Lögrétta - 15.11.1913, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og lnnhelmtum.:
F’ORARINN B. ÞORLÁKSSON.
■VeltusuncU 1.
Taliiml 359»
LOGRJETTA
Rititjori:
fORSTEINN BtSLASON
Pingholtutrati 1T.
Talsimi 171.
M 53.
Reykjavík 15. nóvember 1913.
VIII. ár?.
I. O. O. F. 9511219.
Lárus Fjeldsted,
YflrpJettarmál*f»p»lum*Oup.
Lækjargat* 2.
Hetma kl. 1 1 —12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, pappir og allskyns
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Gunnl. Olaessen
læknir.
Bókhlöðustíg ÍO.
Heima kl. 1—U.
Tnlsími 77.
Saltgerí vií Reykjavík.
Yiðtal við Pál Torfason.
Lögin um einkaleyfi til hr. Páls
Torfasonar til þess að vinna salt
og tleiri efni úr sjó hjer við land,
eru nú staðfest. Lögr. hefur átt
tal við hann, og fer hjer á eftir
útdráttur úr þvi, sem hann sagði
um málið.
Hugsunin er, að vinna saltið og
önnur efni úr sjónum með fossa-
afli, sem breytt er i rafmagn.
Með þvi eru skilin að efni sjáv-
arins í vatnsefni og súrefni og
þau svo hvort um sig notuð til
þess að fella saltið og önnur efni
úr sjónum. Helmingur fram-
leiðslunnar eru önnur efni mótí
saltinu. Hiti og afl eru altaf i
hringferð þannig, að þar sem menn
annars telja 100 hita- eða afl-
einingar þurfa til framkvæmda,
munu hjer nægja 5—7.
Reykjavík þarf nú 24 þús. tonn
af salti um árið, og það er helm-
ingur, eða þar um bil, af öllu
því salti, sem landið þarf i heild
sinni. Verði saltgerðarstöð sett
upp annarstaðar hjer við land en
í nánd við Reykjavík, þá kostar
flutningurinn á saltinu hingað,
ásamt útskipun og uppskipun, 3
kr. á tonn, eða yfir 70 þús. kr. á
ári. Það verður að likindum
ódýrara, að flytja afl til Reykja-
víkur til íramleiðslu saltsins, en
saltið sjálft. Reykjanesskaginn
liggur og best við hjer á landi
til saltgerðar, þar sem hann ligg-
ur út i efnaauðugasta hluta golf-
straumsins. Af þessu kveðst hr.
P. T. hafa hugsað sjer, að mest-
ur hlutí saltframleiðslunnar verði
í nánd við Reykjavík.
Það, sem þarf af sjó á ári til
þess að vinna úr nægilegt salt
handa íslandi, eru 2,a milj. kúbik-
metra, sem hjer við Reykjanes-
skaga gefa 83 þús. tonn af föst-
um efnum, þar af rúm 50 þús.
tonn af altilbúnu salti.
Utbúnaðurinn kostar, etfir áætl-
un, sem enn hefur ekki orðið
hrakin, rúml. 600 þús. kr., eða
álíka og 3—4 botnvörpuskip. All-
ur kostnaður á ári við rekstur-
inn er áætlaður 300—350 þús. kr.
Saltið, sem vinst, má ráðgera að
verði 50 þús. tonn og áætla verð-
ið á tonni 16 kr. í stað þess, að
það er nú selt hjer út úr húsi á
30 kr. Þar eru þá fengnar 800
þús. kr. árstekjur. En hin efnin:
jod, brom, bór og málmefni eru
reiknuð að minsta kosti eins mik-
ils virði og saltið. Kveðst hr. P.
T. því ekki geta betur sjeð, en
að fyrirtækið sje þess vert, að
menn veiti því athygli. Og ekki
ætti það að vera litils virði fyrir
sjávarútveginn, ef saltið fjelli í
verði um nær helming.
Hugsunin er, að útvega ije til
fyrirtækisins erlendis. Hugmyndin
er of ný til þess, að menn festi
hjer á henni þá athygli, sem vert
væri, segir hr. P. T. En fyrir því
kveðst hann vilja berjast, að hann
og þeir menn hjerlendir, sem með
honum vinni, haldi helmingi á-
rangursins á móti þeim, sem íjeð
leggi fram, hverjir sem það verða
Hugsar hann sjer, að hafa alt,
sem fyrirtækið snertir, tilbúið
þannig, að hann geti lagt það
fram fyrir þing og almenning
næsta sumar.
í. f-s. í.
Ávarp til íslendinga
um
íþróttir og flmleiki.
íþróttasamband íslands var stofnað
28. jan. 1912, í því skyni að laða
allan æskulýð landsins að hollum í-
þróttum og fimleikum, og koma á
samtökum og samvinnu milli allra
íþróttafjelaga, hverju nafni sem nefn-
ast. Sambandsstjórnin hefur aðsetur
sitt í Reykjavík; hún er k03in á árs-
þingi af fulltrúum allra þeirra íþrótta-
fjelaga, sem gengið hafa í íþrótta-
sambandið.
Nú hefur alþingi veitt íþróttasam-
bandinu fastan ársstyrk, með þeim
ummælum, að sambandsstjórnin skuli
vinna að því, að glæða íþróttalíf á
landi hjer, og vera ráðunautur lands-
stjórnar i öllum þeim málum, sem
að íþróttum lúta.
Af því leiðir, að það er nú stór
hagnaður fyrir öll íþróttafjelög að
ganga í íþróttasambandið, því að þar
með öðlast þau mörg mikilsverð
hlunnindi. Þau verða þá aðnjótandi
allra þeirra leiðbeininga, sem sam-
bandsstjórnin getur látið í tje, og fá
hlutdeild í afnotum þess fjár, sem
alþingi veitir til eflingar íþróttum.
Þá er þeim einnig heimilt — annars
ekki — að sækja íþróttamót, sem
haldin eru undir yfirráðum íþrótta-
sambandsins, og eiga þar þátt í
kappleikum. Þau íþróttafjelög, sem
nú eru uppi, eru flest komin í sam-
bandið, og vér erum þess fullvísir, að
öll íþróttafjelög landsins muni fram-
vegis sjá sjer hag 1 því og telja það
skyldu sina að játast undir þessi
allsherjar samtök.
íþróttasamband íslands ætlar sjer
fyrst og fremst og aðallega að vinna
að því, að kenna út frá sjer alls-
konar auðveldar íþróttir og fimleika,
sem eru hollir og styrkjandi fyrir
heilsu allra manna, og engum um
megn, heldur við hvers manns hæfl,
og verða öllum, sem reyna, til gam-
ans og hollustu, jafnt óhraustum
sem hraustum, ungum jafnt og öldr-
uðum, konum sem körlum.
íþróttir og fimleikar eru svo
margskonar, að ekki verður tölum
tjáð; en engum er um megn að eiga
þátt í þeim, ef hver færist það eitt
í fang, sem á við heilsu hans, aldur
og orku. Ef hver um sig velur þá
fimleika og þá íþrótt, sem er við
hans hæfi, þá fer eins fyrir öllum,
þá komast allir að raun um það, að
ekkert er til í tómstundirnar á við
hollar íþróttaiðkanir, því að þær hafa
jafnan í för með sjer heill og ham-
ingju; trygga fjelagslund og sanna
glaðværð, fjör og hreysti, kjark og
snarræði. Þetta vita fáir, af því að
fáir hafa reynt.
Margir halda að allar íþróttir og
flmleikar sjeu aflraunir og fáum fært
við að fást. En það er síður en svo.
Frítt göngulag er t. d. fögur íþrótt,
sem fáir kunna, en allir geta lært.
Sama er að segja um sund. Skot-
fimi er ein ágæta íþróttin, en vand-
lærð, og þó er það ekki kraftaverk
að hleypa af byssu. Fimleikarnir,
sem kendir eru við Möller, danska
íþróttamanninn fræga, eru einkar
hollir og skemtilegir, en engum um
megn. Svo er um fjölmargar íþróttir
og flmleika.
Það hefur spilt fyrir viðreisn í-
þrótta hjer á landi og viðar, að
skóla-fimleikar hafa verið gerðir ó-
þarflega erfiðir, og þess vegna orðið
mörgum nemendum ofraun. Af því
mun sprottin sú skakka trú, en al-
menna, að allir flmleikar sjeu afl-
raunir og óhraustum ofviða.
Úr þessu viljum vjer bæta.
Engir hafa meiri þörf á flmleikum
en þeir, sem eru óhraustir í upp-
vexti, því að vel valdir fimleikar liðka
og styrkja alla liði og vöðva, öll líf-
færi, allan likamann. Þess vegna
eru þeir öllum hollir og nytsamir.
Hver, sem hefir hug á að læra
einhverja íþrótt, verður að vita það
og skilja, að honum ríður umfram
alt á þvf, að iðka stöðugt fimleika,
til þess að efla heilsu sína og hreysti
yfirleitt. Þetta á heima um allar
íþróttir.
Fimleikarnir eru máttarstoð allra
íþróttamanna.
Ef allir ungiingar á landi hjer væru
aldir upp við fimleika og íþróttir, þá
mundi þjóðinni aukast stórum máttur
og megin.
Vjer viljum að þeir tímar komi,
að allir íslendingar verði íþróttamenn,
hraustir menn og kjarkmiklir, eins og
íþróttamönnum er títt, eins og for-
feður vorir voru í firndinni, eins og
Englendingar hafa verið undanfarna
tíð öðrum þjóðum fremur — af því
að þeir hafa þjóða mest tamið sjer
alls konar íþróttir.
íþróttirnar eiga að vera öllum
mönnum til ánægju og hollustu, en
ekki til frægðar og frama fyrir aðra
en einstaka afburðamenn, sem færir
eru á hólm við erlenda íþróttakappa.
Þess vegna viljum vjer stuðla að
því, að íþróttamótum verði svo háttað,
þegar fram líða stundir, að þar geti
allir vanir íþróttamenn verið í leik-
um, sjer og öðrum til skemtunar, og
ekki eingöngu efnt til kappleika fyrir
afburðamennina í hverri íþrótt, eins
og nú tiðkast.
Til þess að menn geti verið sam-
an í leik, verða allir að hafa tamið
sjer leikinn eða íþróttina á sama hátt.
Þetta er afar mikilsvert atriði, sem
allir verða að hafa í huga.
Þess vegna mun íþróttasamband
íslands smám saman semja ]jós fyrir-
mæli um alls konar íþróttir, og seDda
til allra íþróttafjelaga, sem eru i
sambandinu. Og þar að auki verður
leitast við eftir föngum, að fá góði
íþróttakennara til að kenna íþróttir,
bæði hjer í bæ og út um land. Ýms
mikilsvarðandi fyrirmæli og fyrir-
sagnir eru þegar til á prenti og standa
til boða ásamt lögum sambandsins
hverju íþróttafjelagi, sem ganga vill
í sambandið, og öllum þeim, sem
vilja koma á fót nýjum íþróttafjelög-
um innan vjebanda íþróttasambands-
ins. Erum vjer líka boðnir og búnir
til að leysa úr hvers konar spurn-
ingum, sem til vor er beint, og að
þessum málum lúta.
íþróttasamband íslands.
Reykjavík, 8. nóvember 1913.
A. V. Tulinius, O. Björnsson,
formaður. varaform.
Matth. Einarsson,
fjehirðir.
Björn Jakobsson, Jón Ásbjörnsson,
ritari. gjaldkeri.
Eldurinn hafði komið upp í fram-
stafni skipsins. Undir eins var fregn
um slysið send út nieð loftskeytum
og komu 11 skip til að bjarga. Meðal
þeirra var þýska skipið „Grosser
Kurfiirst", sem oft hefur verið hjer á
ferð. Volturnó var enskt skip, en
ekki hollenskt, eins og sagt var í
simfregninni áður. Veður var hvast
á norðvestan og ilt í sjó. Varð því
bátum ekki komið við til björgunar
þegar í stað, en bátar, sem út voru
sendir frá skipinu sjálfu, fórust við
skipshliðina og druknuðu ýmsir, sem
þannig reyndu að bjarga sjer. Skip-
ið stóð lengi í björtu báli að framan,
en fólkið þyrptist í afturhlutann og
varðist þaðan eldinum. Þannig horfði
fjöldi fólks á þetta um nóttina frá
hinum skipunum alt f kring. Um
morguninn var öllu bjargað, sem til
varð náð, og hefur manntjónið ekki
verið eins mikið og sagt var i sím-
skeytinu. Kl. 9V2 um morguninn
yfirgáfu hin skipin Volturno á 48/
25" n. br. og 34' 25" v. 1.
'Wolturnó-slysid. Útl. blöð
tala mikið um þetta slys. Það kvikn-
aði f skipinu aðfaranótt 9. okt.
Hafnarg;erAin. Síðastl. mánu-
dag bauð Kirk verkfræðingur, for-
maður hafnargerðarinnar, hafnar-
nefnd, verkfræðiogum bæjarins, blaða-
mönnum o. fl., að skoða verkið.
Fóru þeir fyrst sjóveg út að granda-
garðinum á flotpalli, sem notaður
er við verkið og dreginn var af
vjelarbáti, sfðan með járnbrautinni
upp að Öskjuhlíð og svo í smiðjuna,
sem er ofan við Skólavörðuhæðina.
Hafnarverkið hefur gengið vel,
talið, að Grandagarðurinn muni full-
gerður fyrir lok næsta mánaðar. Þá
verður þegar haldið áfram með garð-
inn út frá Effersey, og á garðinum
út frá Batteriinu verður nú einnig
byrjað bráðlega. Ný eimreið er
væntanleg, sem á að taka að sjer
aksturinn á grjóti þangað frá Öskju-
hlfðinni eftir braut, sem leggja á
austan bæjar út að sjó, en sfðan
meðfram sjónum og yfir Arnarhóls-
tún. Um 120 manns eru nú við
vinnu í hafnargerðinni. Við verk
eins og þetta læra menn hjer ýmis-
legt, sem að notum getur komið
framvegis, svo sem meðferð ýmsra
vinnutækja, sem notuð eru þarna f
stærri stfl en hjer hefur áður tfðkast.
Meðan gestirnir voru inni við Öskju'
hlíðina fór þar fram klettasprenging
með dýnamiti og voru það gríðar
stór björg, sem skotin lyftu.
í skúr við smiðjuna tók frú Kirk
á móti gestunum og settust menn
þar við víndrykkju og kökuát og
voru kátir. Jón Þorlaksson verkfræð-
ingu bað menn drekka til velfarnað
ar verkinu og var það gert með
ánægju.
Frá Mexikó. Þar gengur mikið
á nú, eins og oftar. Um tniðjan
sfðastl. mánuð komu þær fregnir
þaðan, að Huerta forseti hefði frest
að þinghaldi um stundarsakir og lát-
ið setja alla þingmennina fasta. Svo
hafði hann látið það boð út ganga,
að nýjar kosningar skyldu fram fara
26. okt, sama daginn sem forseta
kosningin átti að verða, því Huerta
var aðeins bráðabirgðarforseti til
þess tíma. Nokkrum þingmanna var
síðar slept, en mál höfðað gegn yfir
70 fyrir uppreisnartilraunir.
Forsetakosningin fór svo, að Huerta
taldi sig kosinn, en keppinautur hans
var Diaz yngri, er ásamt Huerta var
einn af forsprökkunum í uppreisn
inni gegn Maderó fyrv. forseta. Nú
er sagt, að Bandarfkin muni skerast
í leikinn með hervaldi, því óeirðir
og uppreisnir hafa farið á eftir for-
setakosningunni.
Sfmað er frá Khöfn 9. þ. m., að
skotið hafi verið á Huerta forseta og
hann særður.
Eimsklpanöfnin.
Enn hafa Lögr. verið sendar þess-
ar tillögur: N. Eiríkur rauði, S. Leif-
ur hepni. N. Stfgandi, S Gammur.
N. Haukur, S. Hrafn. N. Norðan-
fari, S. Sunnanfari o. 9. frv., t. d.
Harðfari, Blfðfari, Haffari, Sæfari,
Dagfari, Náttfari, Hraðfari, Snarfari,
Sigurfari o. fl„ „svo að ekki ætti að
verða hörgull á nöfnum með sömu
endingu fyrst um sinn", segir uppá-
stungumaður. „Sum þessara nafna eru
gömul skipanöfn, og öll fara þau vel
í ísl. munni, en það er fyrir mestu,
með því lfka að tæplega þarf að
hugsa sjer að finna mörg fsl. nöfn
álíka hliðstæð og þessi". N. Sleipnir,
S. Draupnir o. s. frv. með sömu
ending, t. d. Fjölnir, Glitnir, Skírnir,
Ymir, Fáfnir, Mjölnir, Skrýmir,
Hrungnir, Kvásir, Mýmir, Grettir,
Stefnir, Geysir, Þyrnir, „og væri Ymir
gott nafn á fyrsta skipinu*, skrifar
uppastungumaður, „því eins mætti
velja einhver af sfðari nöfnunum á
fyrstu skipin. Mjer finst þessi nöfn
falleg og þýð, líka eru þau stutt og
auðrituð fyrir útlendinga".
Einn skrifar: „Ef fossanöfnin þykja
vel valin, þá er það hyggja mín, að
jöklanöfnin falli mörgum eins vel í
geð. Mundi það ekki ótignarlegt, að
heyra t. d. Hofsjökul, Vatnajökul eða
Langjökul o. s. frv. boða komu sfna
með drynjandi gufublæstri. En alt
eru þetta gamlir kunningjar; gömul
nöfn á nýjum skipum. Hjer gæti og
komið til greina misskilningur eða
ruglingur á skipaheitum, jöklum og
fossum. Jeg kann aldrei vel við, að
tengja nýtt hugtak við gamalt nafn,
t. d. hugtakið „gufuskip* við „foss*
eða „jökul". Nei, þá væri betra að
hafa endinguna „—fari*, t. d. Sæfari,
Naglfari, Hraðfari, Nattfari, Dagfari,
íslandsfari, Suðurfari, Austufari o. s.
frv. Hjer má mynda fjöldamörg ný-
yrði með þessari samsetningu. Að
síðustu skal jeg benda á hljómfeg-
urri heiti með endingunni „—stjarna*,
t. d Dagstjarna, Vonarstjarna, Heið-
stjarna, Blastjarna, Gullstjarna, Ár-
dagsstjarna, Morgunstjarna, Kvöld-
stjarna, íslandstjarna o. s. frv. Eink-
um eru Heiðstjarna og íslandsstjarna
falleg nöfn*.
Annar skrifar: „Mætti jeg stinga
upp á nokkrum nöfnum á íslensku
eimskipin, eins og aðrirf Jeg er á
þvf, að nöfnin eigi öil að hafa eitt-
hvað sameiginlegt, sem einkennir fje-
lagið, og sting því upp á þessum
nöfnum: Ari hinn fróði (Þorgilsson),
Sæmundur hinn fróði (Sigfússon),
Snorri hinn fróði (Sturluson), Sturla
hinn fróði (Þórðarson), Styrmir hinn
fróði (Kárason) o. s. frv. Þar er af
nógu að taka. Og fróðu mennirnir
okkar eru það, sem frægðina hafa
skapað. Hrykkju þeir ekki til, sem
þegar hafa fengið auknefnið „hinn
fróði", vona jeg að einhverjir nýir
bætist við áður en skipum fjölgar
svo mjög, að á þeim þurfi að halda.
Frœðavinur".
Norskur maður i Þrandheimi sting-
ur upp á þessum nöfnum: N. Jón
Arason, S. Jón Sigurðsson.
Loftskip breunnr. Það mikla
slys vildi til rjett hjá Berlfn 17. f.
m., að eitt af hinum stóru Zeppe-
línsloftskipum Þjóðverja, „L. 2* brann
i lofti, í 300 meta hæð, og fórust
28 menn, sem í því voru. Skipið
var nýlega bygt og mjög vandað.
Menn vita ekki um orsökina til slyss-
ins.
Dánir eru nýlega í Danmörku
Ottó Scavanfus kammerherra og Mad-
sen-Mygdahl landsþingsmaður.
Carl Ploug, danska skaldið og
blaðamaðurinn, sem um eitt skeið
ljet mikið til sín taka flest mal í
Danmörku, átti 100 ára afmæli 29.
okt. i haust. Hann andaðist 1894.