Lögrétta - 15.10.1913, Síða 2

174
L0GRJETTA
Lðgrjetta kemur út á hverjum mið'
vikudegl og auk þess aukablðð við og við,
minst (0 blðð als á árL Verð: 4 kr. árg.
á íslandl, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. j&ll.
saasaaaaaaaaaaaaaaaaagaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
j'lýju lögin um hval-
veiðamenn.
Ein nýju lögin frá alþingi f sumar
eru um hvalveiðar, og eru þau prent-
uð í Lögr. 17. sept. Með þeim er
hvalveiðamönnum algerlega bannað
að hafa bækistöðvar hjer við land
fyrir útveg sinn, og skuli Iögin öðl-
ast gildi 1. okt. 1915 og gilda til 1.
jan. 1925.
Áður hafa frumvörp sama efnis
verið lögð fyrir þingið, en ekki feng-
ið þar fylgi. Ástæðan til þess, að
frumvarpið komst f gegn nú, mun
einmitt vera sú, að hvalveiðar eru
að leggjast hjer niður hvort sem er.
Hvalveiðamennirnir hafa á síðustu ár-
um flutt sig hjeðari með útgerð sína
til suðurhafanna. Futningsmaður frum-
varpsins gat þess við framsöguna á
þingi, að allir væru þeir nú fluttir
hjeðan nema 3, og þessir þrfr, sem eftir
væru, segðust stórtapa á útgerðinni.
Af þessu virðist auðráðið, að hval-
veiðarnar mundu hverfa með öllu
innan skamms, þótt ekki væru þær
hindraðar með lagaboði.
Hvernig umræður um málið hafa
fallið í þinginu, verður ekki sjeð enn.
Þingtíðindaprentunin er ekki komin
svo langt. En Lögr. þykist muna
það rjett, að til orða kæmi f þing-
inu, að fsjárvert þætti að samþykkja
frumvarpið vegna þess, að hvalveiða-
menn þeir, sem enn reka hjer veið-
ar og eiga hjer veiðistöðvar með
dýrum byggingum og áhöldum, mundu
krefjast skaðabóta af landsjóði, og
ekki væri fullskoðað, hver rjettur
þeirra væri að lögum, ef til þess
kæmi. Að minsta kosti er það víst,
að spurst var fyrir um það til norsku
stjórnarinnar, hvernig farið hefði ver-
ið með þetta mál þar, þegar Stór-
þingið bannaði hvalveiðar við Noreg.
Svar upp á þessa fyrirspurn kom
ekki eins fljótt og við var búist, en
aðrar upplýsingar, sem alþingi fjekk
um þetta mál, styrktu það f þeirri
trú, að hvalveiðamenn hefðu engar
skaðabætur fengið af ríkissjóði Nor-
egs, þegar þeim var bolað í burtu
þaðan. Og f þeirri trú voru þing-
menn, þegar þeir samþyktu frum-
varpið hjer.
En eftir þinglokin kom svarið frá
norsku stjórninni. Hún segir, að
Stórþingið hafi 18. maf 1904 heimil-
að stjórninni 280 þúsund kr. til þess
að uppfylla sanngirniskröfur, er þau
11 hvalveiðafjelög, sem friðunarlög-
in hittu, ættu til bóta. Upphæðin
hafi numið a/3 af þeirri verðrýrnun,
sem talið hafi verið að yrði á veiði-
stöðvunum með lóðum og föstum og
lausum áhöldum við það, að veiðin
varð að hætta. Fyrir báta og tekju-
tap hafi engar bætur verið ætlaðar,
— Tíu af fjelögunum tóku þessum
kostum, en eitt fór í mál. Það tap-
aði málinu fyrir undirrjetti, hætti þá,
og fjekk svo sömu bætur og hin.
Nú má telja það víst, eða mjög
lfklegt að minsta kosti, að ef þingið
hefði fengið þetta svar frá norsku
stjórninni nógu smemma, þá hefði
það ekki samþykt frumvarpið um
hvalveiðamenn. Það mundi ekkert
hafa viljað eiga á hættu um skaða-
bótagreiðslur úr landsjóði. Það var
líka óþarfi, þar sem fyrirsjáanlegt er,
að hvalveiðarnar leggjast hjer niður
mjög bráðlega án afskifta löggjafar*
valdsins.
Aftur á móti væri það ekki ónýtt
fyrir hvalveiðastöðvaeigendurna, ef
þeir kynnu að geta látið landsjóð
borga sjer að meira eða minna leyti
stöðvarnar, sem ella yrðu þeim
verðlitlar, ef þeir verða að yfirgefa
þær hvort sem er, af því að þeir
hafa nú árlega stórtap á útgerðinni,
eins og framsögumaður frumvarpsins
sagði hjer f þinginu.
En hvað á nú ráðherrann að gera
við lög frá alþingi, sem svona stend-
ur á um? Á hann að fá þau stað-
fest þegar í stað, úr því að þingið
afgreiddi þau til staðfestingar, þó
fram sjeu komnar upplýsingar, sem
geri það mjög líklegt, að þingið
hefði ekki afgreitt lögin, ef þær
hefðu legið fyrir því? Eða á hann
að fresta uppburðinum fyrir konungi
til staðfestingar og leggja málið aft-
ur fyrir næsta þing? Hjer stendur
nú svo sjerstaklega á, að lögunum
er ekki ætlað að koma í gildi fyr
en 1. okt. 1915, svo að næsta þing
getur sagt álit sitt um málið fyrir
þann tíma. En ef svo hefði ekki
verið, ef þau hefðu átt að ganga í
gildi þegar f stað, hvort væri þá
rjettara, að fá lögin staðfest undir
eins eða gefa þinginu kost á að at-
huga málið að nýju? Lögr. er fyrir
sitt leyti ekki í neinum vafa um
svarið, en hún setur fram spurning-
una mönnum til athugunar.
Hjer er nýtt tilfelli af Iíku tægi
og lotterímálið, sem svo mikið var
um rætt á sfðasta þingi.
Mjólkin upp í 22 aura,
Ekki hærra í þetta sinn. En ráð-
gert var, að smella henni upp í 25
au. í haust. Þeim hefur þótt stökk-
ið of stórt frá 20—25 au.
En nú mega þeir góðu kúabænd-
ur fara að vara sig. Þegar þeim var
gert að skyldu að selja hreina mjólk
hjerna um árið, þá þótti þeim það
svo mikill aukakostnaður — frá því
sem verið hafði, að þeir ruku til og
hækkuðu hana um 2 aura pottinn.
Það var þá látið heita svo, að þetta
háa verð ætti að standa nokkrar vik-
ur meðan verið væri að vinna upp
kostnaðinn við hreinlætið. í haust
hefði því mátt búast við, að þessi
vara lœkkaði að minsta kosti ofan í
18 aura. En í stað þess hækkar
hún upp í 22 au. Því segi jeg:
mjólkurframleiðendurnir mega nú fara
að vara sig, að þeir eyðileggi ekki
fyrir sjer þennan ágæta markað með
græðginni.
Húsmæðurnar hjerna í Reykjavík,
og bændur þeirra, eiga að hafa leyfi
til að leggja orð í belg um það, hvað
þær gefa fyrir sína vöru. 22 aurar
fyrir mjólkurpott er oý hátt verð\
mjólkin er ekki þess virði, og þarf
ekki að vera svo dýr. Hjer eru fáir
milliliðir, og framleiðandinn þarf ekki
20 au. fyrir pottinn til þess að lifa
góðu lffi af þvf að framleiða mjólk.
Og minna má gagn gera en þessi
hækkun: 4 aurar á pottinn á 1—2
árum. Fátæklinga-heimili, sem hafa
4 börn eða fleiri, þurfa c. 700 potta
af mjólk á ári. Verðhækkunin nem-
ur fyrir þau 28 kr. á ári. Og á efn-
aðra heimili er þessi verðhækkun svo
sem 40—50 kr. árlegur skattur. Þetta
væri ekkert um að tala, ef það væri
nauðsynlegt. En það er ekki nauð-
synlegt að leggja þennan skatt á sig,
eða láta leggja hann á sig; og það
er ekki rjett fyrir þá, sem hafa tök
á þvf, að ljetta þessari óþörfu byrði
af fátæklingunum, að láta undir höf-
uð leggjast að gera það.
Sveitabændur segja, að það sjeu
Reykvíkingar, sem skapi þetta óhæfi-
lega háa verð á mjólkina; þar sjeu
upptökin. Má vel vera, jeg skal ekki
dæma um það. Eðlilegt og, að nær-
sveitamenn láti ekki lengi neyða sig
til að taka hærra verðið, þegar það
er í boði.
Jeg segi: minna má gagn gera en
þessi verðhækkun. Lítum á hvað
hún þýðir fyrir mjólkurframleiðand-
ann. Það er ónýt kýr og ekki hald-
andi, sem ekki mjólkar 2500 potta
á ári. Verðhœkkunin nemur þá 100
kr. á kverri kýrnyt\ það er 1000 kr.
tekjuauki á ári fyrir 10 kúa bónda.
Eigum við, kaupendurnir, nú að
láta halda áfram að mjólka pyngjur
okkar, eða eigum við að fara að
tala með um það, hvað við viljum
gefa fyrir okkar vörur?
Þetta ónáttúrlega háa verð á mjólk
hjer í Rvík þarf að lagfæra. Og
það duga engin ráð til þess nema
samtök húsmæðra. Jeg skrifa þess-
ar línur aðeins til þess að vekja máls
á frekju mjólkursalanna, til þess að
aðrar húsmæður taki þetta til yfirveg-
unar. En jeg vænti þess, að þess
verði ekki langt að bfða, að nokkr-
ar konur í Reykjavfk tali sig saman
um, hverri aðferð skuli beita til að
færa þessa vitleysu í lag.
Mjólkursalarnir verða væntanlega
svo skynsamir að þegja við þessum
athugasemdum mfnum; þeir mega
trúa því, að hvert orð, sem þeir færu
að reyna að bera f bætifláka fyrir
sig með, mundi verða þeim til meiri
óþæginda, en ekki til ávinnings. Jeg
heyri sagt, að enn sjeu aðeins 2 eða
2 mjólkuframleiðendur, sem hækkað
hafi mjólkurverðir; en hve langt verð-
ur þangað til hinir koma með, ef
allir þegja?
H ú s m ó ð i r.
Bókafregn.
Islandica VI.: Icelandic aut-
hors of lo-datj. Btj Hnlldór
Hermnnnsson. Itaca, N.
Y. 1913.
Hjer er enn eitt bindi af hinu
ágæta safnriti Halldórs Hermanns-
sonar, og hefur inni að halda nafna-
skrá yfir núlifandi íslenska rithöfunda;
er þar stuttlega getið um helstu æfi-
atriði og talin upp rit þeirra, og
víðast ritgerðir, sem nokkuð kveður
að. Á undan er fróðlegur og vel
saminn formáli um íslenskar bók-
mentir. Bendir höf. þar alveg rjetti-
lega á mikilsvert atriði, sem aldrei
má gleyma, að mikill hluti ritsmfða
vorra frá því um 1550 og fram á
19. öld er enn óprentaður. En það
vita allir, sem til þekkja, að í því er
mjög margt merkilegt, og þegar öll
kurl koma til grafar, hygg jeg megi
fullyrða, að þegar litið er á íbúa-
töluna á íslandi og hún borin saman
við íbúatöluna í Danmörku, Noregi
og Svíþjóð á sama tfmabili, þá munu
bókmentir okkar frá siðabótartíman-
um og fram undir daga Holbergs
vera undir það eins miklar hlutýalls-
lega og bókmentir bræðraþjóða
vorra, og þær hafa áreiðanlega það
fram yfir, að á þeim er einkennilega
þjóðlegur blær, en um bókmentir
hinna Norðurlandaþjóðanna á þeim
tímum gætir þjóðernisins lítið (nema
helst hjá Svíum). — Svo á 18. öld-
inni komast systurþjóðirnar langt
fram úr okkur, og f vísindalegum
bókmentum á latínumáli gátum við
aldrei jafnast á við þær, því hinir
miklu lærdómsmenn okkar, er á þá
tungu rita, sneru allir að heita má
að einu, fornöld Norðurlanda, en við
eignuðumst aldrei vfsindamenn eins og
Bartholinana eða Steno, sem urðu fræg-
ir um allan heim fyrir uppgötvanir
sínar í læknisfræði og nátúruvísind-
um. En við megum vera þeim mönn-
um þakklátir, sem hjeldu uppi heiðri
þjóðarinnar og glæddu andlegt líf
hennar á verstu eymdartímum henn-
ar.
Á 19. öldinni verða prentuðu
bókmentirnar talsvert fjölskrúðugri,
og nú í byrjun 20. aldar má með
rjettu segja, að í skáldskap og í
einstöku vfsindagreinum eigum við
menn, sem okkur er mikill sómi
að. En einu tekur maður eftir,
þegar maður lítur yfir þessa bók,
og það er, hvað fáar fróðleiksbœkur
eru gefnar út á íslensku. Ritgerð-
um og smápjesum er nóg af, en
bœkurnar eru fáar, alt of fáar. Þetta
leiðir sumpart sjálfsagt af þvf, hvað
dýrt er að prenta þær, en getur
lika bent á annað, að fáir af fræði-
mönnum okkar hafa það starfsþrek,
sem þarf til að semja heila bók,
suma vantar sjálfsagt tíma, aðrir
kunna ekki að nota hann, þó þeir
hafi hann. Það er nærri því grát-
legt að hugsa til þess, að til er á
íslandi fjöldi ritfærra og fróðra
manna, sem ekki geta fengið sig til
að sigrast á tómlæti sfnu og semja
bækur um hitt og þetta, sem þeir
þekkja betur en íslensk alþýða gerir
alment. Enn eru mörg svið mann-
legrar þekkingar, sem eru okkar gáf-
uðu alþýðu ókunn eða lftt kunn, af
því aldrei hefur verið ritað um þau
á íslensku. Og ef menn ekki treysta
sjer til að frumrita, þá má þó þýða út-
lendar fræðibækur. Mjer er í barns-
minni, hvað mikla ánægju jeg hafði
af Eðlisfræði Fischers og Stolls
grísku goðafræði, tveimur ágætlega
þýddum fræðibókum, góðum fyrir
sinn tíma. Og þó slfkar ritsmíðar
ekki altaf sjeu eins frumlegar eða
dýrðlega úr garðí gerðar með mynd-
um og rit útlendra fræðimanna, sem
&
I
Snotrir Ulstrar og
V etrarf rakkar
í eindæmis úrvali frá 12,50—65,00.
Fallegt snið, nýtísku litir.
Föt
frá 12,50—45,00
Sá, sem vill fá sjer snotur nýtísku-
föt, ætti að líta á ensku sýnishornin
hjá mjer, sem kosta
kr. 35,00 og 45,00.
Snoturt snið, nýtísku efni.
NB> Athugið það, að hvergi á
Islandi fæst karlmannsfatnaður jafn
góður og ódýr sem f
Brauns verslun.
sem sje frá hvirfli til ilja, frá instu
fötum til hinna ystu, alt fyrir einar
17 krónur.
b
cJirauns varslun
Adalstrœli 9.
standa betur að vígi, geta þær haft
mikla þýðingu fyrir okkur, lagt fyrsta
grundvöllinn á bókmentagrein, sem
er ný á okkar tungu, og það er
ekki lítills virði.
Eins og við mátti búast, er rit
Halldórs leyst af hendi með sömu
vandvirkni og samviskusemi og fyrri
bindin af Islandica. Það má auðvit-
að altaf deila um það, hverja á að
taka upp í þess konar rithöfundatal
og hverja ekki, og getur verið að
höf. hafi farið fullangt í því að taka
upp suma ritgerða- og kvæðahöf-
unda. Jeg sakna þó einstöku rit-
höfunda. Þannig finst mjer það galli,
að ekki er getið um Odd Björnsson,
okar einasta guðspeking að kalla
má, sem auk þess hefur ritað ýmis-
legt annað, og hefur það fram yfir
marga fslenska höfunda, að hann
kann að rita fallega íslensku. Það
er auðvitað af vangá að hann hefur
fallið úr. Á einum stað hef jeg
rekið mig á leiðinleg prentvillu, þar
sem dánarár Bóluhjálmars er á bls.
9 talið 1871 fyrir 1875, en annars
virðast prófarkir vel lesnar. Þá hefði
jeg og viljað óska, að rit hvers höf-
undar hefðu altaf verið talin í þeirri
röð, sem þau hafa komið út f; það
er gert yfirleitt, en bregður út af
stundum. En þetta eru alt smágall-
ar. Þá er það mjög gott, að höf.
tilfærir nákvæmlega helstu ritgerðir
og bækur, sem geta um menn þá,
er hann nefnir, og getur um hvar
myndir af þeim sje að finna.
Óskandi er að Halldóri auðnist
að gefa út margar auknar og end-
urbættar útgáfut af rithöfundatali
sínu, svo sem 10. hvert ár eða svo.
Nú hafa flestar þjóðir skrár yfir
kunna menn, og þó þeim öllum sje
ábótavant eins og eðlilegt er, þar
sem mjög erfitt er að semja slík rit,
þá eru þau altaf einkar þarflegar og
fróðlegar bækur. Og um bók Hall-
dórs má með fullum sanni segja, að
þó hún grípi yfir lítið svið, þá má
þó telja hana f besta flokki þess-
konar bóka.
Khöfn. W9 1913.
Sigýíis Blóndal.
lýjar hækur.
Nýútkomnar skáldsögur eru: „Sög-
ur frá Skaftáreldi", 2. bindi, eftir
Jón Trausta, „Frá ýmsum hliðum",
smásögur eftir Eiaar Hjörleifsson.
Eitt leikrit er nýútkomið, „Ljen-
harður fógeti", eftir Einar Hjörleifs-
son.
„Hrannir" heitir nýútkömið safn
af ljóðmælum, eftir Einar Benedikts-
son.
Enn er nýútkomið: „í helheimi",
eftir Arne Garborg, ljóðsaga, þýdd
af Bjarna frá Vogi, og „Ingvi hrafn",
saga eftir Gustav Freytag, þýdd af
sama.
Allar þessar bækur eru frá bóka-
verslun Sig. Kristjánssonar og verð-
ur síðar getið nánar.
Bókmentafjelagsbækur í ár eru:
Eitt hefti af „Safni til sögu íslands",
framhald eftir B. Th. Melsteð, hefti
af Sýslumannaæfum og hefti af
Fornbrjefasafni. Ennfremur „Goða-
fræði Norðmanna og íslendinga",
eftir Finn Jónsson prófessor, og svo
„Skírnir".
Á Gullbrúðkaupsdegi
hjónanna Þorbjargar Helgadóttur og BjSrns
GuðmundS8onar á Marðarnúpi,
14. sept. 1913.
Til heiðurs ykkur helgist þessi stund
og hugans alúð sitt mun best til leggja;
við heilsum ykkur vinar meður mund
á merkisdegi’ í lífsferð ykkar beggja.
Þvl mjer og öðrum finst þið koma’ úr ferð;
við farsælt leiði ykkur ber að landi
Þau fimtán árin eru’ ei lítils verð,
sem eydduð þið I góðu hjónabandi.
Að leggja’ af stað með ekki mikinn auð
og eiga á hættu að mæta ýmsum vanda
og þurfa að vinna mörgum börnum brauð
er best, ef hönd úr ermi’ er látin standa.
Þá oft má herða afl í vöðvataug
og áhyggjurnar værð og hvíldir banna.
í laun þið hafið meira’ en brot af baug,
já, baugur heill, það dæmir okkur sanna.
Heimili ykkar (slenskt jafnan var,
þið altaf gerðuð minna þiggja’ en veita,
og gæfa’ er það, ef götur auðmýktar
ei ganga þarf og hjálpar sjer að leita.
Og landið heíur hlotið ykkar jóð;
þið helgar skyldur með því viljið ynna,
já, lagt af mörkum I þann eignasjóð
hvar ættjörðin má sitt hið besta finna.
Já, gaman er að bjarga sínum bát
og bera hærri hlut ( ölduskvaki.
Þið eruð ekki ennþá orðin mát,
þó áratugir margir sjeu’ að baki.
Og heiðum degi heilsið lengi enn
og hamingjan ei láti ykkur bresta;
jeg óska þess, að uppvaxandi menn
sjer ykkar sögu ( minni vildu festa.
Kristjdn Sigurbsson.
Kjötvöntnn í Noregi. Borgar-
stjórnin í Kristjaníu samþykti nýlega
áskorun til stjórnarinnar um, að af-
numið yrði bann gegn innflutningi
á frystu kjöti frá Argentínu, en
norskir Iandbændur höfðu á sinni
tíð fengið þetta bann lögtekið. Segir
í ástæðum fyrir þessari áskorun, að
meðal borga- og kaupstaða-búa f
Noregi sje kjöt orðin svo dýr vara,
að ekki sje öðrum fært að kaupa
hana en ríkismönnum. Eigi almenn-
ingur að geta veitt sjer kjöt til fæðu,
verði að flytja það inn í landið.