Lögrétta - 19.11.1913, Qupperneq 1
Afgreiðslu- og inahaimtum.:
fORARINN B. ÞORLÁKSSON.
"VeltuBundi 1.
Taliimi 359.
LOGRJETTA
Ritstjori:
PORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstræti 17.
T.l.imi 17*.
M
Reykjavík 19. nóvember 1913.
VIII.
árgr.
I. O. O. F. 9511289.
Lárus Fjeldsted.
Y fl rrj ettarmilaferslumaður.
Lækjargftta 2.
Helma kl. 11—12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, papplr og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Siflfúsar Eymundssonar.
Ounnl. Olaessen
læknir.
BóklilöOiistíg ÍO.
Heima kl. 1-S.
Tnlsími TT.
Bátstapi Vestanlands.
0 raenn farast.
Á þriðjudag í síðastl. viku reru til
fiskjar úr Súgandafirði 6 menn á
báti og höfðu eigi komið fram í
gærkvöld, er Lögr. átti tal við mann
á ísafirði. Formaður bátsins og eig-
andi hjet Jón Pálmason, en binir,
sem með honum voru, hjetu: H.
Bjarnason, Bjarni Daníelsson, Óskar
Guðmundsson, Jörundur Ebenesers-
son og Sigurður Þorleifsson, alt ung-
ir menn. Enginn efi er talinn á því,
að báturinn hafi farist.
Bandaríkin og Mexikó.
Símað er frá Khöfn 14. þ. m.:
„Bandaríkin skipa Huerta að leggja
tafarlaust niður völd í Mexikó.
Búist við ófriði milli ríkjanna“.
Friöur á Balkan. Síroað er
frá Khöfn 15. þ. m:
„Grikkir og Tyrkir hafa sætst og
fullur friður er kominn á milli Balk-
anríkjanna".
Qluksborgarættin. Kristján
konungur IX. tók konungdóm 15*
nóv. 1863. Var því 50 ára afmæli
Glíiksborgarættarinnar á konungs-
stóli síðastl. laugardag og var til
minningar um það flaggað hjer í
bænum, á stjórnarráðshúsinu og víðar.
Beilismáliö. I’að er mál,
sem verið hefur fyrir dómstólun-
um í Kiev í Rússlandi í haust
og vakið athygli um alla Norð-
urálfu vegna svívirðilegra aðfara
gegn þeim manni, sem fyrir sök
var hafður, en það er fátækur
Gyðingur af verkmanna flokki,
sem Beilis heitir. Ungur dreng-
ur kristinn, Justjinski að nafni,
hafði verið myrtur fyrir 2 árum,
og þær sögur voru spunnar upp
og studdar af all-útbreiddu blaði,
sem »Kievlianin« heitir, að Gyð-
ingar hefðu drepið drenginn til
þess að nota blóð hans við fórn-
færingar hjá sjer, og var svo
bent á, að Beilis, aldraður mað-
ur, sem átti konu og börn, væri
morðinginn og hann var tekinn
fastur. Málið var reist til osókn-
ar Gyðingum yfir höfuð, að þvi
er allir þóttust skilja, er farið
var að gefa því gaum og rekja
sögu þess. Auðvitað trúir enginn
nokkurn veginn mentaður maður
á sögur um slík fórnarmorð. En
rússneski almúginn trúir þeim,
og þær eru allvel til þess fallnar,
að blása þar eldi að ofsóknunum
gegn Gyðingunum, og þetta var
þeim ætlað að vinna. Það er svo
að sjá sem Beilis hafi verið val-
inn fyrir sökudólg alveg af handa
hófi. Bakvið æsingarnar stóðu
voldugir menn og múgurinn
heimtaði hefnd fyrir morðið, svo
að yíirvöld og dómstólar voru í
vanda stödd. Rannsóknir hafa
verið miklar og út af þeim hefur
gengið mikið á. í blöðunum hef-
ur málið verið sótt og varið. Og
úrslitadómsins hefur verið beðið
með mikilli eftirvæntingu eigi
aðeins í Rússlandi, heldur og út
um allan hinn mentaða heim.
En nú var hann símaður hingað
frá Khöfn 11. þ. m. og var, sem
betur fór, á þá leið, að Beilis var
alsýknaður. Einnig segir í skeyt-
inu, að Gyðingaofsóknirnar, sem
hófust út af þessu máli, sjeu nú
rjenaðar.
Samsöugur
var haldinn tvö kvöld f vikunni sem
leið undir stjórn Brynjólfs Þorláks-
sonar, sem nú er í þann veginn að
fara af landi burt. Söngfólkið var
úr ýmsum áttum hjer í bænum og
hefur víst aldrei sungið alt saman
fyrri. Karlmennirnir vöru aðalkjarn-
inn úr „17. júní", kvenfólkið úr
söngflokkum beggja kirknanna, og
Símon Þórðarson frá Hól og frk.
Hólmfríður Halldórsdóttir voru til
aðstoðar.
Söngurinn fór yfirleitt prýðilega,
einkum þó sfðara kvöldið, og var
hin besta skemtun.
Efnisskráin var óvanalega fjöl-
breitt. Karlakór söng tvisvar, ósam-
kynja kór tvisvar og Brynjólfur sjálf-
ur ljek tvisvar á harmóníum. í sfð-
ari karlakórs-lögunum söng Símon
Þórðarson „sóló" í tveim lögum.
Af karlakórslögunum þótti mjer
mest um vert „Krigssáng" (eftir
Danneström) og „Abschied von der
Mutter" (eftir F. Bácker), Símon
söng þar höfuðröddina einn. Hann
hefur mikla rödd og mjúka og kann
vel að beita henni. Það er ánægja
að heyra hann syngja. Helst er til
lýta fremur óskýr framburður orð-
anna.
Þrjú lög voru sungin ósamkynja
röddum. Fyrst var „Sjá’ jeg stjarn-
anna sæg —“ (eftir Södermann), þá
„Morgunsöngur" (eftir Gade) og loks
„Hirðingjar" (eftir Schumann). Morg-
unsöngurinn tókst lang best, enda er
það snildarfagurt lag. „Hirðingjar"
er erfitt lag, og tókst þó svo vel,
að allir vildu heyra það tvisvar bæði
kvöldin. Þar söng ung stúlka „sóló“,
sem líklega kemur hjer opinberlega
fram í fyrsta skifti. Hún hefur mikil
og fögur hljóð, en skortir ennþá
kunnáttu til að beita þeim. Llklega
er þar efni í afbrags söngkonu.
„Sjáið stjarnanna sæg —“ tókst
lang lakast.
Brynjólfur Ijek aðdáanlega á harm-
ónfum. Þó var „Ases Död“ nokkuð
skarpt og hart framan af. En næsta
lagið, „Vögguljóð" (eftir Hassenstein),
bætti það upp. Það var sannur guða-
drykkur fyrir eyrun. Hin tvö lögin
fóru hvort öðru yndislegar. „Sorgar-
lag" Chopin’s er orðinn gamall vin-
ur. Það er sem Brynjólfur leiki það
út úr sál sinni. í ekkert lag hef jeg
heyrt hann leggja eins mikinn inni-
leik.
Frk. Hólmfríður Halldórsdóttir Ijek
undir sum lögin á fortepianó. Leitt,
að ekki skuli vera til flygel til af-
nota við slíka samsöngva.
Samsöngurinn verður líklega end-
urtekinn áður en Brynjólfur fer.
G. M.
Thorvftldsens Museum. í dönsk-
um blöðum er talað um, að ráðgerð
sje viðgerð á því, sem á að kosta
alt að 400 þús. kr.
Umræður um stjórnarskrána í ríkisráðinu.
Það er nýjung, sem mælast má vel fyrir, að birt sje, hvað fram hafl farið um ísl. mál í ríkis-
ráðinu, þvi áður stundum hefur það valdið tortrygni og getgátum. Umræðurnar um stjórnarskrána 20.
f. m., sem birtar hafa verið áður í Lögb.bl., eru svohljóðandi:
Ráðherra íslands
lagði þá til að efnt væri til nýrra kosninga til
alþingis vegna þingrofs þess, sem samkvæmt stjórn-
arskrá íslands á fram að fara þá er stjórnarskrár-
frumvarp hefur verið samþykt af þinginu, og vakti
jafnframt athygli á því, að æskilegt væri, að kjós-
endur gætu þegar fengið vitneskju um, hvort vænta
mætti staðfestingar konungs. Fór hann siðan um
það svofeldum orðum:
»Yðar hátign hefur áður tjáð ráðherra íslands,
Kr. Jónssyni, sem hefur flutt alþingi ummæli Yðar
hátignar, að konungur gæti ekki fallist á úrfelling
ríkisráðsákvæðisins úr stjórnarskránni, nema því
að eins, að jafnframt yrði gerður sáttmáli um rik-
isrjettarsamband íslands og Danmerkur að sam-
eiginlegu ráði alþingis íslendinga og ríkisþings Dana.
Alþingi hefur eigi að síður talið sjer skylt að standa
last við það, að i stjórnarskránni um sjermál ís-
lands eigi ekki að standa ákvæði, sem gæti mis-
skilist á þá leið, að það vald, er samkvæmt stjórn-
arskránni liggur eingöngu undir konung og alþingi,
eða ráðherra íslands framkvæmir fyrir konungs
hönd, sje þó jafnframt lagt undir dönsk rikisvöld.
Með tilliti til þessa hvorstveggja hafa allar
flokkadeildir á alþingi komið sjer saman um, að
leggja það á vald Yðar hátignar, hvar íslensk lög
og mikilvægar stjórnarráðstafanir skuli bornar upp
fyrir konungi þannig, að það sje forrjettur kon-
ungs, fráskilinn ákvörðun alþingis. Það hefur ver-
ið litið svo á, að konungurinn muni vilja geta notið
aðstoðar allra ráðg jafa sinna, erábyrgð bera, ef svo
kynni til að vilja, að skera þyrfti úr ágreiningi um tak-
mörkin milli hins sameiginlega löggjafarvalds og hins
sjerstaka íslenska löggjafarvalds, og alþingi hefur
viljaðtryggja Yðar hátign það stjórnskipulega, að geta
fengið þessu framgengt á þann hátt, sem konung-
ur telur bestan, án tilhlutunar frá þingsins hálfu.
Samkvæmt þeim fyrirmælum, sem sett eru um þetta
í 1. gr. stjórnarskrárfrumvarpsins, er konungi í
hendur lagið að gera með undirskrift íslandsráð-
herra þá skipan, sem hann vill ákveða, þannig að
hún sje skuldbindandi fyrir ísland og eins liald-
góð eins og núverandi ríkisráðsákvæði, alla þá
stund, er vilji konungs er um þetta óbreyttur.
A alþingi ljetu menn sjer það skiljast, að kon-
ungur mundi að líkindum nota þennan rjett sinn
til þess að ákvarða, að þau mál, er hjer er um að
ræða, skuli borin upp fyrir honum 1 rikisráðinu,
eins og verið hefur.
Athygli mín hefur verið leidd að því, að það
þyki uggvænt, að sú ákvörðun ríði í bága við al-
mennan fæðingjarjett sem sameiginlegt málefni, að
binda kosningarrjettinn til alþingis annaðhvort
við fæðingu á íslandi eða 5 ára fasta dvöl þar.
En á íslandi hefur enginn haft ásetning til þessa.
Stjórnarskrárfrumvarpið er í þessu atriði alveg sam-
hljóða stjórnarskrárírumvarpinu frá 1911. Að visu
verður að kannasl við, að munur er gerður á ríkis-
borgurum að þvi er snertir kosningarrjett til al-
þingis, eftir þvi, hvort þeir eru fæddir á íslandi
eða ekki, með því að þeir, sem þar eru fæddir,
þurfa að eins að hafa verið búsettir í kjördœminu
í eitt ár, en hinir verða þar að auki að hafa verið
búsettir i landinu í 5 ár á undan kosningunni.
En þau forrjettindi, sem þeir, sem fæddir eru
á íslandi, mundu njóta að þessu leyti, eiga ekki
sammerkt við almennan fæðingjarjett í lagalegum
skilningi þess orðs. Fæðingjarjett hafa t. d. ekki
þeir einir, sem fæddir eru í rikinu, heldur einnig
börn innborinna ríkisborgara, þótt þau hafi fæðst
á ferðalagi eða dvöl erlendis. En þá sjerstöðu, sem
stjórnarskrái'breytingin veitir mönnum til að njóta
kosningarrjettar til hinnar sjerstöku löggjafarsam-
kundu íslands, alþingis, haía þeir einir, sem fæddir
eru þar í raun og veru, en ekki allir, sern innbornir
teljast að lögum, og á hinn hóginn hafa hana allir,
sem fæddir eru á Islandi, án tillits lil þess, hvar
þeir eiga fæðingjarjett að lögum. Þetta ákvæði nær
til barna utanríkis foreldra, sem fæðast á íslandi í
ferðalagi, en nær aftur ekki til barna af íslensku
foreldri, sem fæðast á ferðalagi í Danmörku eða í
öðrum löndum. Ákvæðið um fæðing á íslandi er
ekki sett sem rýmkun á rjettindum, heldur sem
takmörkun á tölu kosningarbærra manna. En ó-
íært þótti að láta fasta borgara landsins, sem lcynnu
að takast ferð á hendur til útlanda og sleppa heim-
ilisfestu um stundarsakir, missa fyrir það kosning-
arrjett um margra ára bil.
Til þessa kosningarrjettarákvæðis getur ekki
orðið skíi'skotað svo sem fordæmis um, að hið
sjerstaka íslenska löggjafarvald geti bundið önnur
borgaraleg rjettindi svo sem rjettinn til verslunar,
fiskiveiða o. s.| frv. því skilyrði, að menn sjeu
fæddir á íslandi, og á þann hátt bægt í burtu þeim
ríkisborgurum, sem fæddir eru i Danmörku.
Þessi takmörkun á kosningarrjetti er sprottin
af alveg sjerstökum ástæðum, er sjerstaks eðlis og
tekur að engu leyti til fæðingjarjettar.
Það hefur sjálfsagt ekki neinum manni i hug
komið þegar þessi stjórnarskrárbreyting var sam-
þykt, að lögleiða sjerstakan íslenskan fæðingjarjett
með íslenskri lagasetning eingöngu«.
Forsœtisráðherrann tók þá til máls og mælti:
»Þarsem svo er ákveðið í stjórnarskrárfrum-
varpi því, er samþykt hefur verið á siðastliðnu al-
þingi, að ráðherra íslands skuli »bera upp fyrir
konungi lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir, þar
sem konungur ákveður«, þá getur þetta ákvæði
stjórnarskrárfrumvarpsins því að eins samrýmst
því tilliti, er taka verður til hinna sameiginlegu
ríkismálefna til tryggingar því, að ekki verði á þau
gengið með sjerstakri íslenskri löggjöf,
að Yðar hátign neyti þess valds, sem lagt er
undir konung í 1. gr. stjórnarskrárlaganna, til að
ákveða eitt skifti fyrir öll, að ráðherra íslands beri
upp lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir í ríkisráð-
inu eins og að undanförnu, nema því aðeins að
gefm verði út lög að sameiginlegu ráði ríkisþings
og alþingis, um ríkisrjettarsamband Danmerkur og
íslands, þar sem ný skipun verði á gjörð.
Þetta á einnig við fæðingjarjettinn, og jeg geri
ráð fyrir samkvæml ummælum ráðherra íslands,
að í ákvæði frumvarpsins um kosningarrjettinn fel-
ist ekki neitt fordæmi um, að hið sjerstaka, islenska
löggjafarvald geti bundið heimild til borgaralegra
rjettinda svo sem verslunar, fiskiveiða o. s. frv. því
skilyrði, að menn sjeu fæddir á íslandi og visað
með því á bug ríkisborgurum, fæddum í Danmörku.
Það er ekki tilgangurinn, þótt haldið sje áfram
að bera upp íslensk mál í ríkisráðinu, að ná nein-
um tökum af Dana hálfu á þeim sjermálum, sem
áskilin eru íslensku löggjafarvaldi. Markmiðið með
því er, að dönskum ráðgjöfum Yðar hátignar veit-
ist kostur á hluttöku í dómi um, hvort í lögum eða
ályktunum, sem ráðherra íslands ber upp, felist
ákvæði, er varði sameiginleg ríkismálefni, er að
eins verður tekin ákvörðun um i sameiningu við
dönsk löggjafarvöld«.
Hans hátign konungurinn mælti:
»Ef stjórnarskrárfriimvarpið verður samþykt
óbreytt á hinu nýkosna alþingi, er það ætlun mín
að staðfesta það; en jeg verð þá um leið í eitt
skifti fyrir öll að ákveða í úrskurði, er ráðherra
íslands nafnsetur, að íslensk lög og mikilvægar
stjórnarráðstafanir skuli hera upj) fyrir mjer í
rikisráði nú eins og að undanförnu, og mun jeg,
er þar að kemur, í konunglegri auglýsingu, er for-
sætisráðherrann nafnsetur, kunngjöra það í Dan-
mörku, sem jeg nú mun taka fram í konung-
legu opnu brjefi um nýjar kosningar til alþingis,
að á þessu geti engin breyting orðið, nema jeg
staðfesti lög um ríkisrjettarsamband Danmerkur
og íslands, samþykt bæði af ríkisþinginu og al-
þingi, þar er ný skipan verði gjörð«.
Ráðherra íslands mælti þvínæst á þessa leið:
»Eftir að jeg hefi heyrt þessi ummæli Yðar
hátignar leyfi jeg mjer að taka aftur hreinskrift
þá að opnu brjefi um nýjar kosningar til alþingis,
er jeg hefi sent til undirskriftar, og mun jeg rita
nýtt opið brjef, stílað samkvæmt ákvörðun Yðar
hátignar«.
Forsœtisráðherrann
bað um .leyfi konungs til að birta í Danmörku
þau ummæli, er fram höfðu komið á ríkisráðs-
fundinum um þetta mál.
Ráðherra islands
beiddist hins sama að því er ísland snerti.
Hans hátign konungurinn
veitti leyfi til að ummælin yrðu birt.