Lögrétta - 15.10.1913, Side 3
L0GRJE)TTA
175
Kvenpils frá 4,00-10,00,
Vetrarkápur barna og unglinga.
Drengjayfirfrakkar.
Drengjaföt. Alt nýkomid í
Brauns verslun, Ilvík.
Sængurdúkurinn
alþektl frá 1,00—1,65.
Rúmteppi, hvít og mlslit.
Hörlök. Rekkjuvoðir, hvít og mislit.
Drengja- og telpupeysur, afarstórt úrval
í Brauns verslun.
grjej aj Suínrnesjnm.
Þó við sjeum ekki lengra frá
Reykjavík en við erum, fáum við þó
frjettir af þinginu Htið fyr en þeir,
sem búa í fjarlægustu sýslum lands-
ins. Þó mótorbátar sjeu á ferð úr
Reykjavík öðru hvoru, þá koma
blöð mjög sjaldan eða aldrei með
þeim, en ferðum „Ingólfs" og land-
póstanna ber oft svo nákvæmlega
saman, að furðu gegnir, og þar af
leiðir, að ferðirnar koma ekki eins
vel að notum og æskilegt væri. Ann-
ars þykir mönnum „Ingólfs"-ferðirn-
ar ekki sem hentugastar, þar sem
ekki eru áætlaðar nema 2 ferðir í
september og 3 í október, sem er
þó helsti milliflutningatími úr Reykja-
vík til Suðurnesja, er fjöldi fólks
kemur úr sumardvöl sinni, bæði fólk
úr kaupavinnu og sjómenn af fiski-
skipum til heimila sinna, og getur
það oft orðið óþægilegt, þegar ferðir
eru svona strjálar.
Mótorbátar í Keflavík hafa fiskað
fremur tregt í sumar, en af því að
verð á fiski er mjög gott, þá er
hugsanlegt að þeir sleppi vel við út-
gerðarkostnaðinn, þó bæði beita (síld)
og olía sje dýr, og svo þetta lang-
varandi þurkleysi síðan snemma í
júlí, mikið af fiski hálfþurt og sumt
nýþvegið.
Ekki þykja okkur alþýðumönnun-
um sumar frjettirnar af þinginu sjer-
lega glæsilegar, t. d. sum atriði í
fjárlögunum, þar sem Grindavíkur-
mönnum er neitað um 15000 kr. til
vegar af Njarðvíkurfitjum áleiðis til
Grindavíkur, en ýmsir hjegómabit-
lingar eru veittir, meðal annars 2
drengjum veittar 1600 kr. til að full-
komna sig í hljómleikum. Hvort
skyldi landinu liggja meira á góðum
vegum, eða hljómleikum? Það er
annars undarlegt, hvað seint gengur
með vegagerðir hjer að sunnanverðu.
Akvegir eru þvert og endilangt um
Árnesssýslu og að nokkru um Rang-
árvallasýslu, og víðar, og svo er járn-
braut ofarlega á dagskrá um sömu
sýslur. Þetta finst sumum talsvert
misrjetti, og mun þó Gullbringusýsla
leggja tiltölulega sinn part til land-
sjóðs bæði í beinum og óbeinum
sköttum. 1 fyrra vetur var ungur
maður efnilegur á ferð með hesta til
að sækja nauðsynjar fyrir föður sinn
niður til Keflavíkur, sem kallað er úr
Grindavík. En á leiðinni upp eftir
dreif svo mikinn snjó niður, að mað-
urinn komst í vandræði, misti frá sjer
hestana og komst með illan leik heim,
lagðist svo veikur og dó eftir nokk-
urn tíma. Auðvitað átti vegarleysið
aðalþáttinn í þessu slysi. Þess skal
getið, að áfengi kom hjer alls ekki
til mála. Þá mætti og geta þess,
hver sældarkjör það eru, að leita
læknis úr Grindavík og Höfnum til
Keflavíkur í ófærð á vetrardegi, því
vel getur skeð, að Suðurnesjabúar
fái læknir, sem ekki telji sjer skylt,
ef hans er leitað, t. d. til konu í
barnsnauð, að bfða eftir að færðin
batni, ef hans er vitjað í ófærð, sem
vel getur skeð.
Það stendur í einkargóðri ritgerð
eftir núverandi landlækni, að eitt
mannslff muni vera, ef mig minnir
rjett, 15000 kr. virði. Grindvíkingar
hafa þá beðið þingið um fjárhæð, sem
einu mannslffi svarar, og sennilega
hefur þeim verið í minni áðurnefnt
slys og viljað koma í veg fyrir, að
slfkt kæmi fyrir oftar, að þvf leyti,
sem þeir gætu við ráðið. Að Grind-
vfkingum sje þetta áhugamál, sjest
best á því, ef það er rjett, sem sagt
er, að þeir ætli að leggja fram 10
þúsund kr. frá sjálfum sjer. Ymis-
legt fleira, lítt skiljanlegt okkur al-
þýðumönnunum, mætti telja af gerð-
um þessa síðaata þings. En máske
tækifæri gefist seinna.
Suðurnesjabúi.
yithugasemð
við »móðurmálsfriðun<( Jóns alþingism. Ólafs-
sonar í blaðinu »Reykjavik«.
Eftir
Hallgrim Thorlacius.
Alþingismaður Jón Ólafsson hefur
ritað nokkra pistla í blaðið „Reykja-
vík", er hann nefnir: „Móðurmáls-
friðun". í greinum þessum finnur
hann að mállýtum og öðru því, er
honum þykir klaufalegt í rithætti
manna. í einum pistla þessara snýr
hann máli sínu að mjer, og kveður
mig hafa rangsett tilvfsunarfornafnið:
„er“ í ritdómi um Bólu- Hjálmars-
sögu. í ritdómi þessum er komist
svo að orði um nefnda sögu:
„Ymsum heiðursmönnum er jafnvel
„borinn þjófnaður á brýn og hvers
„konar varmenska, er jafnan hefur
„farið sæmdarorð af".
Þetta kveður Jón Ólafsson ranga
orðaskipun, og farast honum um það
svofeld orð:
„Eftir rjettum málsskipunarreglum
„verður að skilja þetta svo, að jafnan
„hafi farið sæmdarorð af varmensku*.
Allir menn með viti sjá, að for-
nafnið „er" á við „sæmdarmenn",
en ei við „varmenska*. Þetta hefði
verið augljóst hverjum rata, ef til-
vísunarfornafnið „er“ hefði verið
beyjanlegt og sjálft getað sýnt kyn,
fall og tölu, en það getur það ekki,
og þvf hefur Jón Ólafsson sjeð sjer
færi á að snúa út úr. Jón Ólafsson
virðist álíta, að fornafnið „er" eigi
ávalt að vfsa til næsta nafnorðs á
undan, og geti eigi vísað lengra
aftur fyrir sig, ef rjett sje ritað.
Mjer fjell allur ketill f eld, er jeg
las þessa vitleysu. í fornum ritum,
er öðlast hafa heiðursnafnið „gull-
aldarrit", kemur þó Ifk örðaskipun
þráfaldlega fyrir. Jeg ætla þá að
bera fyrir mig eigi ómerkari rithöf-
und en Snorra Sturluson. Ekki er
hann búinn að rita meira en fimm
lfnur af Heimskringlu sinni, er hann
rangsetur tilvísunarorðið „er* eftir
kenningu Jóns Ólafssonar. Snorra
farast þar svo orð:
„Af hafinu gengr langr hafsbotn til
„landnorðs, er heitir Svartahaf", (sbr.
H.-kr., Rvík 1892, bls. 1).
Á líkan hátt hefði Jón Ölafsson
getað snúið út úr þessari orðaskip-
un Snorra og sagt:
„Eftir rjettum málsskipunarreglum
„verður að skilja þetta svo, að land-
„norðrið heiti Svartahaf".
Jeg ætla aðeins að nefna eitt
dæmi til hjá Snorra, til þess að
verða ekki of langorður:
„Dómarr hjet son Dómalda, er þar
„næst rjeð ríki", (sbr. H.kr. Rík 1892,
bls. 21).
Fornafnið „er" á hjer við Dómarr en
ekki við Dómalda, og vísár því lengra
aftur fyrir sig en Jón álítur leyfilegt.
Jeg vil ennfremur benda Jóni á þess-
ar setningar í Sturlungu:
„Ingimundr prestr sagði sögu Orms
„Barkeyjarskálds ok vísur margar ok
„flokk góðan við enda sögunnar, er
„Ingimundr hafði ortan".
Það er hverjum manni með viti
auðsætt, að fornafnið „er“ vísar hjer
til: „flokk góðan", en eigi til: „enda
sögunnar", því Ingimundur prestur
hafði ort flokkinn, en ekki enda sög-
unnar. Enn vil jeg benda Jóni á
þessar setningar f Njálu, er jafnan
hefur þótt fyrirmynd að málfegurð:
„Kári mælti: „Illa verður slíkt, er
„þeir skulu taka hrakninga fyrir vánda
»menn, er saklausir eru". (Sbr. Njála,
Rvík, 1894, bls. 211).
Um þetta mundi Jón Ólafsson
hafa sagt: „Þetta er kostulegt
dæmi rangsetts tilvísunarorðs, því
eftir rjettum málsskipunarreglum
verður að skilja þetta svo, að vond-
ir menn sjeu jafnan saklausir". Jón
Ólafsson hlýtur nú að sjá, hvflíkur
barnaskapur það er af honum, að
ætla mjer, og öðrum líkum smælingj-
um, að rita skipulegar hinum mestu
ritsnillingum gullaldarinnar.
í áðurnefndum ritdómi kemur
fyrir orðasambandið: „að renna
grunum á". Þetta segir Jón Ólafs-
son að sje rangmæli. Mjer brá
mjög í brún, er jeg las þetta. Jeg
hjelt, að orðabókarhöfundurinn Jón
Ólafsson væri betur að sjer í forn-
málinu en þetta. í fornum ritum
er ýmist sagt „að renna grunum í“,
eða: „að renna grunum á*. í Guð-
mundarsögu koma þessar setningar
fyrir:
„Biskupinn (n.fl. Guðmundur) svarar:
„sje ek nú, at þú rennir grunum á
„mína sögu ok lokkar mik svá til
„gjafa. (Sbr. Biskupasögur II, 132).
Að vísu merkja orðin: „að renna
grunum á“ á þessum stað ekki það,
„að hafa hugboð um“, heldur „að
rengja", en í Sturlungu koma þau
einnig fyrir, og hafa þar nákvæmlega
þýðinguna: „að hafa hugboð um".
Þegar Kolbeinn ungi reið vestur á
land á hendur Tuma Sighvatssyni,
segir svo frá:
„Þá beó í Garpsdal Gunnsteinn
„Hallson ok Vigfús son hans. Þeir
„Kolbeinn leto þar alla luti í fridi,
„en hvergi annarstadar, ok renndo
„menn grunum á fyrir hvat þetta var".
(Sbr. Sturl. II. bls. 50S-8, útg. Khöfn
1818, sbr. útgáfu Guðbrandar, Oxford
1878, bls 42sS).
Rangt er það einnig hjá Jóni Ól-
afssyni, er hann telur þátíðina „rjeði"
af sögninni „ráða" ranga. Orðmynd
þessi er orðin gömul og hefur feng-
ið fulla hefð í málinn. Veit ekki
orðabókarhöfundurinn, að orðmynd
þessi kemur fyrir í Jómsvíkingadrápu:
„ótrauðr á haf rjeði" og f fleiri
fornum ritum? Sögn þessi er búinn
að fá veika beygingu, eins og marg-
ar aðrar sagnir, t. d. sögnin „þvo".
Enginn segir nú framar „þvó" eða
„þó", heldur: „þvoði". Jón hefði
því átt að spara sjer þessa aðfinslu
við blaðið „Lögrjettu*.
Jón Ólafsson ætti eftirleiðis að
að varast að hlaupa á sig, er hann
vítir rithátt manna; ella kunna
menn „að renna grunum á" þekk-
ingu hans á móðurmálinu. Að
minsta kosti ætti hann að hafa vit
á því, að gera sig ei að þarflausu
beran að fáfræði.
Konurl Ef þið viljið lesa
góðar bækur, eða ef þið viljið styðja
að því að aðrir geti það, þá ættuð
þið að ganga í Lestrarfjelag kvenna
Reykjavíkur, sem hefur bækistöð sína
í Thorvaldsensstræti 2 (gamla kvenna-
skólanum). Fjelagið gerir sjer far
um að kaupa aðeins góðar bækur,
bæði skemti- og fræði-bækur, og einu
sinni á mánuði heldur fjelagið fundi
til þess meðal annars, að rekja og
ræða efni nokkurra hinna helstu
bóka. Á fundunum er og lesið blað,
er fjelagskonur rita.
Útlán bóka fer fram 4 daga vik-
unnar: sunnud. kl. i'/a—3,ogmánud.,
miðvd. og föstud. kl. 6—8 síðd.— A
útlánssalnum liggja blöð, bækur og
tfmarit til aflestrar.
Bókaeignin er orðin hátt á 5ta hndr.
bindi og er fjelagið þó aðeins tveggja
ára gamalt. Fjelagar eru ioo að tölu,
en ættu að skifta hundruðum í jafn-
fjölmennum bæ og Reykjavík er.
Gjaldið er 3 kr. um árið, eða sem
svarar verði einnar bókar. Stúlkur,
er stunda nám hjer, ættu ekki að
sitja sig úr færi með að ganga í fje-
lagið; þeim er heimilt að vera f því
einn mánuð í senn, gegn 50 a. gjaldi
um mánuðinn.
Auk þessa heldur fjelagið opinni
lesstofu fyrir börn bæjarins. Þar geta
börnin lesið lexíur sínar og fengið
að láni á lestrarsalnum ýmsar bækur
til stuðnings skólanámi sínu, ennfr.
sögubækur og æfintýri. — Barnales-
stofan tekur til starfa fimtud. 16. okt.
og verður opin alla virka daga, 2
kl.st. í senn, eða mánud., miðvikud.
og föstud. kl. 4—6 e. h. og þriðjud.,
fimtud. og laugard. kl. 5—7 e. h.
Aðgöngumiðar fást á lesstofunni
og kosta 10 au. um mánuðinn.
Styðjið góða viðleitni með því að
ganga f fjelag þetta. Nánari upp-
lýsingar á lesstofunni.
Stjórn nLestrarfjel. kvenna Rvíkur«.
Ferð 111 Barðastrandarsýslu.
Eftir Guðm. Hjaltason.
IV.
Fjöll og flrðir.
1 miðri sýslunni er hvert háa og
bratta fjallið og hver mjói og langi
fjörðurinn bak við annað.
Upp úr Þorskafirði fór jeg vestur
yfir Hjallaháls. Eru allbrattar sneið-
ingar upp á hann og hann nokkuð
breiður. Svo komjeg ofan í Djúpa-
dal, æskustöðvar Bjarnar ráðherra.
Þar er skóglendi talsvert, en aðeins
2—3 bæir. Heitir fjörður sá Djúpa-
dalsfjörður eða Djúpifjörður. Fyrir
vestan fjörð þann er Ódrjúgsháls, og
er hann minstur af hálsum þessum;
rjett vestur af honum er Gufudals-
fjörður; þar er Gufudalur og nokkrir
aðrir bæir. Er þar og eitthvað af
skógi. Svo kemur Gufudalsháls;
hann er einna hæstur af hálsunum
og ákaflega brattur, með stöllum og
skriðum; er vegurinn upp á hann
einlægar krákustígs-sneiðingar, oft
fremur tæpar, verða oft ófærar á
vetrum vegna harðfennis og hálku.
Virtust mjer sneiðingar þessar hálfu
hærri og miklu tæpari en á Bröttu-
brekku. Fyrir vestan Gufudalsháls
er Kollafjörður; austan við hann —
f Gufudalshálsi vestanverðum — eru
fagrar hamrahlíðar með talsverðum
skógi langar leiðir inn með firðinum.
Renna tvær ár í fjörðinn innarlega
og er óvegur í sjávarhamraurð á milla
þeirra. Fyrir vestan Kollafjörð er
Klettháls með fallegum hömrum. Er
hann nokkuð lægri en Gufudalsháls;
og fyrir vestan Klettháls er Kvíg-
indisfjörður; er og skógur við hann,
einkum austanvert. Það er mjög fal-
ltg hamrastallahlíð vestanvert við
fjörðinn. Enda eru fjöllin hjer al-
staðar mjög klettótt, einkum þegar
út með fjörðunum dregur. — Frá firði
þessum fór jeg yfir lágan háls að
Skálmarfirði og svo að Vattarnesi og
Vattarfirði; en þar fyrir vestan er
Kerlingarfjörður og lágt eiði er milli
hans og Skálmar og Vattarfjarðar;
verður við það Skálmarnesið nær þvf
afhólmað. Skógur er nokkur f fjörð-
um þessum.
V.
íingmannalieiðl og Vatnsdalur.
Frá Vattarnesi fór jeg yfir á heiði
þessa; hún er löng, 5—6 tíma reið;
eru 2 ár á henni, og öll er hún þak-
inn urðarholtum, og voru nú í laut-
unum verstu fannir, hestar lágu á
kviði í þeim og ófærð varð líka fyr-
ir manninn. Altaf var þurt og bjart
norðanveður. En samt leiddist mjer
heiðin svo, að jeg held jeg hafi
hugsað um hana líkt og Þorsteinn
Erlingsson, því mjer datt í hug: Sje
nú heiðin svona í björtu vorviðri,
hvað mun hún þá vera í dimmu ill-
viðri? Blóm voru líka örfá sprung-
in út á henni. En þau eru þar nú
samt innan um grjótið, og þegar
þau springa út, þá gera þau heiðina
viðunanlega. En litlir hagar held
jeg þar sjeu, og dregur slíkt aftur
úr ánægjunni, sem blómin, lyngið og
kvistirnir veita hjer og hvar á heið-
inni. En þegar ofan af heiðinni
dregur, þá fer að skána landslagið;
þá kemur Þingmannadalur og þá
smábyrjar skógurinn neðst í dalnum og
eykst svo á sljettlendinu milli Þing-
mannadalsár og Vatnsdalsár.
Vatnsdalur er Iangur, óbygður dal-
ur og er feiknamikill skógur í hlíð-
um hans beggja megin við vatnið,
og svo stór að rafta má fá þar, og
Svo þjettur, að þörf þykir að gresja
hann og hefui ungmennafjelag Barða-
strandar unnið að því.
Sagt var mjer að 4—5 tíma gang-
ur væri kringum Vatnsdalsvatnið og
að það væri nær því óslitinn skóg-
ur, smærri og stærri, kringum það,
og virtist mjer svo vera. Mýbit er
þar oft mikið. Vestur af Vatnsdal
er Penningsdalur; innst í honum er
líka mikill skógur. Vestur af Penn-
ingsdal er Þverárdalur; þar er líka
talsverður skógur. Reynir er hing-
að og þangað í skógum þessum, og
víðar í skógum sýslunnar.
VI.
Barðaströad.
Barðaströnd er mjó strandlengja
undir tveimur snarbröttum hamra-
fjöllum, en á milli þeirra skeifumynd-
uð dalkvos, sem skerst inn í hálend-
ið, og smádalir inn úr henni. í
dalkvosinni er Hagi og 8 aðrir bæir,
og eru smádalirnir skógi vaxnir,
einkum Mörudalur. Hagi er eitt
merkisheimilið. Meðfram sjónum á
Barðaströnd, altjent sunnan til, er
bleik ræma af skeljasandi, sem mynd-
ast hefur; sýnist mjer mest af kú-
skel, og, jeg held, öðu, og enda
eitthvað af kræklingi. Eru skelja-
sandar þessir víða f Barðastranda-
sýslu. Þeir eru rauðgulbleikir að sjá.
Utsýnið er fyrirtaksfallegt: Fyrst yfir
Breiðafjörð með eyjunum og svo yfir
Austur-Barðastrandarsýslu og Dala-
sýslufjöllin og alt Snæfellsnes.
Jeg kom fyrst að Brjánslæk; þar
er prófasturinn búinn að byggja stórt
og fallegt steinsteypuhús. — Gekk
jeg þaðan upp í gilið, þar sem stein-
gj'órvingarnir eru — þeir eru leyfar
frá tíma þeim, þegar svipaður gróð-
ur var á íslandi og nú er f Suður-
Evrópu.
„Brosti þá Eden á Bjánslæk og
Ströndum". Sá jeg þar lauf í steini
þverhandar breið og um kvartil á
lengd. Voru á þeim margar aðal-
og auka-taugar og vel sentimeter á
milli aðaltauganna. Lauf sá jeg f
öðrum steini lík, en fleiri saman og
hvert ofan á öðru. Lauf sá jeg í
þriðja steini lík í formi og afstöðu
hinum, hafði ekki tfma til að skoða
fleiri. Surtarbrand sá jeg þar líka.
Berjagnægð, bæði bláber og aðal-
bláber, eru í skógum Barðastrandar,
eins og f mestallri austursýslunni.
Vestursýslan er hrjóstrugri að sjá.
Ungmennafjelag er f sveitinni; hefur
það verið frumkvöðull verslunarfje-
lags, bygt sundlaug, og gert fleira
gott. En það er, því miður, fá-
ment.
VII.
Suðurflrðir.
Frá Haga fór jeg yfir Posshciði
norðvestur til Suðurfjarða. Hún cr
nokkuð styttri en Þingmannaheiði,
| en lík henni f gróðri; þar er mest