Lögrétta - 15.10.1913, Blaðsíða 1
Afgreidslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
'V'oll iiHUn di 1.
T.lilmi 369.
Rits tj ó ri:
PORSTEINN GÍSLASON
Þlngholtsstræti 17.
Talsimi 178.
M 48.
Reykjavik 15. olitóber 1913.
Vm. árg.
I. O. O. F. 9410179.
Lárus Fjeldsted.
TflrrjettarmálafœralumaOur.
Lækjargata 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
fnnlendar og erlendar, pappír og allskyris
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
„Ávarpið" ný]a.
Það gerðist hjer fyrir nokkrum
dögum, að fáeinir menn komu saman
og bundust samtökum um, að leggja
undir sig landið við næstu kosning-
ar. Sjö kappa völdu þeir til þess
að hafa forgönguna, þrjá þing-
menn: Björn Kristjánsson Landsbanka
stjóra, Ben. Sveinsson Landsbanka-
endurskoðara og Skúla Thoroddsen
Landsbankaviðskiftamann, og fjóra
menn utan þings: Ólaf fríkirkjuprest
Ólafsson, Sigurð Jónsson barnakenn-
ara og Ólaf og Svein Björnssyni
Jónssonar fyrv. ráðherra. Þessir
sjö menn hafa svo gefið út ávarp til
þjóðarinnar, sem birtist í síðustu tbl.
ísaf. og Ingólfs. Bjarni frá Vogi
hlaut ekki þann heiður, að vera
þarna með, og Lárus Bjarnason er
þar ekki sýnilegur heldur, hvort sem
svo á að skilja það, að samvinna
við hann sje álitin happadrýgri, ef í
laumi sje, eða þá hitt, að fjelagar
hans frá þinginu í sumar vilji nú
ekkert með hann hafa að gera Iengur.
Ávarpið er í 5 greinum.
1. gr. segir að höfundarnir vilji
ekki, að haldið sje áfram samninga-
tilraunum við Dani um sambands-
málið, en ef málinu verði hreyft, þá
vilji þeir ekki frumvarp, sem skemra
fari en frumvarp meiri hlutans á al-
þingi 1909.
Um frumv. meiri hlutans á alþingi
1909 er það að segja, að engum
þingmanninum, sem greiddi því þar
atkvæði, hvað þá heldur nokkrum
öðrum, gat komið til hugar, að fá
því framgengt hjá hinum málsaðil-
anum. Áður en þetta frumv. var
samþykt í þinginu, höfðu þrír af
fulltrúum flokksins, sem þá var þar
í meiri hluta, þar á meðal sá mað-
ur, sem varð aðalforingi flokksins og
ráðherra, Björn heitinn Jónsson, átt
tal við dönsku stjórnina um málið.
Og árangurinn af því viðtali var op-
inberlega birtur (sjá Lögr. 14. aprfl
1909), en hann var sá, að ekkert
skyldi í málinu gert að svo komnu.
„Þar á móti voru í ljósi látnar",
segir í niðurlagi hinnar opinberu
skýrslu, „bæði frá hlið alþingisfor-
setanna og forsætisráðherrans, bestu
vonir um, að síðar meir mætti tak-
ast að finna leið til þess að nálægja
skoðanirnar hvora annari, með til-
hliðrunarsemi á báða bóga, svo að
af samningunum yrði verklegur árang-
ur, er miðaði til þess að festa og
þróa hið góða samkomulag milli
landanna". Þetta er samkomulag B.
J. við dönsku stjórnina um leið og
hann verður ráðherra. Af því sjest,
að hann er þá þegar það, sem síðar
hefur verið kallað „bræðingsmaður“.
Hann vill „nálægja skoðanirnar hvora
annari, með tilhliðrunarsemi á báða
bóga“. Og hann vill fá „verklegan
árangur" at þeim samningum, sem
upp höfðu verið teknir. En svo, þeg-
ar heim kemur, er af nokkrum mönn-
um í þingflokki hans þröngvað upp
á hann sambandslagafrumvarpi, sem
fer þvert á móti áður gerðu sam-
komulagi hans við forsætisráðherra
Dana, sem vitnað er í hjer áundan.
Þetta er meirihlutafrumv. frá 1909.
Auðvitað gerði B. J. ekkert fyrir það
frumv. ytra og gat ekkert fyrir það
gert. En hann hefði átt að setja
meirihlutaþingflokknum tvo kosti,
annaðhvort að hann ljeti sitja við
Dað samkomulag, sem B. J. hafði
gert um sambandsmálið við hinn
málsaðilann í utanför sinni, eða þá
að hann segði af sjer ráðherraem-
bættinu. En þetta gerði hann ekki,
og það var yfirsjón, sem gerði hon-
um afstöðu hans í þessu máli síðar
svo afarörðuga. Frumvarpinu var
haldið fram af þeim mönnum innan
flokksins, sem vildu ekki hafa B. J.
í ráðherrasæti. Með því átti að ýta
honum frá, eða fella hann. Hefði
hann þá þegar tekið upp bardagann
við þessa menn innan þingsins, hald-
ið fast við það, sem hann hafði látið
uppi um sambandsmálið í viðtali við
forsætisráðherra Dana meðan hann
var ytra og enginn efi getur verið á,
að verið hafi skoðun og vilji hans
sjálfs, beitt sjer fyrir samkomulagi
um sambandsmálið, til þess að ná
þar „verklegum árangri", fengið til
þess aðstoð Heimastjórnarmanna á
þinginu og þannig meiri hluta gegn
hinum, þá hefði ráðherraferill hans
orðið allur annar en hann varð, bæði
happasælli og honum sjálfum geð-
feldari. Fyrir meirihlutafrv. frá 1909
gat B. J. ekkert gert ytra, eins og
áður segir, og í „brjefum til flokks-
bræðra sinna", sem hann birti í
„ísaf." rjett fyrir þing 1911, kemur
það skýrt fram, hverja skoðun hann
hafði á meirihlutafrv. frá 1909. Þing-
ið 1911 fól svo Kristjáni Jónssyni,
er hann var orðinn ráðherra, að koma
því til leiðar, að frumvarpið yrði
lagt fyrir ríkisþingið danska. Svar
upp á þetta kom til þingsins 1912
og var á þá leið, að þessu var neitað.
Þetta er grundvöllurinn, sem ávarps-
mennirnir nýju vilja byggja á í sam-
bandsmálinu, ef því verði hreyft.
2. gr. fjallar um stjórnarskrármál-
ið, og segjast ávarpsmenn vilja sam-
þykkja frumvarp síðasta þings ó-
breytt á aukaþinginu. Þar eru þeir
sammála öllum, sem minst hafa á
það mál síðan þingi sleit. Þeir segja,
að Sjálfstæðismenn hafí unnið að
stjórnarskrárbreytingunum utan þings
og innan. Það er satt, að sumir
þingmenn úr Sjálfstæðisflokknum
gamla hafa fylgt fram þeim breyt-
ingum á stjórnarskránni, sem nú
liggja frammi til samþykta. Stjórn-
arskrármálið hefur á undanförnum
þingum ekki verið flokksmál. En
þeir þingmenn þrír, sem undir ávarp-
inu standa, hafa allir barist í þing-
inu meira og minna móti þeim breyt-
ingum á stj.skr., sem nú liggja fyrir.
Saga þess máls er í stuttu máli sú,
að á alþingi 1909 var stjórninni fal-
ið að láta undirbúa breytingar á
stjórnarskránni til næsta þings. En
hún gerði ekkert að því, Og B. J.
gat borið fyrir sig, er að þessu var
fundið á alþingi 1911, að það væri
samkvæmt ákvörðun ráðandi manna
í Sjálfstæðisflokknum, að ekkert
hefði verið að þessu unnið. Svo
komu fram tvö stjórnarskrárbr.frum-
vörp á þinginu 1911, annað frá
Landvarnarmönnum, hitt frá Heima-
stjórnarmönnum, og var frumvarp
Heimastjórnarmanna lagt til grund-
vallar í meðferð málsins á þinginu.
En málið varð ekki flokksmál, eins
og áður segir. Þó voru þeir allir
sex úr Sjálfstæðisflokknum, sem atkv.
greiddu á móti frumvarpinu út úr
neðri deild 1911, og þar á meðal
voru tveir aí þingmönnunum, sem und-
ir ávarpinu standa, B. Sv. og B. Kr.
Og allir þingmennirnir þrír, sem
undir ávarpinu standa, greiddu atkv.
í sumar á þinginu móti höfuðbreyt-
ingunni, sem nú liggur fyrir, en það er
breytingin á kosningarrjettinum, og
einn þeirra, Sk. Th., greiddi atkv. á
móti frumvarpinu út úr neðri deild.
En nú segjast þeir allir í ávarpinu
vilja framgang frumvarpsins á næsta
þingi, og er víst rjettast að efast
ekki um, að það muni vera talað í
fullri einlægni og alvöru.
3. gr. á að vera um „fjárhagsmál og
atvinnumál", en er ekkert annað en
hjal út í veður og vind. Þess er
vandlega gætt, að segja þar ekkert
ákveðið um nokkurn hlut. Ávarps-
mennirnir segjast vera með því að
koma skipaferðunum hingað til lands
{ hendur íslendinga. Svo segjast
þeir vilja bæta verslunina, bæta sam-
göngurnar og bæta bankafyrirkomu-
lagið. Og landbúnað og fiskiveiðar
segjast þeir „vilja láta sjer ant um
að styðja og efla". En er ekki svo
sem sjalfsagt, að allir menn í land-
inu vilji þetta, eða segist að minsta
kosti vilja það? Hvað á það að
þýða, að vera að gefa út gleiðritað
ávarp til þjóðarinnar um, að til sjeu
sjö menn í landinu, sem vilji þetta?
Hjeldu þessir menn, þar á með-
al ýmsir gamlir þingmenn, að al-
menningur væri þeirrar skoðunar,
að þeir gerðu sjer far um að spilla
fyrir samgöngumálum, bankamálum
og verslunarmálum landsins viljandi?
Eða að þeir væru fjandmenn íslensks
landbúnaðar og fiskiveiða og vildu
draga sem mest úr hvorutveggja?
Ef þeir hafa haldið, að almenn-
ingsálitið á sjer væri þetta, þá er
auðvitað ávarpið ekki til einskis
skrifað. En nú munu þeir ekki vilja
skrifa undir það. Og hvað á þá
þetta rugl þeirra að þýða?
4. gr. hljóðar svo: „Hag verka-
manna og húsmanna viljum vjer efla
og bæta kjör þeirra stjetta með end-
urskoðun á löggjöfinni". Það er al-
veg sama tóbakið og greinin næst á
undan, ekkert með því sagt, alls ekk-
ert. Þó það vekti fyrir þeim, að
gefa út lög um, að allir verkamenn
og húsmenn skyldu verða ánauðugir
þrælar, þá gætu þeir teygt þessa
grein stefnuskrárinnar þar yfir, með
því að segja, að þetta væri einmitt
hagsbótin, sem þeir hefðu hugsað
sjer þeim til handa.
5 gr* segir að þeir vilji að starfs-
menn þjóðarinnar sjeu ráðvandir og
rjettlátir, og að gætni sje sýnd í
fjármálum. Þetta er, eins og hitt,
ekkert annað en hjóm og froða. Þó
má vera, að ekki sje með öllu ástæðu-
laust af þeim, að taka þetta fram.
Við völd hjer í landinu var ekki alls
fyrir löngu klíka, sem kölluð var
ýmist óaldarflokkur eða fjárglæfra-
flokkur, og um alt land var þetta
talið rjettnefni. Ávarpsmennirnir
nýju eru kannske hálfhræddir um,
að einhverjir meðal almennings kunni
að minnast enn einhverra athafna
þeirrar klfku og vilja þvf taka það
fram, að þeir eigi ekkert skylt við
hana, en fordæmi allar hennar at-
hafnir, svo sem bankamálið gamla,
silfurbergsmálið sæla og margt og
margt fleira því líkt.
Yfir höfuð er þetta ávarp svo
fátæklegt og vesaldarlegt, að furðu
gegnir, þar sem undir því standa þó
að minsta kosti tveir gamlir þing-
menn, sem taldir. hafa verið standa
framarlega 1 flokki á alþingi. En
ávarpið ber helst vott um, að þeir,
sem undir það hafa skrifað, hafl
enga ákveðna skoðun fram að bera
á nokkru máli. Ef blaðið ísaf. hefði
gefið ávarpið út undir sfnu nafni og
sem sína stefnuskrá eingöngu, þá
hefði enginn undrast. En hitt undr-
ast margir, að flokkur manna leggi
á stað í kosningaleiðangur með ann-
að eins skjal og þetta á merkisstöng-
inni.
Og ekki bæta útskýringarnar, sem
fara á eftir greinunum 5> sem upp
hafa verið taldar. Þetta fálm er
kallað: „leiðir að efnalegu ogstjórn-
málalegu sjálfstæði íslands". Og nú
segjast þeir ætla að „fylgja sjálf-
stæðismálunum ötullega fram". En
ávarpið byrjar þó einmitt á þvf, að
þeir vilji ekki lengur eiga í neinu
höggi við Dani um þau. En er
það nú hægt, þegar til kemur, að
fylgja ötullega fram sjálfstæðismál-
um íslands án þess að reka sig á
Dani eða eiga um þetta við þá?
Þeir varast jafn-nákvæmlega að segja,
hvernig þeir ætli að fara að þessu,
eins og áður að segja frá því, hvern-
ig þeir ætli að fara að því, að bæta
atvinnuvegina og hag verkamanna
o. s. frv. Það er að segja: alt er
hjá þeim tómt hjóm, tóm froða, eng-
in hugsun og engin skoðun bak við
neitt af því, sem þeir segja í ávarp-
inu.
Fjórir að minsta kosti af þeim
sjö, sem undir ávarpinu standa, hafa
verið „bræðingsmenn". Þeir hafa
bundist skriflegum samtökum um það
við Heimastjórnarmenn, að vinna að
þvf, að koma sambandsmálinu fram.
Og þeir hafa þá látið uppi alt aðra
grundvallarskoðun á málinu en þeir
nú gera í ávarpinu. Hvoru eiga
menn nú heldur að trúa, að þeir
hafi þá, í samtökunum frá 1912,
ætlað að - taka fyrir íslands hönd
sambandskostum, sem þeir hafi talið
landi og þjóð til skaða, eða þá hinu,
að þeir hugsi ekkert og meini
ekkert með því, sem þeir segja nú í
ávarpinu um þessi mál. Annað-
hvort verður að vera. Það þriðja
er ekki til.
ísaf. segir í sfðasta tbl., að Sjálf-
stæðismenn, sem verið hafi við sam-
tökin 1912, hafi þegar látið það
uppi, að ef Danir vildu ekki að
„bræðingnum" ganga, teldu þeir sig
„ekki lengur bundna við hann".
Hjer getur ekki verið um að tala,
að leggja á þá nein bönd. Hoppi
þeir og skoppi alveg eins og sálir
þeirra girnast. Um önnur bönd er
auðvitað ekki að ræða en bönd
skoðana og sannfæringar hjá sjálfum
þeim. Ef þeir hafa álitið sambands-
lagafrumvarpið með breytingum
„bræðingsmanna" frá 1912 annað
eins ágæti og þeir sögðu þá, en á-
líta það með öllu óhafandi nú, þá
ætti ekki með neinum böndum að
vera hægt að breyta því. En annað
mál er það, þótt einhverjir af kjós-
endum kynnu að finna upp á að
segja, að það geti ekki verið mjög
ábyggilegir menn í málinu, sem
þannig fari að.
Með samtökin frá 1912 hefur af
ráðherra verið farið nákvæmlega eins
og ráð var fyrir gert í upphafi.
Hann hefur flutt erindið og komið
með svarið. Lagt svo til, að málið
væri látið hvílast á síðasta þingi. Ög
Lögr. hefur haldið því fram, að sam-
bandsmálið þyrfti ekki að koma til
greina við næstu kosningar vegna
þess, að ekkert útlit væri til þess, að
neins árangurs væri af því að vænta.
En ísaf. rfs þá upp og vill láta mót-
mæla með kosningunum þeirri stefnu
í málinu, sem hún hefur sjálf fylgt
tvö sfðastl. ár.
Verði henni að góðul
Gleðji hún sig nú í hjartans ein-
faldleik yfir ávarpinu þeirra fjelaga
sinna, þessum skoðanalausa hræri-
graut, sem enginn maður ætti að
geta boðið fram öðruvísi en svo, að
hann yrði að athlægi fyrir.
Brjef frá dr. Cook. Það er sagt,
að einn af vinum dr. Cooks norður-
fara hafi nýlega haldið uppboð í
New-Jork á nokkrum brjefum frá
honum, og hafi fengið góð boð í
þau. Eitt, hið dýrasta, var selt fyrir
500 dollara. Það brjef hafði Cook
skrifað meðan hann var { Khöfn í
mesta fagnaðinum eftir komuna að
norðan.
Stórslys i yitlantshaji. ■
Símað er frá Khöfn í gærkvöld,
að hollenska gufuskipið „Volterno",
stórt fólksflutningaskip, hafi brunnið
í miðju Atlandshafi. 521 manni varð
bjargað, en 136 fórust.
Fimskipanöfnin.
Margar uppástungur hafa Lögr.
þegar borist um nöfn á skipum ísl.
eimskipafjelagsins og eru þær taldar
upp hjer á eftir. í upptalningunni
merkir N. = Norðurlandsskipið, S. —
Suðurlandsskipið.
N. Skúli Magnússon, S. Jón Sig-
urðsson, N. Miðnætursólin, S. Ár-
ljómi eða Árroðinn, N. ísafold, S.
Lögrjetta, N. Eiríkur rauði, S. Leif-
ur hepni, N. Friðrik VIII., S. Krist-
ján IX., N. Frosti eða Jökull, S. Funi
oða Logi, N. Fram, S. Heim, N.
Jón Arason, S. Skúli Magnússon, N.
Máni, S. Sól, N. Hjörleifur, S. Ing-
ólfur, N. Akureyri, S, Reykjavík, N.
Dettifoss, S. Gullfoss, N. Norðurland,
S. Suðurland, N. Eggert, S. Sveinn,
N. Þór, S. Óðinn, N. Stígandi, S.
Elliði.
Lögr. vill benda mönnum á, að
hjá ýmsum eimskipafjelögum erlend-
is er það tíðkað, að öli skipanöfn
hvers fjelags um sig enda eins, t. d.
öll á ic, svo sem „Titanic", „Olym-
pic" o. s. frv„ á ia, svo sem „Luci-
tania", „Mauritania" o. s. frv. Þetta
þykir hagkvæmt. Líka má hugsa
sjer, að skipunum fjölgi síðar, og
ætti þá vel við að velja nöfn, er
halda mætti áfram með eftir vissri
reglu, svo sem ef menn vildu velja
skipunum heiti eftir helstu bæjum
landsins eða merkisstöðum, fossum
eða fjöllum, mönnum eða goðum,
eða einhverju slíku, er röð myndar
og fæðir sjálfkrafa af sjer ný og ný
heiti.
Eftir að þetta var skrifað, hefur
Lögr. fengið svohlj. brjef með uppá-
stungunni Dettifoss, Gullfoss:
Hr. ritstjóri. Þegar ákveða skal
nöfn á skipum Eimskipafjelags ís-
lands, verður að gera það af fyrir-
hyggju og eftir vissum reglum Það
skiftir alls ekki litlu máli, hver nöfn-
in verða, því að mikil skapraun væri
að því, ef þau yrðu ljót eða ósmekk-
leg. — Tilmæli Lögrjettu um nafna-
uppástungar eru tæplega fullnægj-
andi. Þar er aðeins gert ráð fyrir
tveim skipum, en ef fjelagið á nokkra
framtíð fyrir höndum, þá er ekki
minsti efi á því, að skipin verða
fleiri, og þá verður einmitt að hafa
hliðsjón af því við val nafnanna í
fyrstu.
í útlöndum er því hvervetna svo
farið, að skip sama fjelags hafa eitt-
hvað sameiginlegt í nafninu. Að
því eru ýms þægindi og sá kostur,
að strax má sjá af nafninu, hver er
eigandinn. T. d.: Nöfn á skipum
White Star línunnar enda öll eins:
Baltfí:, Olympft: og eins er um skip
Cunard línunnar: Mauritania, Lusi-
tania o. s. frv.
Sams konar reglu verður að fylgja
hjer.
Það er eflaust talsverðum örðug-
leikum bundið, en þó leyfi jeg mjer
að koma fram með uppástungur, sem
jeg sendi hjer með. Mjer blandast
ekki hugur um, að hægt sje að fá
næg nöfn eftir þessari reglu og mætti
jafnvel haga þeim eftir landshlutum
þeim, sem skipin sigla fyrir, eins og
þessi nöfn benda á.
Rvík >4/10 T3. Virðingarf.
M. F.