Lögrétta - 12.11.1913, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
fORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltiiHUiidi 1.
T.lafmi 369.
Ritstjórl:
PORSTEINN GÍSLASON
Pingholtsstræti 17.
Talsiml 178.
M
Reykjavík 13. nóvember 1913.
Vni. árg.
I. O. O. F. 95II149.
Lárus Fjeldsted.
YflrrJettarmAlafnrglumaQur.
Lækjargata 2.
Helma kl. 1 1 —12 og 4—7.
Bækur,
fnnlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Ounnl. Olaessen
læknir.
JBókhlööu.stíg' ÍO.
Heima líl. 1—S.
Xalsími 77.
Gjaldkeramálið.
Annað af málgögnum Björns
Kristjánssonar, ísat., er enn meðýf-
ingar út af gjaldkeramálinu, er það
flytur fregnir um yfirrjettardóm-
inn síðastl. miðvikudag. Það er enn
með slettur til stjórnarráðsins út
af meðferð málsins, segir, að það
hafi reynt »að kæfa málið og jafn-
vel snúa sökinni á hendur sjálf-
um bankastjórunum«. Og svo
kvartar það enn undan Lögr., at
því að hún á sínum tíma ljet
því ekki haldast uppi óátalið að
ausa gjaldkerann brigslyrðum
meðan á rannsókn málsins stóð og
hann beið, eins og með bundnar
hendur, varnarlaus gegn slíkum
árásum, heldur sýndi fram á,
hve sómasamlegar árásirnar væru,
og það með þeim árangri, að
bankastjóramálgagnið hafði óvirð-
ing allra góðra og rjettsýnna
manna af frammistöðu sinni,
enda er það víst eins dæmi, að
maður, sem er undir sakamála-
rannsókn, sje eltur í blöðunum,
eins og H. J. í ísaf., með ofsókn-
um út af því, sem verið er að
rannsaka eftir rjettvísinnar fyrir-
skipun.
Vegna þessara nýu ýfinga í
ísaf., skal hjer stuttlega litið yíir
gang málsins frá byrjun.
Kæran frá bankastjórunum
kom til stjórnarráðsins 13. des.
1911. í henni var farið fram á
tvent: 1., að gjaldkerinn sje þeg-
ar leystur frá störfum sínum, og
2., að skipaðir sjeu hæfir og óvil-
hallir menn til að rannsaka
bækur hans. Ekki höfðu banka-
stjórarnir þá neitt minst á málið
við gjaldkerann sjálfan eða grensl-
ast eftir, hvort hann gæti rjett-
lætt þær villur, sem þeir þóttust
finna hjá honum, eða ekki.
Stjórnarráðið taldi sjálfsagt, að
senda gjaldkera kæruna til um-
sagnar, og var það gert 22. des.
En 30. des. fjekk það svar hans.
Og sama dag skipar það Þorstein
Þorsteinsson kand. polyt til rann-
sóknarinnar, en 3. jan. 1912 vel-
ur bankastjórnin Gísla Sveinsson
lögfr. til rannsóknarstarfsins fyrir
sína hönd. í kæruskjali banka-
stjóranna frá 13. des. er ekki
krafist sakamálsrannsóknar, þótt
bankablöðin hafi síðar látið eins
og svo hafi verið.
Jafnfiamt og þessi rannsókn
var fyrir skipuð, ljet stjórnarráð-
ið uppi, að það fyndi ekki á-
stæðu til að setja gjaldkerann frá
starfmu meðan málið væri ekki
frekar rannsakað en þá var orð-
ið, og varð það úr meðfram
vegna þess, að bankastjórarnir
höfðu með brjefi frá 22. des. 1911
viðurkent, að eitt atriðið í kæru-
skjali þeirra frá 13. des. hefði
reynst rangt, en í því skjali voru
kæruatriðin aðeins örfá.
Er þeir Þ. og G. höfðu svo
látið stjórnarráðinu í tje skýrslur
um rannsókn sina, tilkynti það
bankastjórunum 13. febrúar, að
út af kæruskjalinu frá 13. des.
sæi það„ ekki ástæðu til frekari
aðgerða gegn gjaldkeranum. Hann
hafði þá viðurkent nokkra af
göllunum og borgað.
En þá kemur ný kæra frá
bankastjórunum, náandi yfir ýms-
ar misfellur frá árinu 1910.
Rannsókn á þessu var falin end-
urskoðunarmönnum bankans 17.
febr, og að henni lokinni voru
þeir Halldór Daníelsson yfidóm-
ari og Schou bankastjóri 28. febr.
fengnir til að skoða gjaldkera-
bækurnar og segja álit sitt á
málinu. 14. mars var svo fyrir-
skipuð rjettarrannsókn og gjald-
keranum vikið frá.
Af þessu sjest, að stjórnarráðið
hefur viljað fara í málið með
allri varkárni, eins og rjett og
sjálfsagt var. Margar ástæður
voru til þess, að hjer var sjer-
staklega af því heimtandi, að það
gætti allrar varfærni, eins og ít-
arlega er tekið tram í Lögr. 1G.
mars 1912. Og þar sem ísaf. nú
segir, að það hafi jafnvel reynt,
að »snúa sökinni á hendur sjált-
um bankastjórunum«, þá er þetta
svo tjarri rjettu lagi, að sá dóm-
ur, sem nú er nýkveðinn upp í
málinu í yfirrjetti, getur einmitt
tilefni til þess, að ásaka stjórn-
arráðið fyrir það, að það ekki
skipaði svo fyrir í upphafi, að
rannsóknin skyldi ná yfir bæði
embættisrækslu gjaldkerans og
bankastjóranna.
Og hjer skal nú litið á þá hlið
málsins nokkru nánar en gert
var í síðasta tbl.
Gjaldkerinn er í dómnum sýkn-
aður af ásetningsbrotum, en
dæmdur til stöðumissis fyrir van-
rækslu. En lesi menn þau laga-
fyrirmæli, sem eftir er dæmt,
bæði um skyldur gjaldkerans og
bankastjóranna og svo hegning-
arlagagreinina, sem gjaldkerinn
er dæmdur eftir. Og segi þeir
svo til, sem ekki verður það á
að spyrja sjálfa sig eftir lesturinn
eitthvað á þá leið: Þvi verður
gjaldkerinn einn fyrir þessu, en
ekki bankastjórarnir lika? Og
svarið verður fyrst og fremst
þetta: Stjórnarráðið fyrirskipaði
ekki rannsóknástarfrækslu þeirra.
Til þess að dómur gangi um
hana, þarf nýjan málatilbúning.
Hvað segir nú bankastjóravin-
konan og stjórnarráðstilslettu-
drósin ísaf. um, að lita sem
snöggvast á málið frá þessari
hlið?
Sýnist henni ekki, eins og Lögr.,
að stjórnarráðið eigi ámæli skilið
fyrir það, að láta ekki rannsókn
gjaldkeramálsins frá upphaíi ná
ytir báða, gjaldkerann og banka-
stjórana?
1 Endurskoðaðri reglugerð
Landsbankans frá 8. april 1894,
sem i gildi var á þeim tíma, sem
hjer er um að ræða, segir svo í
3. gr.:
»Bankastjórnin skal hafa eftir-
lit með bókfærslunni og gjald-
kerastörfunum, og kynna sjer að
minsta kosti einu sinni á hverju
missiri, hvort alt það fje, sem fje-
hirði er trúað fyrir samkvæmt 6.
gr., er í sjóði hjá honum, eins
og á að vera eftir bókunum.
Sjerstaklega ber framkvæmdar-
stjóranum (nú bankastjórunum í
mótsetning við gæslustjóra) að
hafa stöðugt eftirlit með þvi, að
starfsmenn bankans ræki skyldur
sínar með vandvirkni og kost-
gæfni«.
Dómurinn sakfellir gjaldkerann
fyrir ófullnægjandi bókunarað-
ferð, fyrir gleymsku og fyrir mis-
gáning við samlagningu. Fyrir
þessar vanrækslur frá gjaldker-
ans hálfu telur dómurinn að
bankinn hafi tapað fje, og dæmir
gjaldkerann til að endurgreiða
það. Þetta er að sjálfsögðu rjett,
þótt dómsástæðurnar hinsvegar
bendi til þess, að harla erfitt sje
um þetta að dæma eftir bókum
bankans. Svo ergjaldkerinndæmd-
ur til að missa stöðu sína fyrir van-
ræksluna. Og látum svo vera, að j
það sje rjettlátur dómur. Lögr.legg-
ur engan úrskurð þar á. En van-
rækslan er ekki hjá gjaldkeranum
einum. Hún er einnig hjá banka-
stjórunum, einmitt í þeim verk-
um, sem reglugerðin telur þeirra
fyrstu og fremstu skylduverk.
Og hún er líka lijá endurskoð-
endunum. Til athugunar fyrir
annað málgagn Björns Iiristjáns-
sonar, piltinn »Ingólf«, skal prent-
uð hjer upp úr lögum frá 12.
jan. 1910 ofurlítil klausa um
skyldur endurskoðendanna. Þar
segir:
»Skulu menn þessir rannsaka
reikninga Landsbankans i hverju
einstöku atriði og bera þá saman
við bækur bankans og heimafje.
Endurskoðunarmenn skulu að
minsta kosti tvisvar á ári hverju
sannreyna, hvort heimafje bank-
ans og eignir sjeu fyrir hendi«.
»Ingólfur« hefur stundum tekið
allfast i strenginn með »ísaf.« í
árásunum á gjaldkerann meðan
á rannsókn málsins hefur staðið.
Nú skorar Lögr. á þau málgögn
bæði, að taka undir með sjer, er
hún krefst þess rjettlætis, að dóm-
stólarnir sjeu einnig látnir dæma
um starfrækslu bankastjóra Lands-
bankans á grundvelli þeirra
rannsókna, sem gerðar hafa ver-
ið í gjaldkeramálinu. Þetta er
ekki annað en krafa um það, að
»lögin gangi jatnt yfir alla«, eins
og Björn heitinn Jónsson komst
að orði.
Afleidin ;ar nýja sKóla-
fyrirkomula^slns. Khafnar-
blaðið „Politiken" hefur í haust gert
hvassar árásir á hið nýja kenslufyr-
irkomulag í hinum æðri skólum, af-
nám forntungnanámsins, eða það,
hve mikið úr því er dregið, o. s. frv.,
en sama breyting var á þessu gerð
hjer og í Danmörku og Noregi.
Rektor háskólans, Jungersen prófess-
or, vjek að þessu í ræðu, sem hann
hjelt, er hann bauð velkomna til
háskólans hina nýju stúdenta nú í
haust. Hann mintist á það í sam-
bandi við hið aukna aðstreymi til
háskólans. Það hefur aldrei eins
mikið verið og nú. Nýir stúdentar,
sem til háskólans sóttu f haust, voru
66o, — af 850, er útskrifuðust alls
um sumerið. Þetta taldi hann miklu
meiri aðsókn en æskileg væri. Hann
sagði, að einn lögfræðiskennarinn
hefði beinlínis beðið sig, að raða nýjum
stúdentum frá að lesa lög. Sama
mundu kennararnir í læknisfræði segja,
ef þeir væru spurðir. Alstaðar væri
fult fyrir, og þar yfir. Blaðið flytur
svo frekari ummæli um þetta, og
nýa kenslufyrirkomulagið, eftir annan
háskólakennara, Thorkild Rovsing,
prófessor f læknisfræði. „Þetta má
ekki lengur ganga eins og það nú
gengur", sagði hann. 1 ár bætast
við hjá okkur 200 stúdentar. Aður
var árlega viðbótin 50 og þar um
kring. Þessi aukmng nær engri átt.
í Danmörk eru ekki nema 1600
læknar, svo að 200 geta ekki bætst
við á hverju ári. — Svo talar hann
um, að stúdentarnir sjeu ver að sjer
nú en verið hafi aður, og kennir um
hinu nýja kenslufyrirkomulagi. „Það
er, eins og við mátti búast, alveg
misráðið", segir hann. „Þar er mein-
ið, og þangað verður að stefna að-
finslunum. Það er altof auðvelt að
verða stúdent nú. Lærisveinarnir,
sem við fáum nú á haskólann, geta
hvorki stavað, lesið nje lært. Það
er það versta. Þá vantar þá list,
sem skólinn á að vera fyrstur til að
kenna þeim, að tileinka sjer efnið.
Nú er meir og meir reynt að draga
úr metnaðinum hjá námsmönnunum.
Það er lagleg aðferð, eða hitt þó
heldur, til þess að kenna þeim sam-
kepnina í lífinu, sem aldrei er lát á.
Það má ekki gefa þeim vitnisburði,
cngan má taka fram yfir hina. — Og
kunnáttá þeirra er lítil, langt fyrir
neðan kunnáttu eldri stúdenta. Þeir
kunna ekki almenn Evrópuorð. Þeir
kunna ekki latínu. Jeg segi það blátt
áfram: Þeir eru ómentaðir. — Fyr
eða seinna verður eitthvað að ger-
ast til breytingar á þessu kenslufyr-
irkomulagi".
Svo farast þessum háskólakennara
orð. Ummæli hans eru hörð og
virðast vera nokkuð ósanngjörn. En
eitthvað er þó að öllum líkindum
til í þeim.
Panamaskurðurinn.
11. okt. runnu saman í Panama-
skurðinum höfin að austan og vest-
an við Ameríku. Skurðurinn er 50
kílóm. langur og um nokkurn tíma
hefur allmikill hluti af honum verið
skipgengur. Við Gatun er myndað
stórt stöðuvatn. Lítið stöðuvatn
var þar áður og hjet Gatunvatnið,
en nú er það 10 fermílur á stærð og
85 feta djúpt. Stórir frumskógar og
Indiánabæir voru áður þar, sem
vatnið er. 26. ág. í sumar fór fyrsta
skipið um Gatúnvatnið. Nokkrum
dögum síðar, 31. ág., var Kyrrahaf-
inu veitt inn í skurðinn að vestan.
Opið, sem sprengt var þar upp, var
aðeins 100 fet á breidd, en inn-
streymið varð með svo miklum krafti,
að eftir i*/a kl.st. var opið orðið
400 fet á breidd. 2. sept. fór fyrsta
skipið frá Kyrrahafinu inn í skurð-
inn. Þá var enn eftir haft, þar sem
heitir Culebra, hjer um bil tvær
danskar mílur á breidd. Þar var svo
haldið áfram að grafa til 10. sept.
Þá hættu vjelarnar þar, og höfðu þá
verið svo að segja stöðugt í vinnu
um 25 ár.
Skurðgröfturinn gegnum Culebra
er talinn eitthvert hið erfiðasta
verk af því tægi, sem unnið hefur
verið. Byrjað var á verkinu þar 20.
jan. 1882, undir stjórn F. de Lesseps,
en vegna Panamamálsins mikla hætti
verkið 1889. Aftur var byrjað á
því af nýju frönsku fjelagi 1895,
og síðan hefur því stöðugt verið
haldið áfram, frá 1904 af Banda-
ríkjamönnum. Megnið af verkinu er
unnið af þeim. Frönsku fjelögin
bæði, er höfðu unnið samtals 15 ár
að verkinu, grófu ekki meira en 17
milj. kúbíkmetra alls, en Bandamenn
hafa þau 9 ár, sem þeir hafa unnið
að verkinu, grafið 97 milj. kúbík-
metra. Þetta er aðeins verkið á örð
ugasta kaflanum, yfir Culebra.
Pedró Miguels-stífluverkið heitir
þar sem höfin mættust. Það er vest-
anvert við Culebra. Svo var þá eftir
að hreinsa skurðinn á þessu svæði.
Graftarvjelarnar höfðu lokið sínu
verki, en stórar, fljótandi leðju-
hreinsunarvjelar tóku þá við. Mikið
verk var þar enn óunnið. Þó var
talið, að einhvern tíma í þessum mán*
uði mundi verða hægt að koma
fyrsta skipinu alla leið í gegn um
skurðinn, hvor sem það verður þá
„Fram" Amundsens, eins og um
hefur verið talað, eða ekki.
11. okt. var mikill fagnaðardagur
fyrir Bandamenn og mikill sigurdag-
ur fyrir verkfræðinga þeirra. Það er
eitt af allramestu mannvirkjum heims-
ins, sem þarna hefur verið fram-
kvæmt, ef ekki hið allra mesta. Lengi
hafði verið um það hugsað á undan,
Og glfurlega miklu fje hafði verið til
þess varið. En gagnið af verkinu
er líka mikið og slíkra stórvirkja
verður lengi minst. Forstjóri verksins
heitir Goethals.
Jarðskjalftar eru mjög tíðir á svæð-
inu, sem skurðurinn liggur um, og
því hefur verið spáð af þeim, sem
ótrú höfðu á fyrirtækinu, að þeir
mundu sífelt valda eyðileggingu á
skurðinum, bæði með röskun á jarð-
lögunum að neðan og skriðuföllum
að ofan. Auk þessa mundu stiflu-
verkin fara úr skorðum. En rjett
áður en opnað var milli hafanna
komu svo miklir jarðskjálftar, að í
bænum Panama hjeltst fólk ekki við
í húsuin inni, en hins er ekki getið,
að neitt hafl skemst við þá í skurð-
inum.
Járnbrantaslys hafa verið ó-
venjulega tfð nú að undanförnu til
og frá um heim. Sfðast í september
í haust varð eitt af þeim í Rúss-
landi, skamt frá Sosyka stöðinni, á
Vladikaukasbrautinni. Þar eyðilögð-
ust 6 vagnar; 40 menn fórust og
100 særðust og meiddust mikið.
Var f fyrstu haldið, að hjer væri
um glæp að ræða, en við rannsókn
kom það í ljós, að þverslárnar undir
brautinni voru grautfúnar og höfðu
bilað, og járnið í undirstöðunni var
einnig ryðgað f sundur.
Verslun við Síberíu, sjóveg frá
Noregi austur eftir, hefur verið byrj-
uð í sumar, sem leið, gert út skip
með vörur frá Tromsö í Noregi, og
voru þær seldar eystra og aftur
keyptar vörur þar. Er vel látið af
þeirri verslun. Fyrir þessari tilraun
hefur verið norskur maður, Jónas
Lied. Friðþjófur Nansen prófessor
var með í förinni austur, en fór svo
í landferð upp um Síberíu. Ráðgert
er áframhald á þessari verslun f
stærri stfl næsta ár. Fyrirtækið er
stofnað með ensku, rúsnesnu, frönsku
og norsku fje, og fjelagið, sem
rekur það, hefur enskt nafn: The
Siberian Steamship, Manufacturing
and Trading Co. Ltd.
Enskt sambandsríki. Fnski flota-
málaráðherrann Churchill lávarður
hjelt nýlega ræðu í Lechee á Skot-
landi um írska heimastjórnarmálið
og gerði þar ráð fyrir, að heima-
stjórn írlands yrði byrjun til þess
að fleiri hlutar enska ríkisins fengju
sjálfstjórn, svo sem Skotland og
Wales, og yrði þá fyrirkomulagi rík-
isheildarinnar breytt í rfkjasamband.
Hann hjelt því fram, að sú breyting
væri svo nálæg, að margir af þeim,
sem til sín heyrðu, mundu lifa hana.
Norskur hernjósnari í Svíþjóð.
Kafteinn einn í norska hernum,
Sagen að nafni, var f september í
haust á ferð í Norrlandi í Svíþjóð,
var þar áhorfandi við heræfingar og
hafði skrifað eitthvað upp hjá sjer
um varnarvirki Svía þar. Fjell svo
grunur á hann um, að hann væri
njósnarmaður, og var hann tekinn
fastur. Hann bar það fram, að hann
hefði ætlað að skrifa um hermensku
Svía þar nyrðra í norskt blað, en
það verið fjarri áformum sínum, að
koma þar fram eins og njósnarmað-
ur. Bæði sænsk og norsk blöð
dæmdu þó allhart um gerðir hans.
Rjetturinn í Svfþjóð, sem rannsakaði
mál hans, komst að þeirri niður-
stöðu, að ef hann hefði opinberað
það, sem hann hafði skrifað hjá sjer,
þá hefði það auðsjáanlega skaðað
Svfþjóð, og dæmdi hann í 3ja mán-
aða fangelsi og 100 kr. sekt.
Hans Heyerdahl, norskur málari
nafnkunnur, er nýlega dáinn, 56 ára
gamall.
Brúðkanp í Lnndúnnm. Þar
giftust í sfðastl. mánuðu Arthur prins
af Connaugth, einkasonur hertogans
af Connaugth og frændi Georgs kon-
ungs, og Alexandra hertogaynja af
Fife, dóttir hertogans af Fife, sem
nýlega er dáinn, og dótturdóttir Al-
exöndru drotningar, fædd 1891.
Þjóðbankinn í Khöfn. Inn í
stjórn hans er nýlega kominn Mar-
cus Rubin, áður forstjóri skattamála-
skrifstofunnar, f. 1854.