Lögrétta - 05.11.1913, Síða 1

Aigreidslu- og innheímUim
fORARINN B. fORLÁKSSON.
VeltusuncU 1.
Talilml 3W.
Rltstjori:
f8RSTEINN 6ÍSLAS0N
PliigUoltsstrœti 17.
Talslmi 178.
Reykjavík 5. nóvember 1913.
M 51.
I. «. O. S*. 957119-
Lárus Fjeldsted,
Yflrrj ettarmálaferalama ður.
LæbjargaU 2.
Heima kl. 1 1-12 og 4—7.
Bœkur,
innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
öunnl. Claessen
Iselcnir.
Bölililööiistíg ÍO.
Heiina kl. 1—S.
Talsími T7.
Lárusar-lætin á alþingi i sumar,
sem leið, fordæmd af heima-
stjórnarfjelaginu „Fram“.
Megnið af þessum nýju mönnum
hefur án efa greitt atkvæði með
honum, svo að meðal gamalla fje
lagsmanna í „F'ram“-fjelaginu er
fylgi hans ennþá minna en atkv.-
greiðslan sýnir. F.n það liggur í aug-
um uppi, að með þeim mikla og
langa undirbúningi, sem var til fund-
arins Irá Lárusar hálfu, hafi náðst
þangað flestallir þeir menn, sem
með nokkru móti hafi verið fáan-
legir til þess fylgja honum að mál-
um.
Þessi er nú orðin afstaða Lárusar
H. Bjarnasonar til þess fjelags, sem
hann á kosningu sína 1911 að þakka.
Hann kaus sjer það hlutskifti í þing-
inu í sumar, að standa þar uppi
með Landvarnarmönnum og Birni
Kristjánssyni. En nú er komið til
kjósendanna kasta. Hann hefur brot-
ið af sjer fylgi þeirra, sem kusu
hann 1911. Hann fær ekki atkvæði
þeirra 11. apríl næstkomandi. Það
hafa fundirnir í „Fram" sýnt honum.
Og hann ætti ekki að ná kosningu í
nokkru kjördæmi landsins.
Það væru honum makleg mála-
gjöld.
„Yfirskoðunarmenn leiða athygli að þvt,
að ekki sjest af landsreikningnum, eða
hlutaðeigandi fskj. við hann, að lands-
verkfræðingur og slmastjóri hafi fengið
afslátt svo nokkru nemi af aðkeyptu, út-
lendu efni til mannvirkja landsjóðs".
Siðan er í aths. gerð grein fyrir,
hve mikið efni h. u. b. hver
okkar þriggja, landssímastjórinn,
Th. Ivrabbe og jeg, hafi keypl frá
útlöndum, og auk þess sjerstak-
lega athugað hvað mig snertir, að
verð á sementi, sent keypt hafi
verið til brúa, hafi verið mis-
munandi (frá 5,75 til 7,50 tunn-
an).
Við svöruðum þessari athuga-
semd hver fyrir sig, og var svar
mitt á þessa leið:
Reykjavfk, 10. júní 1913.
Ut af athugasemd yfirskoðunarmanna
alþingis við landsreikninginn fyrir árið
1911, sem mjer var tilkynt með brjefi hins
háa stjórnarráðs dags. 6. þ. m. skal jeg virð-
ingatfylst leyfa mjer að taka það fram,
er hjer segir:
Við innkaup á ÍUlendu efni fylgi jeg
þeirri reglu þegar tími leyfir, að leita fyrir
tnjer um verð áður en pöntun er geið;
þó hef jeg stundum látið þetta hjá líða,
þegar er að ræða um kaup hjá firmum,
sem viðskiftum er haldið við ár eftir, svo
sem firma það í Kristjaníu, sem selur
flest verkfæri til vegagerðanna. Þegar jeg
þannig bið um tilboð f trjávið, járn eða
sement, sem eru aðalvörurnar er þarf til
brúargerða, hefur mjer venjulega eða á-
valt verið gefið upp það nettóverð, sem hlut-
aðeigandi verksmiðja eða stórsali vill selja
vöruna fyrir, en ekki gefið upp hærra verð
og svo hundraðsafsláttur þar af. Þegar
svo kaup eru gerð, þá er eðlilegt, að
reikningarnir sýni hið umsamda nettóverð,
Um það, hvernig mjer hafi tekist innkaup-
in, verður að dæma eftir verðinu, sem
reikningarnir sýna á vörunni, en ekki
eftir þvf, í hvaða formi reikningarnir eru,
og þó ekki sje mitt að dæma um þetta,
þori jeg að fullyrða, að rneð því að kaupa
þannig efni frá útlöndum, í stað þess að
skifta við innlenda kaupmenn, hef jeg
sparað landssjóði mjög mikið Qe.
Það liggur þó í hlutarins eðli, að ekki
er hægt að kaupa þannig frá útlöndum
alt það útlenda efni, sem þarf, stundum
vegna tímaskorts, oft ekki hægt að vita
með vissu fyrirfram, hve mikið þarf, og þá
stundum keypt til viðbótar hjá kaupmönn-
um hjer. Þetta á sjer einkum stað með
sement, sumpart á þeim stöðum, sem lítið
þarf af þvf, sumpart ef vantar til að full-
gera verk, af því að ekki reynist nóg það,
sem upphaflega var keypt. Verð á sementi
verður mismunandi af ýmsum ástæðum;
lægsta verðið, sem yfirskoðunarmenn nefna,
mun vera fyrir sement flutt frítt á höfn
hjer beint frá útlöndum, en þar við bæt-
ist svo uppskipun, flutningur í hús, og í
flestum kauptúnum einnig húsaleiga og
afhendingarkostnaður. Að öðru leyti er
verðið einnig misjafnt þó keypt sje í versl-
unum hjer, eftir því hvort er í tunnum
eða pokum, (tunnur venjul. 40 au. dýr-
ari), hvort selt er á bryggju meðan verið
er að flytja sement í land, eða út úr
geymsluhúsi, eða flutt niður á bryggju úr
geymsluhúsi (t. d. til sendingar með
strandbátum). Ennfremur hefur það kom-
ið fyrir oft, og mun einnig hafa komið
fyrir í Reykjavík 1911, að alveg varð
sementslaust í verslunum í bænum, og
hygg jeg að hæsta verðið, sem yfirskoð-
unarmenn tilgreina, sje aðeins fyrir fáein-
ar tunnur, sem keyptar voru undir slfkum
kringumstæðum til þess að komast hjá
að stöðva verk. Á Akureyri man jeg eftir,
að einn verkstjóri af sömu ástæðum
neyddist lil nýlega að gefa 11 kr. fyrir
tunnuna, sem betur fór að eins mjög fáar
tunnur, og var árangurslaust reynt að fá
linun á því verði. Megnið af sementi til
brúargerða 1911 mun hafa verið keypt
fyrir lægsta verðið, sem yfirskoðunarmenn
tilgreina, en nánar get jeg ekki sagt um
þetta nema yfirfara reikningana, og það á
jeg óhægt með nú, með þvf að jeg er á
förum úr bænum.
Annars fara þessi kaup á útlendu efni
mjög vaxandi, og fyrirhöfnin við þau er
afarmikill og tilfinnanleg viðbót við hin
eiginlegu verkfræðisstörf, seni jeg hef með
höndum, Persónulega væri mjer mjög
geðfelt að mega vera laus við þau, og
mega kaupa alt hjer, eftir útboði til innlendra
kaupmanna, það sem mögulegt er að
bjóða út, en ekki dylst mjer það, að ým-
islegt af efni og verkfærum mundi verða
landssjóði dýrara á þann hátt.
Athugasemdin og svörin eru
prentuð með landsreikningunum
fyrir 1910 og 1911, bls. 93 og
120—131, en frá yfirskoðunar-
mönnunum kom engin tillaga
um að taka upp aðferð þá (út-
boð til innlendra kaupmanna),
sem jeg benti á i svari mínu, og
jeg álít skynsamlega og vel for-
svaranlega þótt efnið verði lands-
sjóði nokkru dýrara, með því að
verðmunurinn lendir hjá inn-
Iendu verslunarstjettinni, sem er
vel að því komin, þótt hið opin-
bera lilynni eitthvað að henni.
Mjer fanst ekki vera bein á-
stæða til að skilja athugasemdina
sem aðdróttun um ljárpretti, þótt
að visu mætti leggja þann skiln-
ing i hana, en landsverkfr. Th.
Krabbe leit svo á, sem slík að-
dróttun lægi í henni, og mót-
mælti henni kröftuglega í svari
sinu.
Nokkru eftir að svörin voru
kornin á prent átti svo L. H. B.
tal við einn okkar þriggja, og
tjáði honurn þá að sjer hefði alls
ekki komið til hugar með at-
hugasemdinni að drótta því að
neinum okkar, að við hefðum
dregið okkur afslátt af efni, og
taldi leitt að athugasemdin hefði
orkað slíks tvimælis.
Jeg hafði því fulla ástæðu til
að ætla, að ekki mundu koma
svo bráðlega frá honum aftur
ummæli, sem ennþá frekar en
aths. við landsreikninginn fælu í
sjer slíka aðdróttun, og vil jeg
af góðgirni geta þess til, að geðs-
munaástand hans hafi verið
þannig, þegar hann á fundinum
vjek að þessu efni, að hann hafi
ekki vitað hvað hann talaði. En
sje þetta of góðgjarnlega til getið
hjá mjer, og hafi hann viljað
drótta að mjer óheiðarlegu athæfi,
þá skora jeg á hann að endur-
taka aðdróttunina opinberlega og
með ótvíræðum orðum, svo að
jeg geti látið hann kenna á refsi-
vendi laganna.
Hin ummælin, sem jeg get
ekki látið ómótmælt, voru þau,
að slys við brúargerðina á Norð-
urá 1910, sem einn maður beið
bana af, hefði verið að kenna
axarskafti af minni hálfu, eða
með öðrum orðum, að jeg hefði
verið valdur að dauða mannsins.
Slys þetta vildi til snemma i okt.;
þá gengu afarmiklar rigningar, og
vöxtur varð svo mikill í Norðurá,
að talið var að jafnmikill hefði
komið einu sinni eða aldrei á
haustdegi i manna minnum. Jeg
var þá i lteykjavík, bundinn þar
við forstöðu Iðnskólans; hafðijeg
sótt til þingsins 1909 um að mega
Iosna við liana, með þvi [að hún
og vera mín í Rvík, hennar vegna,
hvenær sem væri, gæti komið i
bága við starf mitt við vega- og
brúar-gerðir, en þingið hafði
synjað þeirri beiðni minni. Nú
bar það við i óveðri einn dag,
þegar áin var orðin afarmikil, og
allir verkamenn inni vegna óveð-
ursins, að áin tók part af stillaðs-
inum, og þann hluta hrúarinnar,
sem á honum var, hatði graíið
alveg undan stólpunum, sem
reknir voru djúpt niður i botn,
þegar verkið byrjaði.
Enginn var úti lil frásagnár,
þegar stillaðsinn fór, enda var þá
farið að dimma. Fjártjónið var
ekki tilfinnanlegt, svo ef ekki
hefði orðið meira að, þá hefði
þetta gleymst tljótt, eins og aðrar
þær skráveifur, sem stórár stund-
um gera á hálfgerðum eða full-
gerðum mannvirkjum. Verka-
menn og verkstjóri hjeldu líka i
fyrstu, að ekki hefði orðið meira
að. l’eir bjuggu i tjöldum, sum-
ir vestan árinnar, en sumir aust-
an hennar. Einn þeirra, sem að
vestan bjuggu, hafði farið austur
yfir rjett áður en hrunið varð,
Þess er getið í slðasta tb'. Lögr.,
að Lárus H. Bjarnason mundi full-
komlega hafa orðið þess áskynja á
fundi í fjelaginum „Fram" 25. f. m.,
að hann ætti nú fá og lítil ítök í
Heimastjórnarflokknum. Hann var
kosinn formaður fjelagsins í fyrra-
vetur, sem aldrei skyldi verið hafa.
Og á fundinum 25. f. m. frestaði
hann uppburði á þeim tillögum, sem
fram höfðu komið, auðvitað af því
að hann sá, eins og aðrir, að hann
hafði mjög lítið, eða sama sem ekk-
ert fylgi á fundinum. Svo boðaði
hann til fundar aftur á Iaugardaginn
var, 1. þ. m., en gerði það, mót
venju, ekki fyr en daginn áður. Hann,
meira að segja, neitaði því, er hann
var spurður um það á miðvikudags-
kvöld, hvort fundur ætti að vera
næsta laugardag. Og fylgismenn
hans gengu um og sögðu, að þá
gæti enginn fundur orðið vegna þess,
að húsið væri þá leigt öðrum.
En undirbúningur fundarins fór
fram með Ieynd alla vikuna á und-
an af honum og hans mönnum, og
jafnvel eftir að fundurinn var aug-
lýstur, var ýmsum brellum beitt til
þess að hindra aðsókn þeirra, sem
andvígir voru Lárusi.
En þrátt fyrir alt þetta fór þó
svo, að hann beið mikinn ósigur á
fundinum.
Þar var samþykt svohljóðandi til-
laga með 156 atkv. gegn 85:
»Með því að fundurinn telur
Hannes Hafstein liæfastan núlif-
andi íslendinga til ráðherrastöð-
unnar, lýsir liann megnri 6á-
nægju yflr tilraunuin þeini, er
gerðar vorn á síðasta alþingi af
háltu nokkurrn Heimastjórnar-
manna, þar á meðal þingmanna
Reykjavíbur, til þess að vcikja
stöðn lians og bola honum úr
sæti«.
Önnur tillaga var borin íram af
fylgismönnum Lárusar og var á þá
leið, að Heimastjórnarfjel. „Fram“
liti svo á, að „Heimastjórnarflokkur-
inn á alþingi 1913 hafi í öllu veru-
legu fylgt stefnu fjelagsins".
Sú tillaga var feld með 14Ö atkv.
gegn 77.
En þess ber að gæta, að það litla
fylgi, sem Lárus náði, er svo til
komið, að hann bar upp á fundin-
um til inntöku í fjelagið fjölda
manns (milii 30 og 40) og úrskurð-
aði með því valdi, sem formanni er
gefið, gegn mótmælum annara, að
þessir nýju menn, sem ekki höfðu
skrifað undir lög fjelagsins, skyldu
hafa atkvæðisrjett á fundinum.
Mótmæli.
Á nýafstöðnum fjölmennum
stjórnmálafundi hjer i bænum
bar það við að alþingismaður og
háskólarektor L. H. Bjarnason í
ræðu einni, sem var svo full af
skömmum, að jeg hef aldrei á
æfi minni heyrt annað eins,
hvorki úr mentaðs nje ómentaðs
manns munni, henti fram nokkr-
um ummælum í minn garð, sem
voru svo vaxin, að jeg til þess
að verja sóma minn hlýt að mót-
mæla þeim opinberlega, þótt
fundurinn væri ekki opinber, og
það einkum vegna þess, að um-
ræðum á fundinum var slitið,
áður en jeg gat tekið til máls til
andsvara.
Fyrri ummælin, sem jeg verð
að mótmæla opinberlega, voru
þannig, að sumir fundarmenn
skildu þau sem aðdróttun um að
jeg stingi i minn vasa prósentum
eða afslætti af efni, er jeg fyrir
landssjóð kaupi til vega og brú-
argerða landssjóðs, sem jeg veiti
forstöðu. Jeg læt ósagt, hvort
ræðumaður hefur œtlast til að
orð sín væru skilin á þennan
veg, en vist er, að bæði jeg og
aðrir þóttumst ekki geta skilið
þau öðru visi.
Jeg lýsi þvi hjer með yfir, að
hver sá, sem hermir það, að jeg
dragi undir mig eða hafi dregið
undir mig prósenlur af efni, er
jeg hef keypt til vega og brúar-
gerða landssjóðs, eða á annan
hátt misbrúkað stöðu mina sem
landsverkfræðingur, til hagsmuna
fyrir mig sjálfan, hann j'er með
tilhœ/ulaus og iilefnislaus ósann-
indi, og hvern þann, sem fer með
dylgjur um þetta í þvi skyni, að
vekja grun um það hjá öðrum,
lijsi jeg ærulausan mannorðsþjóf,
og skora á hvern þann góðan
dreng, sem kann að verða var
við slíkar dylgjur, að gera mjer
tafarlaust viðvart, svo að mann-
orðsþjófurinn verði brennimerkt-
ur opinberlega.
Þetta er ekki i fyrsta sinn, sem
L. H. Bjarnason hefur látið frá
sjer fara ummæli, bæði um mig
og aðra, er skilin liafa verið á
sama hátt og ummæli hans áð-
urnefnd á fundinum. Sem yfir-
skoðunarmaður landsreikning-
anna 1^11 gerði hann ásamt
Skúla Thóroddsen svohljóðandi
athugasemd:
VIII. ár^.
Eimskipafjelag Islands,
Austurstrœti 7. Opin kl 5-7.
Talsimi 409.
MassagelsBknti*
QuDmundur PJetursson.
Holiun kl. f>—7 o. ni.
Spílnln.xlifr 0 (niðri). Sími 891.
og töldu tjelagar hans víst, að
hann væri hinumegin árinnar;
hafði liann farið til þess að sækja
einn kunningja sinn, sem að aust-
an bjó, til þess að teíla við sig.
Um kvöldið varð ferð yfir ána á
háti, og þá vitnaðist það, að mað-
urínn hafði farið aftur vestur yfir,
en hilt eínmitt á það augnablik-
ið, sem áin rann á stillaðsinum.
Lík hans fanst eflir mikla leit í
ánni langt fyrir neðan brúna.
Hvernig átti jeg, búinn að vera
3 vikur suður í Reykjavik og
bundinn þar við skyldustörf, að
sjá um, að maðurinn færi ekki
út á stillaðsinn, annaðhvort að
falli kominn eða byrjaðan að
falla undan hroða-vextinum í
ánni?
Þetta er sá sorglegast atburður,
sem hefur komið fyrir við brúar-
gerðir landsjóðs siðan jeg tók við
forstöðu þeirra, og mun mjer
seint úr minni líða. Hið sorgleg-
asta var það, að fyrir þessu varð
ungur maður á besta aldri, fram-
úrskarandi atgjörvi gæddur, jafnt
til sálar og likama, og hvers
manns hugljúfi.
Það hafa fleiri menn farist við
brúargerðir hjer, bæði áður en
jeg tók við forstöðu þeirra og
síðan, en svo lánssamur hef jeg
verið til þessa, að aldrei hefur
orðið manntjón eða stórslys að
mjer viðstöddum, enda þori jeg
að visa til hvers sem vill af þeim
verkamönnum, sem hjá mjer hata
unnið, um það, hvort jeg láti
mjer ant um að firra þá hættu
við verk sín eða ekki, og dómur
hvers þeirra sem er um það efni
er miklu meira virði en ófyrir-
leitið slúður manns, sem aldrei
hefur að neinu verki gengið utan
skrifstofu sinnar og enga hug-
mynd hefur um þær hættur, sem
samfara eru hverju mannnvirki,
þar sem bókstaflega er liðlangan
daginn ekki nema eitt fótmál
milli lífs og dauða hjá verka-
mönnum, jafnt yfirmönnum sem
undirgefnum.
Margt var fleira, sem ástæða
hefði verið til að svara í fyrneíndri
skammaræðu háskólarektorsins,
en naumast annað en þetta, sem
gerandi er að umtalsefni utanfje-
lags, af þvi sem hann sletti á mig.
Bæða þessi mun lengi i minnum
hölð hjá þeim, er hana heyrðu,
sem dæmi upp á allsendis óhæfa
framkomu i opinberu lífi. Ein-
um tryggum en heiðvirðum fylgis-
manni Lárusar, Jóni Jónssyni dó-
eent, ofbauð svo, að hann gekk
af fundi þegar ummælin um Norð-
urárslysið koniu, þóttist ekki geta
setið undir sliku.
Jeg hygg það vera einróma álit
allra, sem voru á þessum fundi,
að öll framkoma L. H. B. þar,
bæði i orðum og atferli, haii verið
þannig, að hún hafi ekki aukið
sóma háskólans, sem hann er
rektor fyrir, og ekki kjördæmis-
ins, sem hann er þingmaður fyrir.
Jón Porláksson.