. ÞORLÁKSSON.
"Veltiisundi 1.
Talaimi 359.
LOGRJETTA
Ritstjori:
RORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstræti 17.
Taliiml 178.
M
Reykjavík 34. september 1913.
Vffl. árg.
1. O. O. F. 949269.
Lárus Fjeldsted,
Y flrrj ettarmilafœrslumaöur.
Læbjargata 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir i
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Balkanmálin.
Tyrkir og Búlgar sáttir.
Símað er frá Khöfn 19. þ. m., að
fullnaðarfriður sje nú gerður milli
Tyrkja og Búlgara og haldi Tyrkir
bæði Adríanópel og Kirk-Kilisse.
Með þessu er loks sjeð fyrir full-
komin endalok Balkanstríðsins að
þessu sinni. Spáð er því þó, að
Búlgarar muni ekki til lengdar gera
sig ánægða með það hlutskifti, sem
þeir hafa fengið, heldur bráðlega
hyggja á ófrið að nýju til þess að
rjetta hlut sinn. Én hrakfarir þeirra
nú að síðustu eru sjáifum þeim að
kenna. Grimdarverk þeirra, einkum
í stríðinu við hinar sambandsþjóð-
irnar og í viðureigninni við tyrkneska
þegna innan valdsvæðis síns, eftir
friðargerðina við Tyrki í Lundúnum,
hafa alstaðar svift þá samhug ann-
ara þjóða í síðustu deilunni við Tyrki,
um yfirráðin í Adríanópel ogÞrakíu.
Síðustu fregnir f útlendum blöð-
um segja, að búast megi við stjórn-
arbylting í Búlgaríu nú bráðlega, og
sje þar mikil hreyfing f þá átt, að
koma Ferdínand konungi og ætt
hans frá völdum, en fá í hans stað
enskan prins f konungssætið. Ætla
þeir, sem þessu halda fram, að það
mundi verða Búlgaríu styrkur út á
við.
Konstantfn Grikkjakonungur ferð-
ast í haust til Berlínar og Parfsar.
Vilhjálmur Stejánsson
norAurfari.
Síðustu frjettirnar úr för hans eru
frá Alaskaströndum. Hann var á
Ieið norðurmeð þeim í júlf í sumar.
Þeir eru 37 í förinni, 15 vísinda-
menn og 37 manna skipshöfn. Tvö
skip höfðu þeir, sem heita Karluk
og Mary Sach. Annað af þeim skip-
um hafði orðið fyrir slysi, laskast
töluvert í ís.
Vesturísl. tfmaritið „Heimir" flytur
útdrátt úr ræðu, sem Vilhjálmur hjelt
í Wynyard skömmu áður en hann
lagði á stað, í veislu, sem honum
var þar haldin. Þar lýsir hann fyrir-
ætlun sinni í norðurförinni, og segir
svo frá því í tímaritinu:
„Ferð sína að þessu sinni kvað
hann eingöngu rannsóknarferð. Hefði
hann með sjer sjerfræðinga alkunna
f öllum þeim fræðigreinum, er rann-
sóknin útheimtaði. Gerði hann sjer
vonir um, ef ferð þessi hepnaðist,
yrði hún sú þýðingarmesta, er nokkru
sinni hefði verið farin, til þess að
safna vísindalegum gögnum, við-
komandi sjávar- og jarðar-gróða við
heimskautið. Enn fremur kvað hann
það ætlan sína að rannsaka afarstórt
landflæmi, er þar væri norður frá
og enn algerlega óþekt og órannsak-
að. Hafði hann þá sögu eftir kap-
teini Peary, að Peary þóttist hafa
sjeð land þar norður frá, er engin
landabrjef sýndu. Taldi ræðumaður
að land þetta gæti verið stærra en
Grænland og áleit hann það lægi
norður af Beauforthafi, milli 74.—90.
stigs norðurbr., beint norður af Alaska
og Austur-Sfberíu. Kvað hann rann-
sókninni heitið fyrst austur heimskauts-
hafið frá Mc Kenzieflóa og norður
til Prince Patrickseyjar. Þar gerði
hann ráð fyrir að hafa aðalvistabúr
sitt og hefja þaðan rannsóknarferð-
irnar yfir á þetta ókunna land. Hvað
lengi hann yrði f ferðinni, taldi hann
óákveðið, en ekki væri ráð fyrir gert,
að leiðangurinn tæki minna en 3
ár. Hvað hann það ætlan sína, að
með þessari ferð yrði lokið Iand-
könnunarferðum Vesturálfunnar, er
hafist hefði með fundi Ameríku.
Vjek hann þá nokkrum orðum að
ýmsum ummælum, er kristniboðum
og frjettariturum ýmsra blaða, hefði
þóknast að hafa um sig. Og sagði
hann fæst af því rjett hermt, er á
sig væri boríð og eftir sjer haft. Við-
víkjandi trúboði þar norður um, með-
al Skrælingja, sagði hann það satt
vera, að hann hefði heldur amast við
því vegna þess, að með kristniboð-
inu kæmist inn ýmiskonar vestræn
spilling, er horfði til tortímingar
þessara frumbýlinga fshafslandanna.
Hann kvað það ómögulegt fyrir
Skrælingja, að taka upp lifnaðar-
hætti siðuðu þjóðanna. Þar sem rek-
ið hefði verið trúboð meðal Skræl-
ingja undanfarið, mætti sjá þess
glögg merki, að þeir þjóðflokkar
væru komnir í afturför. Væru komnir
upp meðal þeirra ýmsir sjúkdómar,
áður óþektir, meðal hverra tæringin.
Á hæla kristniboðanna kæmu prang-
arar, er fjeflettu þessar fávitru þjóð-
ir, og steyptu þeim í óreglu og ves-
aldóm. Sagðist hann því vilja láta
útiloka, ekki eingöngu trúboðana,
heldur prangara og grávörukaup-
menn alla, því hvorirtveggju hefðu
skaðvænleg áhrif. Samkepnin væri
þar ágeng og ómannúðleg, jafnt um
sálir sem um skinn. Taldi hann að
Skrælinginn hefði sfna siðmenning
út af fyrir sig, er þarfir hans og
staðhættir útheimtu, og yrði það
hans bani, færi hann að reyna að
semja sig eftir siðum og háttsemi
Norðurálfumanna. Náttúruskilyrðin
leyfðu það ekki.
Að lokinni ræðu var ræðumaður
spurður eftir fundi hans á hinum
Ijóshærðu Eskimóum, og kvað hann
teldi því til sönnunar, að þeir væru
afkomendur íslendinga á Grænlandi,
og hvort nokkur orð í máli þeirra
nú bentu á norrænan uppruna.
Svaraði hann því, að vísindamenn
hefðu haft sagnir af, að til væru
norður þar ljóshærðir villumenn
snemma á 19. öld. Hefði landkönn-
unarmaðurinn Franklín verið fyrstur
manna til þess að geta þess. Þessu
hefði lítill gaumur verið gefinn,
vegna þess, að eftir Franklíns dag,
hefðu menn ekki orðið varir þessara
manna. Og sjálfur sagðist hann
hafa orðið fyrstur til þess, að finna
þá og dvelja á meðal þeirra.
í hópnum, sem hann hefði dvalið
með nú undanfarin ár, sagði hann
að væru eitthvað um 12 manns, er
væru ljósir á brún og brá, og bæru
þess glögg merki að þeir væru ekki
af Eskimóaættum. Væru sumir
þeirra hrokkinhærðir, en Eskimóinn
ætti ekkert sammerkt við hrokkið
hár. Eitthvað um 50 manns stæðu
miðja vegu milli Eskimóa og þess-
ara ljóshærðu skærlingja, og sýndust
meir blandaðir. Það, sem einkendi
hina ljósu frá Eskimóum, væri vaxt-
arlag og höfuðlag. Höfuð Eskimó-
ans væri breiðast yfir kinnbeinin og
mjókkaði svo upp. Aftur væri höf-
uð Norðurálfumannsins nokkurn-
veginn jafnbreitt upp, fyrir ofan
gagnaugun. Svo væri og með
þessa ljóshærðu menn. Sagði hann
að þeir hefðu algerlega höfuð og
vaxtarlag Evrópumanna. Væru sum-
ir þeirra vel vaxnir og fullgildir
meðalmenn að stærð. Væru hjer
því ótvíræð bending um, að þeir
væru í ættum við hvíta menn.
Ekki sagðist hann halda því fram,
sem vísindalega sönnuðu, að þeir sjeu
afkomendur íslendinga á Grænlandi.
En að svo miklu leyti sem hann
vissi, þá væri tæplega um aðra hvíta
menn að ræða, er þangað hefðu
hrakist norður og aukið þar kyn sitt.
Sagan gæti þess ekki. Því fólk þetta
væri ekki afkomendur hvalfangara
eða skipbrotsmanna þar norður frá.
Hann hefði verið fyrstur hvítra
manna til að heimsækja þá.
í máli þeirra sagðist hann ekki
hafa getað merkt neitt, er beuti á
norrænan uppruna; enda væri þess
engin von. Þó Norðmenn hefðu
flutst þangað norður, fyrir 500 árum
síðan, þá hefðu þeir verið fámennir
í samanburði við Skrælingja, er fyrir
voru. Þeir hefðu orðið að leggja niður
alla sína siðmenningu, og semja sig
að öllum háttum Skrælingja, annars
hefðu þeir ekki getað haldið lífi þar
nyðra. Nöfn á öllu, aðlútandi klæðn-
aði, veiðarfærum, dýrum og þess hátt-
ar, hefðu Skrælingjar þegar haft,
og hefðu því ekki norræn heiti á
þessum hlutum getað flengst þar.
Þó áleit hann að hugsanlegt væri
að eitt orð, er hann heyrði, gæti
verið norrænt, orðið „Argluk“, er
þýðir úlfur. Nefnifallsmynd í máli Eski-
móa er ýmist „úk“, eða „lúk", en nor-
ræna orðið „Vargr", i. e. úlfur, breytst
í „Arg-“. Ekki kvaðst hann þó telja
það neina vissu, að orðið væri þann-
ig til komið".
smábreytingar á því uppkasti að
ferðaáætlun, sem fjelagið hefur sent
stjórninni. Á þeirri ferðaáætlun var
enginn viðkomustaður við Húnaflóa,
en fjelagið hefur nú í símskeyti tjáð
sig fúst til að koma þar við á ein-
um stað í hverri ferð, á Hólmavík.
En þar sem nefndunum þykir þessi
breyting ekki einhlít, vilja þær beina
þeirri áskorun til stjórnarinnar, að
hún geri sitt ítrasta til að ná sam-
komulagi við fjelagið um svofeldar
breytingar á ferðaáætluninni:
1. Að skipin verði í janúar- og
febrúarferðum látin halda áfram frá
ísafirði og norður og austur um
land með viðkomum á helstu stöð-
um á Norður- og Austurlandi og
SamgSngumálin.
Þingið skildist svo við þau, að
ætlast er til að Bergensfjelagið taki
við strandferðunum um næstu ára-
mót með samningi til tveggja ára.
Var sámkomulag fengið um öll aðal-
atriðin. Fjelagið hefur til ferðanna
2 skip á stærð við Flóru og með
sama útbúnaði. Skulu þau fara 14
ferðir alls að sumrinu á hálfsmánað-
ar fresti, annað skipið frá Rvík vest-
ur, norður og austur um, en þaðan
til Noregs, 7 ferðir alls, en hitt frá
Bergen austur, norður og vestur um
land til Rvíkur, en þaðan suður um
land til Austfjarða og síðan til Ber-
gen. Auk þessa eina ferð á mán-
uði vetrarmánuðina 5, með viðkomu-
stöðum á Austur-, Suður- og Vestur-
landi. Tiilag til fjelagsins úr land-
sjóði fyrir þessar ferðir skal vera
30 þúsund kr.
Hjer fer á eftir álitsskjal sam-
göngumálanefndanna í báðum deild-
um þingsins um þetta mál:
„Eins og tekið er fram í framhalds-
nefndaráliti voru á þingskjali 505,
lögðu samgöngumálanefndirnar til, að
stjórninni væru veittar 60,000 kr. á
ári til frjálsra umráða til straridferða
fyrir næsta fjárhagstímabil, en látið
óákveðið, hvernig þessum strand-
ferðastyrk skyldi varið, og hefur þessi
tillaga nú verið samþykt af báðum
deildum í fjárlagafrumvarpinu.
En jafnframt og nefndirnar lögðu
þetta til, var í nefndaráliti voru (þing-
skj. 505) bent á þrjár leiðir, sem
stjórnin gæti valið á milli, og hafa
nefndirnar nú á sameiginlegum fund-
um athugað þessar leiðir enn betur.
Hefur niðurstaðan nú orðið sú, að
ráða til, að samið yrði við Eim-
skipafjelag Björgvinjar fyrir næstu 2
ár, sem tjáð hefur sig fúst til að fara
2 hringferðir á mánuði, sumarmán-
uðina 7 og eina ferð á mánuði hina
5 mánuði ársins til Austur-, Suður-
og Vesturlandsins, gegn 30,000 kr.
árstillagi úr landssjóði. Þessum ferð-
um álíta nefndirnar að mundi mega
hlíta til mannflutninga, einkum ef hægt
væri að ná samkomulagi um nokkrar
fara þaðan utan, í stað þess að snúa
aftur frá ísafirði til Suðurlandsins.
2. Að skip B sje látið fara til
Seyðisfjarðar (í stað Fáskrúðsfjarðar)
á útleið frá Reykjavík að minsta
kosti í 4 vetrarferðum.
3. Að Hólmavík, Borðeyri,
Hvammstangi og Blönduós sjeu á-
kveðnir viðkomustaðir skipanna í
sumarferðum, þó ekki nema einn
þessara staða í hverri ferð.
4. Að skipin í vetrarferðunum
verði látin taka land á Seyðisfirði í
stað Eskifjarðar.
5. Að skipin verði Iátin koma við
á Djúpavogi í stað Fáskrúðsfjarðar
í einhverjum af sumarfeðrunum.
6. Að Reyðarfjörður verði ákveð-
mn viðkomustaður í stað Eskifjarð-
ar í einstökum ferðum.
7. Að Þórshöfn verði ákveðinn
viðkomustaður í stað Vopnafjarðar.
8. Að skip A sje látið koma við
á Austfjörðum (Seyðisfirði) í upp-
leið í einum tveimur sumarferðum,
til þess að einnig á sumrum fáist
beinar ferðir milli Austurlands og
Reykjavíkur.
9. Að skipin sjeu á leið til Vest-
urlandsins látin koma við til skiftis
í Stykkishólmi, Ólafsvík og Flatey.
Allar þessar breytingar eru þannig
vaxnir, að fjelaginu yrði í engu
verulegu íþyngt með þeim, þar sem
viðkomustaðirnir yrðu jafnmargir í
hverri ferð eftir sem áður, aðeins
haganlegri fyrir landsbúa, og gera
nefndirnar sjer því góðar vonir um,
að samkomulag náist við fjelagið
um að breyta ferðaáætlun sinni á
þessa leið, ef stjórnin beitist fast
fyrir því og sýnir fram á, hver nauð-
syn er á þessum breytingum.
En jafnvel þó að allar þessar
breytingar fengjust, munda þessar
ferðir samt ekki fullnægja kröfum
manna til vöruflutninga, með því
viðkomustaðirnir eru alt of fáir. En
úr því ætlast nefndirnar til að sje
bætt með því, að láta ódýrt vöru-
flutningaskip sigla á flesta eða alla
þá viðkomustaði, sem strandferða-
skipin hafa að undanförnu komið við
á, þar á meðal Suðurlandshafnirnar,
eftir þvf sem samgöngumálaráðunaut-
ur stjórnarinnar kann að leggja til,
er hann hefur rannsakað það mál
betur en nefndirnar hafa átt kost á.
Þetta vöruflutningaskip þyrfti ekki að
vera örskreytt nje hafa nema örlítið
farþegarúm, en mætti þó varla minna
vera en 200 smálestir. Þar sem
stjórnin hefur til umráða 30,000 kr.
í þessu skyni, álíta nefndirnar, að
engin vandkvæði muni verða á að
útvega þetta skip fyrir þá upphæð,
og búast jafnvel við, að stjórnin
muni tæplega þurfa á allri þeirri upp-
hæð að halda til þess, ef vel er á
öllu haldið. Hefur nefndunum borist
fregn um það, að stórkaupmaður
Thor E. Tulinius mundi eigi ófús á
að gera samninga við stjórnina um
slfkt skip, og þær telja og mjög lík-
legt að eins mætti ná samningum
um það við Eimskipafjelag Björg-
vinjar í viðbót við hinar aðrar ferðir
þess. Og jafnvel þótt leigja yrði
skipið og gera út á kostnað lands-
sjóðs, eins og bent var til í fyrra
framhaldsnefndaráliti voru(þgskj. 505),
þá mundu engin sjerleg vandkvæði á
því, að 30,000 kr. fylliega nægja til
þess. En til þeirra úrræða álíta
nefndirnar, að muni alls ekki þurfa
að koma.
Þá hafa nefndirnar og íhugað þá
spurningu nokkuð, á hvern hátt land-
stjórnin eigi að hafa hönd í bagga
með Eimskipafjelagi íslands, ef samn-
ingar takast við það f jelag um strand-
ferðir og landsjóður gerist hluthafi í
fjelaginu með 400,000 kr. Þó að
nefndirnar álfti, að þetta verði að
vera samningamál milli landstjórnar-
innar og fjelagsins, vilja þær þó taka
það fram, að þær álíta, að ekki beri
að krefjast atkvæðisrjettar fyrir hönd
landssjóðs eftir krónutali í hluttöku
hans, sem gæti leitt til þess að lands-
stjórnin yrði allsráðandi í fjelaginu,
þar sem hún ein gæti neitt atkvæðis-
rjettar síns til fulls, en aðrir hluthafar
ekki, með því þeir eru dreifðir uin land
alt oggætu því fæstir sótt hluthafafundi.
Með því yrði fjelagið miklu fremur
einskonar landssjóðsútgerð, en hluta-
fjelag einstakra manna með hluttöku
úr landssjóði. En það er álit nefnd-
anna, að svo eigi um hnútana að
búa, að fjelagið sjálft hafi jafnan
aðalráðin, en sje öfluglega styrkt af
landssjóði, og það svo öfluglega, að
engin hætta sje á, að það bfði halla
af samningum sínum við landsstjórn-
ina um strandferðirnar. Hins vegar
leggja nefndirnar áherslu á það, að
stjórnin hagi samningum sínum svo,
að trygging fáist fyrir því (t. d. með
ákvæðum í lögum fjelagsins), að fje-
lagið aldrei geti gengið úr greypum
íslendinga og í hendur útlendinga
eða útlendra fjelaga, sem tilraun
kynnu að gera til að ná valdi á fje-
laginu með því að kaupa upp hluti
þess. Fjelagið á að verða alíslenskt
og aldrei annað".
ísland erlendis.
Friðjón Friðriksson kaupmaður
í Winnipeg andaðist 17. ág. síðastl.,
64 ára gamall. Hann var Þingey-
ingur að ætt, en fluttist vestur 1873.
Var hann orðinn efnaður vel vestra.
Fyrir fáum árum var hann eitt sumar
á ferðalagi hjer heima. Hann var
merkur maður og vel látinn. Dóttir
hans ein er gift Th. H. Johnson lög-
manni í Winnipeg.
Gruðm. Kamhan hefur samið nýj-
an leik, sem sagt er að verði leik-
inn í vetur á Kngl. leikhúsinu í
Khöfn. Leikurinn heitir „Glfmu-
mennirnir".
„íslenskt verslnnarblað" er farið
að koma út í Khöfn, gefið út af
dönskum manni, sem Thuresen heitir.
Það á að koma út 14 hvern dag
og kosta 3 kr. Hjer í Rvík var fyrir
nokkrum árum byrjuð útgáfa á versl-
unarblaði og sálaðist það eftir fyrsta
árið. Eru því lítil líkindi til að þetta
fyrirtæki hepnist fremur.
Prótessor C. Lorenzen, sem hjer
var í sumar, hefur látið uppi í dönsk-
um blöðum, að hann hafi fastlega í
hyggju, að útvega íslenska háskól-
anum styrk í Ameríku af Niels
Poulsens sjóðnum mikla, sem ætlað-
ur er Norðurlöndum. Einnig vill
hann ná þar saman fje til þess að
reisa hjer háskólabyggingu. Um þetta
skrifar danskur Ameríkumaður í
„Politiken" 5. þ. m., viðvíkjandi
Poulsens-sjóðnum, og segir, að þessar
hugmyndir Lorenzens sjeu tæplega
í samræmi við tilætlun gefandans,
því sjóður hans sje ætlaður til verk-
legra menta. — En víst er um það,
að við íslendingar eigum ágætan
talsmann þar sem Lorenzen prófes-
sor er.